ΠΩΣ Η ΡΩΣΙΚΗ ΠΡΟΠΑΓΑΝΔΑ “ΧΑΚΑΡΕ” ΤΟ AI

“Διέταξε ο Τραμπ το κλείσιμο της αμερικανικής βάσης στην Αλεξανδρούπολη;” Η απάντηση ενός δημοφιλούς chatbot ήταν ξεκάθαρη: “Δεν υπάρχουν αποδείξεις ότι ο Αμερικανός πρόεδρος έδωσε τέτοια εντολή”. Ωστόσο, ανάμεσα στις πηγές που παρέθεσε για την τεκμηρίωση της απάντησης, συμπεριλαμβάνονταν τρία άρθρα από το δίκτυο Pravda. Πρόκειται για ένα σύμπλεγμα ιστοσελίδων που αποτελεί τον νέο και ιδιαίτερα αποτελεσματικό τρόπο της Μόσχας να παρεμβαίνει στην παγκόσμια ροή πληροφορίας: όχι απευθείας στους χρήστες, αλλά έμμεσα, “μολύνοντας” τα συστήματα τεχνητής νοημοσύνης που χρησιμοποιούν οι χρήστες παγκοσμίως για να ενημερωθούν.

Το παράδειγμα της Αλεξανδρούπολης δεν είναι μεμονωμένο. Αντιθέτως, αποτελεί την κορυφή του παγόβουνου μιας παγκόσμιας εκστρατείας ρωσικής προπαγάνδας. Το λεγόμενο “Pravda Network”, όπως το αποκαλεί το NewsGuard -ένας ανεξάρτητος οργανισμός που αξιολογεί την αξιοπιστία ειδησεογραφικών ιστοσελίδων σε διεθνές επίπεδο- είναι ένα οργανωμένο δίκτυο παραπληροφόρησης με τουλάχιστον 150 ιστοσελίδες – βιτρίνες σε 49 χώρες και δεκάδες γλώσσες, συμπεριλαμβανομένων και ελληνικών sites.

Το δίκτυο ξεκίνησε τη λειτουργία του μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία το 2022. Το 2024 μόνο δημοσίευσε 3,6 εκατομμύρια άρθρα. Τα ψευδο-sites που φιλοξενούν τα άρθρα παρουσιάζονται ως τοπικά μέσα ενημέρωσης, αλλά στην πραγματικότητα ανακυκλώνουν και φιλορωσικές αφηγήσεις στη γλώσσα της χώρας που στοχεύουν κάθε φορά.

Οι ερευνήτριες που υπογράφουν τη σχετική έκθεση του NewsGuard McKenzie Sadeghi και Isis Blachez μίλησαν στο NEWS 24/7 και εξήγησαν με ποιο τρόπο αυτό το δίκτυο καταφέρνει να “εκπαιδεύει” τα μεγάλα γλωσσικά μοντέλα τεχνητής νοημοσύνης να επαναλαμβάνουν ψευδείς ισχυρισμούς, συχνά χωρίς ο χρήστης να το αντιλαμβάνεται. “Στην ουσία, αυτό που διαπιστώσαμε είναι ότι πολλά AI chatbots -ακόμη και τα πιο γνωστά και εξελιγμένα- αναπαράγουν παραπληροφόρηση ρωσικής προέλευσης, επειδή έχουν εκπαιδευτεί πάνω σε δεδομένα που έχουν “μολυνθεί” από δίκτυα όπως το Pravda. Κι αυτό γίνεται με μαζική παραγωγή άρθρων σε δεκάδες γλώσσες και ιστοσελίδες, που στοχεύουν στο να κυριαρχούν στα αποτελέσματα αναζήτησης”, ανέφερε η McKenzie Sadeghi.

ΠΩΣ Η ΡΩΣΙΑ “ΧΑΚΑΡΕ” ΤΟ ΑΙ

Για να καταλάβει κανείς πώς ακριβώς λειτουργεί αυτή η εκστρατεία παραπληροφόρησης, πρέπει να εξετάσει πρώτα τον τρόπο με τον οποίο τα ίδια τα μοντέλα τεχνητής νοημοσύνης μαθαίνουν να απαντούν. Τα chatbots όπως το ChatGPT βασίζονται σε μεγάλα γλωσσικά μοντέλα (Large Language Models – LLMs). Αυτά τα μοντέλα “εκπαιδεύονται” διαβάζοντας δισεκατομμύρια λέξεις από το διαδίκτυο, ώστε να μάθουν να προβλέπουν σωστά την επόμενη λέξη σε μια πρόταση. Όσο πιο συχνά συναντούν κάποιες λέξεις, φράσεις ή πληροφορίες, τόσο πιο πιθανό είναι να τις επαναλάβουν. Επομένως, το μοντέλο δεν “καταλαβαίνει” απαραίτητα αν η πληροφορία είναι αληθής ή ψευδής – υπολογίζει μόνο τη στατιστική πιθανότητα μιας φράσης να είναι “σωστή” με βάση όσα έχει δει.

Κρίσιμο ρόλο σε αυτή τη διαδικασία παίζουν οι λεγόμενοι web crawlers, δηλαδή αυτοματοποιημένα λογισμικά που σαρώνουν το διαδίκτυο και καταγράφουν το περιεχόμενο των ιστοσελίδων, για να το περάσουν στους μηχανισμούς μηχανικής μάθησης. Έτσι, αν ένα ψευδές άρθρο εμφανίζεται επανειλημμένα, σε πολλούς ιστότοπους και με καλά δομημένο τρόπο, έχει μεγάλες πιθανότητες να εντοπιστεί από τους crawlers, να θεωρηθεί “έγκυρο” και τελικά να ενσωματωθεί στο “μυαλό” των chatbots.

Σε αυτό ακριβώς το σημείο παρεμβαίνει το Pravda και η τεχνική που ονομάζεται LLM grooming, δηλαδή η συστηματική χειραγώγηση των AI μοντέλων για να μάθουν και να αναπαράγουν συγκεκριμένες πληροφορίες. Το δίκτυο δημιούργησε εκατοντάδες ιστοσελίδες και δημοσιεύει σε καθημερινή βάση χιλιάδες σχεδόν πανομοιότυπα άρθρα με παραλλαγές των ίδιων fake news, σε δεκάδες γλώσσες.

7 ΣΤΑ 10 CHAT BOTS ΑΝΑΠΑΡΑΓΟΥΝ ΑΡΘΡΑ ΤΟΥ PRAVDA

Οι ερευνήτριες του NewsGuard πραγματοποίησαν ένα πείραμα για να μετρήσουν την επίδραση του Pravda Network στα αποτελέσματα των εργαλείων τεχνητής νοημοσύνης. Yπέβαλαν ερωτήματα που σχετίζονται με ψευδείς φιλορωσικούς ισχυρισμούς, στα δέκα πιο διαδεδομένα chatbots παγκοσμίως, που ήταν τα εξής: ChatGPT-4o (OpenAI), Grok (xAI), Gemini (Google), Meta AI, Claude (Anthropic), Pi (Inflection), le Chat (Mistral), Copilot (Microsoft), Smart Assistant (You.com) και Perplexity.

Τα αποτελέσματα ήταν ενδεικτικά της σοβαρότητας του προβλήματος. Στο 33,5% των απαντήσεων, τα chatbots αναπαρήγαγαν την παραπληροφόρηση του δικτύου Pravda. Στο 18,2% των απαντήσεων απέφυγαν να δώσουν σαφή απάντηση και μόνο το 48,2% των απαντήσεων διέψευδε κάποιο αφήγημα του Κρεμλίνου.

Ακόμη πιο ανησυχητικό είναι το γεγονός ότι 7 από τα 10 chatbots παρέθεσαν άρθρα του Pravda Network στις πηγές τους ακόμα και όταν διέψευδαν την παραπληροφόρηση, προσδίδοντας έτσι κύρος σε ιστοσελίδες που δημιουργήθηκαν ακριβώς για να διαστρεβλώνουν την πραγματικότητα, όπως και στο παράδειγμα της αμερικανικής βάσης στην Αλεξανδρούπολη. Άλλα fake news που τέθηκαν στην κρίση των chatbots στο πλαίσιο του πειράματος περιλάμβαναν τον ισχυρισμό ότι οι ΗΠΑ διατηρούν μυστικά εργαστήρια βιολογικών όπλων στην Ουκρανία, αλλά και ότι ο Ουκρανός πρόεδρος Βολοντίμιρ Ζελένσκι χρησιμοποίησε τη στρατιωτική βοήθεια των ΗΠΑ για τον προσωπικό του πλουτισμό.

Όπως διαπιστώνει το NewsGuard, τα συστήματα τεχνητής νοημοσύνης δεν κάνουν σαφή διάκριση ανάμεσα σε έγκυρες και αναξιόπιστες πηγές, με αποτέλεσμα οι χρήστες να εκτίθενται σε περιεχόμενο που φέρει την “σφραγίδα” της τεχνητής νοημοσύνης, αλλά έχει θολή προέλευση. Επιπλέον, η έκθεση καταδεικνύει πώς ακόμα και η κυριότερη ιστοσελίδα του δικτύου που είναι στα αγγλικά, έχει λιγότερους από χίλιους χρήστες μηνιαία.

“Η επισκεψιμότητα μίας σελίδας δεν επηρεάζει τις πηγές που χρησιμοποιούν τα chatbots. Οι τεχνολογικές εταιρείες δεν είναι διαφανείς ως προς το πώς επιλέγουν τι θα παραθέσουν. Αυτό που έχουμε παρατηρήσει είναι ότι οι πηγές συχνά αντικατοπτρίζουν τα αποτελέσματα των μηχανών αναζήτησης. Το Pravda έχει καταφέρει να εμφανίζεται ψηλά στα αποτελέσματα μέσω στοχευμένης SEO τακτικής, κι έτσι τα chatbots που αντλούν δεδομένα από τον ιστό το αναπαράγουν” σημείωσε η McKenzie Sadeghi στο NEWS 24/7.

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ΕΙΝΑΙ “ΕΥΑΛΩΤΗ”

Ο βασικός κίνδυνος που ελλοχεύει, σύμφωνα με την ερευνήτρια Isis Blachez, είναι η υπονόμευση της εμπιστοσύνης στη δημοκρατία και η πόλωση. “Είναι δύσκολο να μετρηθεί η επίδραση, αλλά τέτοιες αφηγήσεις μπορεί να κάνουν τους πολίτες πιο καχύποπτους απέναντι σε δημοκρατικές διαδικασίες όπως οι εκλογές. Μειώνεται η εμπιστοσύνη στο κράτος και στα μέσα ενημέρωσης, ενώ αυξάνεται η εξάρτηση από την Τεχνητή Νοημοσύνη. Φέτος, για πρώτη φορά, διαπιστώθηκε παρέμβαση σε εκλογική διαδικασία στη Ρουμανία από εξωτερικούς παράγοντες” τόνισε η Isis Blachez.

Η ίδια ανέφερε ότι, λόγω του κομβικού ρόλου των λέξεων, σε γλώσσες μειονοτικές παγκοσμίως, όπως τα ελληνικά, το πρόβλημα της παραπληροφόρησης μέσω ΑΙ μπορεί να είναι πιο έντονο. “Φαίνεται πως κακόβουλοι δρώντες αντιλαμβάνονται αυτή την ευαλωτότητα και το εκμεταλλεύονται. Το δίκτυο Pravda ίσως είναι μόνο η αρχή. Πιθανόν να υπάρξουν αντιγραφές αυτής της τακτικής”, σημείωσε.

Όσον αφορά τους χρήστες στην Ελλάδα, η Isis Blachez συμβούλευσε να μην βασίζονται στα chatbots ως κύρια πηγή ενημέρωσης, ειδικά για έκτακτες ειδήσεις. “Από τις αξιολογήσεις μας, προκύπτει ότι τα εργαλεία ΑΙ αποδίδουν πολύ άσχημα σε τέτοια θέματα. Θα συμβούλευα, αν τα χρησιμοποιείτε, να είστε πολύ προσεκτικοί και να διασταυρώνετε ό,τι απαντούν. Οι απαντήσεις τους ακούγονται συχνά απόλυτες, χωρίς επιφυλάξεις, και αυτό μπορεί να μας κάνει να τις πιστέψουμε, ειδικά αν επιβεβαιώνουν τις απόψεις μας” είπε η ίδια και κατέληξε πως “καλό είναι να ψάχνετε έγκυρες πηγές και να αμφισβητείτε ό,τι σας λένε”.