ΤΟ ΔΙΚΑΙΟ ΤΩΝ ΠΡΟΣΦΥΓΩΝ ΣΤΑ ΧΕΡΙΑ ΤΗΣ ΤΕΧΝΗΤΗΣ ΝΟΗΜΟΣΥΝΗΣ

Βάσει της ελληνικής νομοθεσίας, η παρουσία δικαστικού διερμηνέα είναι απαραίτητη και αναγκαία για τη διεξαγωγή μιας δίκης, όταν κάποιος από τους εμπλεκόμενους δεν κατανοεί επαρκώς την ελληνική γλώσσα. Αυτό προβλέπεται ρητά στο Άρθρο 233 του Κώδικα Ποινικής Δικονομίας, όπως τροποποιήθηκε με τον Νόμο 4236/2024.

Ή τουλάχιστον προβλεπόταν. Καθώς χάριν στο νέο «Μνημόνιο Συνεργασίας» μεταξύ των Υπουργείων Δικαιοσύνης και Ψηφιακής Διακυβέρνησης η Δικαιοσύνη πρόκειται να υποστεί «ψηφιακή αναβάθμιση». Τι νοείται ως ψηφιακή αναβάθμιση; Για το ελληνικό κράτος δικαίου σημαίνει την αντικατάσταση των δικαστικών διερμηνέων από συστήματα Τεχνητής Νοημοσύνης. Με άλλα λόγια από εδώ και στο εξής, η μετάφραση δικαστικών εγγράφων, η διερμηνεία και καταγραφή καταθέσεων αλλοδαπών μαρτύρων και η καταγραφή προφορικού λόγου σε δικαστικές διαδικασίες, δεν θα γίνεται από άνθρωπο αλλά από ΑI.

Αν είσαι, δηλαδή, Σύρος πρόσφυγας, καλή τύχη.

Όπως εξηγεί στο Magazine του NEWS 24/7 ο κ. Γιάννης Ζήβας, αντιπρόεδρος του Σωματείου Δικαστικών Διερμηνέων Αττικής, η εν λόγω απόφαση θέτει ζήτημα «ακυρότητας της δίκης». «Ποιος θα πιστοποιεί την ορθότητα και την αξιοπιστία των όσων μεταφράζονται από τα εν λόγω συστήματα; Ένα μηχάνημα δεν μπορεί να διερμηνεύσει τις αποχρώσεις των όσων λέγονται. Υπάρχουν διάλεκτοι, υπάρχουν συνώνυμα. Πάρτε για παράδειγμα τις μεταφράσεις της Google. Πολύ συχνά το νόημα δεν αποδίδεται απόλυτα. Μια τέτοιου είδους μετάφραση και δη σε ένα δικαστικό περιβάλλον είναι το λιγότερο αμφίβολη». Στο ίδιο πλαίσιο, σε ανακοίνωσή του, το ΣΔΔΑ, τονίζει πως «Η εισαγωγή τεχνητής νοημοσύνης στη δικαστική διερμηνεία και μετάφραση δεν εξασφαλίζει καμία εγγύηση για την ακρίβεια των διερμηνευομένων, αφήνοντας έτσι στο έλεος ενός αλγορίθμου ολόκληρες ζωές και κρίσιμες υποθέσεις».

Τι τροπή θα μπορούσαν άραγε να πάρουν, με την εφαρμογή ενός τέτοιου μέτρου, υποθέσεις που το κράτος προσπάθησε ήδη πριν φτάσουν στις δικαστικές αίθουσες να υπονομεύσει, όπως για παράδειγμα αυτή του Νίκου Σαμπάνη, του Κώστα Φραγκούλη, του Μοχάμαντ αλ-Αραμπ, του Σύρου πρόσφυγα που σκοτώθηκε από πυρά των ελληνικών δυνάμεων ασφαλείας στον Έβρο, του ναυαγίου της Πύλου, των 18 ανθρώπων που εντοπίστηκαν απανθρακωμένοι στο δάσος της Δαδιάς το καλοκαίρι του 2023, των δεκάδων καταγγελόντων για περιστατικά βίας και κακομεταχείρισης στο ΑΤ Ομόνοιας;

Από την άλλη, και βάσει της επίσημης ανακοίνωσής τους, τα δύο αρμόδια υπουργεία διατείνονται πως η αξιοποίηση τέτοιου είδους συστημάτων «θα προωθήσει την εφαρμογή πολιτικών για την προάσπιση των ατομικών ελευθεριών, την προστασία των προσωπικών δεδομένων και την ασφάλεια δικαίου», χωρίς παρ’ όλα αυτά να εξηγήσουν πώς ακριβώς μια αμφιβόλου αξιοπιστίας μετάφραση από ΑΙ συμβάλλει σε όλα τα παραπάνω.

Η δικονομία, οι διεθνείς και ευρωπαϊκές Συνθήκες και οι αρχές περί της δίκαιης δίκης προβλέπουν την αυτοπρόσωπη παρουσία δικαστικού διερμηνέα, ώστε η κατάθεση του εκάστοτε αλλοδαπου μέρους της δίκης να θεωρείται έγκυρη και ορθή και να διασφαλίζεται με αυτόν τον τρόπο η νόμιμη και έγκυρη συμμετοχή του κατά την ποινική διαδικασία. «Η ανάγκη της παρουσίας μας δεν μπορεί να αναιρεθεί από οποιοδήποτε σύστημα τεχνητής νοημοσύνης», λέει ο κ. Ζήβας. «Εκτός των παραπάνω, πρόκειται και για μια μέθοδο που έρχεται κόντρα στην κείμενη νομοθεσία. Η λειτουργία που ασκούμε είναι εκ του νόμου καθιερωμένη και η παρουσία μας επιβεβλημένη. Με βάση την υφιστάμενη νομοθεσία η υποκατάστασή μας απαγορεύεται. Το πώς μπορεί να μεταλλαχθεί και να παρακαμφθεί αυτό είναι ένα ζήτημα τεράστιο», συμπληρώνει ο ίδιος. Ταυτόχρονα, φαίνεται πως μια τέτοια απόφαση, στερεί από την διαδικασία το νομικό έρεισμα, εφόσον η εγκυρότητα της διερμηνείας δεν βασίζεται στην ευθύνη του εντεταλμένου από την δικαιοσύνη διερμηνέα αλλά σε ένα «έξυπνο» μηχάνημα του οποίου η αξιοπιστία δεν δύναται να ελεγχθεί για το κατά πόσο ακούει ή μεταφράζει σωστά. «Φυσικά, δεν κληθήκαμε να δώσουμε τον λόγο μας για την απόφαση αυτή και ούτε μας έχει γνωστοποιηθεί οτιδήποτε σχετικό για το μέλλον όσων θα χάσουμε τη δουλειά μας», αναφέρει ο κ. Ζήβας.

Για τους δύο Υπουργούς, κ. Γιώργου Φλωρίδη και κ. Δημήτρη Παπαστεργίου η εν λόγω πρωτοβουλία αναμένεται να «ενισχύσει την αποτελεσματική οργάνωση και λειτουργία των δικαστηρίων, αλλά και να συμβάλλει στην επιτάχυνση απονομής της Δικαιοσύνης, καθώς συνεπάγεται την εξοικονόμηση χρόνου αλλά και κόστους. Μέχρι σήμερα, η μετάφραση εκατοντάδων, αν όχι χιλιάδων, σελίδων και η αναζήτηση διαθέσιμων μεταφραστών και διερμηνέων, ειδικά σε κάποιες γλώσσες, προκαλεί σημαντικές καθυστερήσεις στην ταχύτερη έκδοση των δικαστικών αποφάσεων αλλά και δημοσιονομική επιβάρυνση», αναφέρουν στην επίσημη ανακοίνωσή τους. Μιλώντας για κόστος αξίζει να σημειώσουμε πως σύμφωνα με το Σωματείο τους, οι δικαστικοί διερμηνείς αμείβονται με μόλις 17,61 ευρώ την ημέρα.

«Το σωματείο μας ιδρύθηκε το 2015, πριν από ακριβώς 10 χρόνια και έχει να αντιμετωπίσει μια σωρεία προβλημάτων, από άποψη συνθηκών αφενός και μισθοδοσίας αφετέρου», σημειώνει ο κ. Ζήβας. «Εμείς αντιδρούμε στην εν λόγω απόφαση, καθώς θα εκτοπιστούμε πλήρως. Θα αναγκαστούμε να φύγουμε από τον χώρο που μέχρι και σήμερα δραστηριοποιούμαστε με αποτέλεσμα να τίθεται ζήτημα επιβίωσης για πολλούς συναδέλφους, οι οποίοι απασχολούνται μόνιμα και εξαρτώνται αποκλειστικά από αυτό το επάγγελμα». Το Σωματείο Δικαστικών Διερμηνέων Αττικής καταγγέλλει ταυτόχρονα, πως σε αντίθεση με όσα προβλέπει ο νόμος σε πληθώρα περιπτώσεων μετάφρασης ουσιωδών εγγράφων, οι δικαστικοί διερμηνείς συχνά παρακάμπτονται από το υπουργείο Δικαιοσύνης, ενώ δεν είναι λίγες οι φορές που επαγγελματίες του κλάδου έρχονται αντιμέτωποι με πρόστιμα και ποινές φυλάκισης για περιπτώσεις αδυναμίας προσέλευσης, με πρόσχημα την «τεράστια σημασία τους για την διενέργεια της δίκης».

Στρέφοντας το βλέμμα στην επόμενη μέρα και τους κινδύνους της επέλασης της τεχνητής νοημοσύνης, ο κ. Ζήβας εκφράζει την ανησυχία του. «Πρόκειται για ένα ζήτημα το οποίο σταδιακά θα αρχίσουμε να παρατηρούμε πιο έντονα και σε άλλα επαγγέλματα. Το θέμα είναι τι απορρέει από αυτό. Δημιουργείται ένας τεράστιος ελεύθερος χρόνος και ο χρόνος αυτός θα πρέπει να αμειφθεί. Η τεχνολογία που αλματωδώς αναπτύσσεται, θα πρέπει να δίνει στον άνθρωπο που “εκτοπίζει” την ανάλογη αμοιβή για να μπορεί να ζήσει».

Το NEWS 24/7 απευθύνθηκε στα δύο Υπουργεία, προκειμένου να ζητήσει διευκρινίσεις. Το υπ. Ψηφιακής Διακυβέρνησης ανταποκρίθηκε στο αίτημά μας για επικοινωνία, κάνοντας μας ωστόσο, ξεκάθαρο πως από την πλευρά του «έχει αναλάβει αποκλειστικά την διαδικασία της υλοποίησης και τα ερωτήματα που θέτουμε είναι αρμόδιο να τα απαντήσει το υπ. Δικαιοσύνης.», το οποίο μέχρι και τη στιγμή δημοσίευσης του ρεπορτάζ δεν έχει επικοινωνήσει σχετικά.

ΤΙ ΠΡΟΒΛΕΠΕΤΑΙ

Για την ιστορία, στο πλαίσιο του Μνημονίου Συνεργασίας, που υπογράφηκε μεταξύ των δύο Υπουργείων, προβλέπεται ότι θα αναπτυχθούν:

Σύστημα αυτόματης μετάφρασης δικαστικών εγγράφων στα εξής ζεύγη γλωσσών: α) ελληνικά προς αγγλικά, β) ελληνικά προς ιταλικά, γ) ελληνικά προς κινέζικα και δ) ελληνικά προς αραβικά, ε) αγγλικά προς ελληνικά, ζ) ιταλικά προς ελληνικά, η) κινέζικα προς ελληνικά και θ) αραβικά προς ελληνικά. Τα σύστημα θα βασιστεί σε διαθέσιμες ανοιχτές τεχνολογίες μετατροπής εικόνων κειμένου σε επεξεργασμένο κείμενο και μεγάλων γλωσσικών μοντέλων μετάφρασης.

Σύστημα που θα χρησιμοποιείται κατά τη διαδικασία κατάθεσης αλλοδαπών μαρτύρων. Το σύστημα θα καταγράφει την ομιλία του αλλοδαπού μάρτυρα και θα μεταφράζει σε κείμενο στα ελληνικά σε σχεδόν πραγματικό χρόνο την μαρτυρία από τις εξής γλώσσες: α) αγγλικά, β) ιταλικά, γ) κινεζικά και δ) αραβικά.

Σύστημα που θα μπορεί να χρησιμοποιηθεί από όργανα και φορείς της Δικαιοσύνης για την καταγραφή προφορικού λόγου στις δικαστικές διαδικασίες (ενδεικτικά κατά την ακροαματική διαδικασία, την διαδικασία εξέτασης μαρτύρων, απολογίας κατηγορουμένων, παροχής εξηγήσεων υπόπτων στην προδικασία και των συνεδριάσεων των δικαστικών συμβουλίων), την μετατροπή του σε γραπτό λόγο και τέλος την καταγραφή του σε επεξεργάσιμο αρχείο κειμένου. Επιπλέον, το σύστημα θα μπορεί να προβεί στη μετατροπή του περιεχομένου ήδη καταγεγραμμένων ηχητικών αρχείων, σε γραπτό κείμενο και στην καταχώρισή του σε επεξεργάσιμο αρχείο κειμένου.

Το ΣΔΔΑ ζητά την απόσυρση του μέτρου εισαγωγής τεχνητής νοημοσύνης στη δικαιοσύνη αλλά και την πλήρη εργασιακή μισθολογική και ασφαλιστική κατοχύρωση των δικαστικών διερμηνέων με τη σύναψης συλλογικής σύμβασης.