ΟΤΑΝ ΧΑΘΗΚΕ Η ΓΙΟΥΓΚΟΣΛΑΒΙΑ ΚΑΙ Η ΚΑΛΥΤΕΡΗ ΟΜΑΔΑ ΜΠΑΣΚΕΤ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ

Πριν από είκοσι ημέρες στο Βελιγράδι, έκανε πρεμιέρα το ντοκιμαντέρ “η χαμένη ντριμ τιμ”. Στους κινηματογράφους που προβλήθηκε δημιουργήθηκε το αδιαχώρητο, με τον κόσμο να υποδέχεται την ταινία, χειροκροτώντας και στο τέλος μη συγκρατώντας τα δάκρυα του. Τριάντα τέσσερα χρόνια μετά τη διάλυση της Γιουγκοσλαβίας, ο Κροάτης σκηνοθέτης Γιούρε Πάβλοβιτς, εξιστορεί πως το καλοκαίρι του 1991 στο Ευρωμπάσκετ της Ρώμης, παίχθηκε ο γιουγκοσλάβικος εθνικός ύμνος για μια χώρα που πλέον δεν υπήρχε.

Ήταν η τελευταία εμφάνιση των “πλάβι”, όπως ονόμαζαν την Εθνική Γιουγκοσλαβίας, που έπαιρνε το χρυσό μετάλλιο, με την πατρίδα των προπονητών και των παικτών της ομάδας να διαλύεται στα εξ ων συνετέθη.

Η ταινία έπαιξε για πρώτη φορά στο καλοκαιρινό φεστιβάλ της κροάτικης πόλης Πούλα. Το χειροκρότημα στο φινάλε, κράτησε για αρκετή ώρα και το μπάσκετ φάνηκε, σε μια στιγμή, να ενώνει τους άλλοτε φίλους, που μέσα σε μια νύχτα έγιναν εχθροί. Είναι αλήθεια, βέβαια, ότι η πορτοκαλί μπάλα εδώ και χρόνια, έχει ενώσει τα κομμάτια της άλλοτε ενιαίας γειτονικής χώρας με την ίδρυση της Αδριατικής Λίγκας το 2001, σε ένα πρωτάθλημα όπου συμμετέχουν οι καλύτερες ομάδες των έξι Δημοκρατιών της Γιουγκοσλαβίας.

Εδώ όμως μιλάμε για την καλύτερη, ίσως, Εθνική Γιουγκοσλαβίας όλων των εποχών, που το 1990 είχε αναδειχθεί παγκόσμια πρωταθλήτρια στην Αργεντινή, ενώ μετρούσε δυο συνεχόμενα χρυσά μετάλλα στα Ευρωμπάσκετ του 1989 και του 1991. Ταυτόχρονα η φοβερή Γιουγκοπλάστικα σάρωνε τρεις φορές την Ευρωλίγκα με ένα ανεπανάληπτο (από τότε) θρι πιτ και μια γενιά εκπληκτικών παικτών συγκροτούσε ένα ασυναγώνιστο σύνολο: Πέτροβιτς, Κούκοτς, Ράτζα, Βράνκοβιτς, Κόμαζετς από την Κροατία, Ντίβατς, Τζόρτζεβιτς, Ντανίλοβιτς, Σάβιτς (γεννημένος στη Βοσνία) και ο μακαρίτης πλέον Σρεντένοβιτς από την Σερβία ο Ζντοβτς από την Σλοβενία και φυσικά ο Ζάρκο Πάσπαλι από το Μαυροβούνιο, ήταν η αφρόκρεμα μιας τρομερής Εθνικής Ομάδας, που είχε στα χέρια του ο δάσκαλος Ντούσαν Ίβκοβιτς.

Αυτή η ομάδα (με κάποιες προσθαφαιρέσεις) μετά το 1987 και την αποτυχία της στο Ευρωμπάσκετ 87, ξεκίνησε να γίνεται υρίαρχος. Μπορεί το 1988  και στον τελικό του ολυμπιακού τουρνουά να ηττήθηκε στη Σεούλ από τη Σοβιετική Ένωση, στην τελευταία παράσταση μιας άλλης τεράστιας ομάδας (Σαμπόνις, Βάλτερς, Βολκόφ, Κουρτινάιτις και λοιποί) από κει και πέρα όμως γινόταν ασυναγώνιστη.

Τα δυο Ευρωμπάσκετ της μιας εβδομάδας, σε Ζάγκρεμπ και Ρώμη, τα κέρδισε με χαρακτηριστική άνεση και όλοι πίστευαν ότι το 1992 θα ήταν ο πιο ανταγωνιστικός αντίπαλος της αυθεντικής ντριμ τιμ, που είχαν αποφασίσει να κατεβάσουν οι ΗΠΑ μετά την παταγώδη αποτυχία τους στη Σεούλ αλλά και τη θέληση του κομισάριου Ντέιβιντ Στερν να διαφημίσει το ΝΒΑ σε ολόκληρο τον κόσμο.

Τη μάχη αυτή, ανάμεσα στη Γιουγκοσλαβία και τις ΗΠΑ, δεν την είδαμε ποτέ. Στον τελικό της Βαρκελώνης έπαιξε η Κροατία του Ντράζεν Πέτροβιτς, του Κούκοτς και του Ράτζα, που άντεξε ένα δεκάλεπτο, παρακολούθησε το σκορ για αρκετή ώρα μέχρι ο Τζόρνταν, ο Μπάρκλεϊ και ο Πίπεν μαζί με τους υπόλοιπους ΝΒΑερς φτάσουν εύκολα στην επικράτηση και στο χρυσό μετάλλιο με 117-85. Θα μπορούσε μια ενιαία Γιουγκοσλαβία να κοντράρει περισσότερο. Κάποτε ο Ντούσαν Ίβκοβιτς είχε εκμυστηρευτεί ότι πίστευε ακόμα και στη νίκη.

Την απάντηση, βέβαια, δεν την ξέρουμε γιατί απλά αυτός ο αγώνας δεν έγινε ποτέ. Η ευρωπαϊκή ντριμ τιμ δεν εμφανίστηκε ποτέ ξανά, μετά το 1991.

Η φωνή του Ντούντα…

Ο 40χρονος Πάβλοβιτς χρειάστηκε οκτώ χρόνια για να ολοκληρώσει το ντοκιμαντέρ του, καθώς ήθελε να μιλήσει με όλους τους πρωταγωνιστές εκείνης της ομάδας, που εν τω μεταξύ είχαν διακορπιστεί σε διάφορα σημεία του πλανήτη. Όταν εξασφάλισε και τη συμμετοχή του Ίβκοβιτς ήξερε ότι κανείς από τους παίκτες δεν θα έλεγε όχι.

Από τις οθόνες παρελαύνουν όλοι οι -εν ζωή- τεράστιοι παίκτες εκείνης της εποχής και βέβαια ο ίδιος ο Ντούντα, που στο τέλος του ντοκιμαντέρ ακούγεται να λέει με την βραχνή φωνή του: “Δεν παίζαμε μόνο για το μετάλλιο, αλλά επειδή θέλαμε να αφήσουμε κάτι πίσω μας…”

Η ταινία προβλήθηκε στο Βελιγράδι στις 16 Σεπτεμβρίου, ανήμερα δηλαδή της συμπλήρωσης τεσσάρων ετών από το θάνατο του αείμνηστου κόουτς και οι αίθουσες υποδέχθηκαν την εικόνα του, γεμάτες συγκίνηση. Ποιος όμως δεν θα ανατριχιάσει βλέποντας όλα αυτά τα ιερά τέρατα να εξομολογούνται πως βίωσαν εκείνες τις ημέρες, που έπρεπε να παίξουν μπάσκετ, να πάρουν ένα χρυσό μετάλλιο, ενώ πίσω τους όλα άλλαζαν δραματικά.

“Πιστεύαμε ότι θα επιστρέψουμε στα σπίτια μας και όλα θα ήταν όλα οκέι” ακούγεται να λέει ο Τόνι Κούκοτς. Η ταινία έχει και ανεκτίμητο αρχειακό υλικό από την προετοιμασία και τη ζωή έξω από το γήπεδο αυτής της υπέροχης ομάδας

Δείτε το σχετικό τρέιλερ για να πάρετε μια ιδέα:

Περιμένοντας να δούμε κάποια στιγμή το ντοκιμαντέρ στην Ελλάδα που φιλοξένησε πολλούς από τους πρωταγωνιστές της ταινίας, θα γυρίσουμε 35 χρόνια πίσω για να θυμηθούμε και την ιστορία που διηγείται η ταινία. Στο Ευρωμπάσκετ της Ρώμης ήμουν απεσταλμένος της “Απογευματινής” και αυτό που ζούσαμε δεν ξέραμε ότι τότε ήταν ένα κομμάτι μιας κοσμοϊστορικής αλλαγής. Τη μνήμη μου φρέσκαρε και αρχείο του ιστορικού περιοδικού “Τρίποντο”, οι τόμοι του οποίου βρίσκονται πάντα σε περίοπτη θέση στη βιβλιοθήκη,…

Ο Μπόμπαν και η σημαία του Ντίβατς

Η ατμόσφαιρα στη Γιουγκοσλαβία μύριζε μπαρούτι από το 1990, όταν Κροάτες και Σέρβοι που συνυπήρχαν μέχρι τότε κάτω από την ίδια στέγη, ξέθαψαν τα τσεκούρια του εθνικισμού. Ο αθλητισμός δεν θα μπορούσε να μείνει αμέτοχος. Λένε ότι το παιχνίδι Ντιναμό Ζάγκρεμπ-Ερ.Αστέρα στις 13 Μαΐου του 1990 ήταν ουσιαστικά η αφετηρία των διαδοχικών εμφυλίων που οδήγησε εν τέλει στην αποσύνθεση της Γιουγκοσλαβίας. Λίγες μέρες πριν ο Φράνιο Τούτζμαν είχε κερδίσει τις εκλογές στη Δημοκρατία της Κροατίας με κεντρικό σύνθημα την ανεξαρτησία της χώρας.

Στο Μάξιμιρ έδρα της Ντιναμό είχαν ταξιδέψει 3.000 Σέρβοι (ανάμεσα τους και ο περιβόητος Αρκάν) για ένα παιχνίδι που εξελίχθηκε σε σχεδόν κανονικό πόλεμο. Οι (γνωστοί και μη εξαιρετέοι) οπαδοί της Ντιναμό πέταξαν πέτρες στους Σέρβους, αυτοί απάντησαν με υβριστικά συνθήματα και οι Κροάτες μπήκαν στον αγωνιστικό χώρο για να επιτεθούν. Εκεί βρήκαν αντιμέτωπες τις αστυνομικές δυνάμεις της ομοσπονδιακής Γιουγκοσλαβίας, που χρησιμοποίησαν ανεξέλεγκτη βία.

Ο Ζβόνιμιρ Μπόμπαν, μεγάλο αστέρι της Ντιναμό, βλέποντας τους κρανοφόρους να ξυλοφορτώνουν έναν οπαδό της Ντιναμό, έριξε σε έναν αστυνομικό μια κλωτσιά που έμεινε στην ιστορία. Ο Κροάτης ποδοσφαιριστής έγινε σύμβολο των συμπατριωτών του, αν και συνέχισε την καριέρα του στη Μίλαν. Το πρωτάθλημα

Λίγους μήνες αργότερα στο Μουντομπάσκετ της Αργεντινής, η (ακόμα) ενιαία Εθνική Γιουγκοσλαβίας συντρίβει τη Σοβιετική Ένωση με 92-75 και στέφεται παγκόσμια πρωταθλήτρια για τρίτη φορά στην ιστορία της. Στους πανηγυρισμούς για το χρυσό, ένας φίλαθλος μπαίνοντας στον αγωνιστικό χώρο έδωσε στους παίκτες μια κροατική σημαία, την οποία ο Ντίβατς άρπαξε και την πέταξε πίσω από το καλάθι. Λίγες στιγμές αργότερα οι παγκόσμιοι πρωταθλητές πανηγύριζαν με μια σημαία της Γιουγκοσλαβίας

Δείτε το βίντεο

Λέγεται ότι αυτό το επεισόδιο προκάλεσε ρήξη στις σχέσεις του Ντράζεν Πέτροβιτς με τον Ντίβατς και οι δυο άλλοτε πολύ καλοί φίλοι, καθώς ξεσπούσε ο πόλεμος μεταξύ Κροατίας και Σερβίας, σταμάτησαν να μιλάνε, ενώ είχαν μεγαλώσει μαζί και ήταν συγκάτοικοι για χρόνια σε όλα τα ταξίδια των εθνικών ομάδων. Ένα χρόνο αργότερα ο Πέτροβιτς δεν ταξίδεψε στη Ρώμη, με τις φήμες να οργιάζουν ότι το κρατούσε μανιάτικο στον πρώην κολλητό του. Η αλήθεια είναι ότι ο Πέτροβιτς εκείνο το καλοκαίρι ήθελε να αφιερωθεί στην καριέρα του στο ΝΒΑ, κάνοντας εντατικές προπονήσεις για να παίξει όσο καλύτερα μπορούσε με τους Νικς. Ο Ίβκοβιτς αποφάσισε να μην τον περιμένει και έτσι η Γιουγκοσλαβία πήγε στη Ρώμη χωρίς τον σούπερ σταρ της ομάδας.

Για αυτή του την ενέργεια μάλιστα ο Ντίβατς χαρακτηρίστηκε … εχθρός της Κροατίας και για πολλά χρόνια ήταν ανεπιθύμητο πρόσωπο στο Ζάγκρεπ. Ο Σέρβος σέντερ πάντως είχε συζητήσει το θέμα με τους υπόλοιπους Κροάτες της Εθνικής (Κούκοτς, Ράτζα, Κόμαζετς): “Αν είμαι εγώ το πρόβλημα αποχωρώ”  τους είπε, αλλά κανείς δεν δέχθηκε κάτι τέτοιο. Χρόνια αργότερα, το 2010, για τις ανάγκες του ντοκιμαντές του ESPN “once brothers, επισκέφθηκε ξανά την πρωτεύουσα της Κροατίας.

Οι σκηνές στο σπίτι της οικογένειας Πέτροβιτς αλλά και στον τάφο του αδικοχαμένου Ντράζεν είναι ιδιαίτερα φορτισμένες και προκαλούν ακόμα και τώρα, αν τις δει κανείς, πολύ μεγάλη συγκίνηση…

Ο Ζντοβτς βάζει τα κλάματα

Στη Ρώμη και στο Παλαέουρ η Γιουγκοσλαβία, έστω και χωρίς τον Πέτροβιτς, ήταν το απόλυτο φαβορί. Η Σοβιετική Ένωση δεν υπήρχε, πλέον, η Λιθουανία μόλις τον Μάιο του 91 έπαιρνε την έγκριση της FIBA να αγωνιστεί σαν ανεξάρτητη ομάδα. Η διοργάνωση στη Ρώμη έγινε από τις 24 έως τις 29 Ιουνίου 1991. Ενδιάμεσα (στις 25/6) Κροατία και Σλοβενία ανακύρητταν την ανεξαρτησία τους.

Εμείς οι Έλληνες … κλονισμένοι και από τη σφαλιάρα του περίφημου Σβόμποντα στο ματς της πρώτης φάσης με την Τσεχοσλοβακία, δεν δίναμε τόσο μεγάλη σημασία στις ειδήσεις από το Βελιγράδι, το Ζάγκρεμπ και τη Λιουμπλιάνα. Όταν όμως είδαμε τον Γιούρι Ζντοβτς δακρυσμένο, καταλάβαμε ότι κάτι σοβαρό, πολύ σοβαρό συνέβαινε.

Ο Σλοβένος γκαρντ (νυν προπονητής του ΠΑΟΚ) είχε αγωνιστεί κανονικά στα τρία πρώτα ματς των “πλάβι”. Στις 28/6 όμως, ανήμερα του ημιτελικού με την Γαλλία, η νεοσύστατη κυβέρνηση της πατρίδας του απαγόρευε να αγωνιστεί στη συνέχεια της διοργάνωσης. Η επίθεση των ομοσπονδιακών στατευμάτων στη Λιουμπλιάνα δεν μπορούσε παρά να έχει τη συγκεκριμένη κατάληξη. Με ένα επείγον μήνυμα στο ξενοδοχείο Χολιντέι Ιν, το υπουργείο των Σπορ της Σλοβενίας, ειδοποιούσε τον παίκτη για την οριστική απόσυρσή του από την Εθνική Γιουγκοσλαβίας.

Ο Ζντοβτς που είχε περάσει όλη την ημέρα αγωνιώντας για την οικογένεια του, δεν μπορούσε παρά να πειθαρχήσει και να αναχωρήσει για τη Σλοβενία, έχοντας παίξει με τους “πλάβι” στα τρία πρώτα παιχνίδια σημειώνοντας 14 πόντους.

“Μια παρανοϊκή χώρα”

Η Γιουγκοσλαβία, έστω και χωρίς τον Ζντοβτς δεν είχε κανένα πρόβλημα να πάρει το χρυσό μετάλλιο επικρατώντας στον τελικό της Ιταλίας με 88-73. Οι ατζούρι έτρεφαν κάποιες ελπίδες ποντάροντας στην αμηχανία των “πλάβι” λόγω της κατάστασης στις πατρίδες τους, αλλά αποδείχθηκαν φρούδες. Η Γιουγκοσλαβία έχοντας για πρώτους σκόρερ τους τρεις Κροάτες (Ράτζα 23, Κούκοτς 20, Περάσοβιτς 12) και τον Ντανίλοβιτς να πέφτει πάνω στον Νάντο Τζεντίλε πήρε το πέμπτο χρυσό μετάλλιο στην ιστορία τους στο Ευρωμπάσκετ.

Ο Τόνι Κούκοτς που αναδείχθηκε MVP του τουρνουά αφιέρωσε τον τίτλο στον Γιούρι Ζντοβτς, ενώ ο Ίβκοβιτς δήλωνε μετά το ματς: “Παίξαμε με μεγάλο ψυχολογικό πρόβλημα, αλλά τελικά όλα πήγαν καλά. Φαντάζομαι ότι όλη στη Γιουγκοσλαβία ήταν μπροστά στις τηλεοράσεις και ξέχασαν για λίγο τον πόλεμο…”

Ένας φίλαθλος εν τω μεταξύ έβαζε τη σημαία της Σερβίας στους ώμους του Σάσα Τζόρτζεβιτς, αλλά μετά και από την παρότρυνση του Μπόρισλαβ Στάνκοβιτς, την πέταξε μακριά…

Δυο μήνες αργότερα τα πράγματα ξεκαθάριζαν. Πολλοί ήλπιζαν ότι η κατάσταση στη Γιουγκοσλαβία θα ξεθυμάνει. Λάθος. Οι εχθροπραξίες συνεχίζονταν και ήταν ολοφάνερο ότι δεν υπήρχε κανένα σημείο κοινής συνύπαρξης και επαφής. “Φίλε μου αυτή τη στιγμή είμαστε μια παρανοϊκή χώρα. Είναι τρελό αυτό που γίνεται. Πρώην συμπατριώτες, πρώην φίλοι να πολεμούν, πλέον, ο ένας τον άλλον…” μου έλεγε ο αείμνηστος συνάδελφος Ντανίλο Σότρα, ένας από τους κορυφαίους Σέρβους δημοσιογράφους με αντικείμενο το μπάσκετ.

Ήταν οι μέρες που η κροάτικη ομοσπονδία αθλητισμού απαγόρευε σε όλους τους Κροάτες αθλητές να αγωνίζονται με τα χρώματα της Γιουγκοσλαβίας. Νωρίτερα στο παγκόσμιο πρωτάθλημα των εφήβων στο Έντμοντον, τέσσερις νεαροί Κροάτες (Μρσιτς, Λόντσας, Τσίσμιτς και Ριντλ) αγνοούσαν την οδηγία, αλλά τώρα τα πράγματα ήταν διαφορετικά. Στο ρεπορτάζ του “Τρίποντου” έγραφα ότι υπήρχε μια υφέρπουσα αισιοδοξία για … επανένωση, επειδή μέχρι τους Ολυμπιακούς Αγώνες, το γιουγκοσλάβικο μπάσκετ δεν είχε επίσημες υποχρεώσεις, ενώ ο Μίρκο Νόβοσελ υπεύθυνος της γιουγκοσλάβικης λίγκας πρότεινε τη διεξαγωγή του πρωταθλήματος σε Ανατολή (με Κροατία, Σλοβενία και Βοσνία-Ερζεγοβίνη) και Δύση (με Σερβία, Μαυροβούνιο και Β.Μακεδονία).

Τίποτα απ’ αυτά δεν συνέβη. Η αντιπαλότητα των Δημοκρατιών εξελίχθηκε σε μίσος που βάφτηκε με αίμα. Στο επόμενο πρωτάθλημα (1991-92) οι ομάδες από Κροατία και Σλοβενία αποχώρησαν οριστικά ενώ στο προολυμπιακό τουρνουά της Ισπανίας έπαιξαν η Κροατία και η Σλοβενία. Η πρώτη μάλιστα πέρασε και στο ολυμπιακό τουρνουά, φτάνοντας μέχρι τον τελικό. Όσο για τους Σέρβους, η Παρτίζαν υπό τις οδηγίες του νεαρού κόουτς Ζέλικο Ομπράντοβιτς, παρά την αναγκαστική εξορία της στην Ισπανία, έφτασε μέχρι το φάιναλ-φορ της Κωνσταντινούπολης παίρνοντας την Ευρωλίγκα χάρη στο τρελό τρίποντο του Σάσα Τζόρτζεβιτς που ξέρανε την Μπανταλόνα στην εκπνοή του τελικού!

Αυτός είναι ο περίγυρος της ταινίας του Γιούρε Πάβλοβιτς. Ο ίδιος ο σκηνοθέτης δήλωνε ότι προσπάθησε να μεταφέρει στην οθόνη τα βιώματα των παικτών και του Ντούσαν Ίβκοβιτς. Απ’ ό,τι φαίνεται τα κατάφερε καλά, θυμίζοντας σε όλους ότι μαζί με την ντριμ τιμ χάθηκε και μια ολόκληρη χώρα…