ΙΣΤΟΡΙΕΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΙΘΟΥΣΑ ΑΝΑΜΟΝΗΣ: ΕΝΑ ΚΟΜΙΚ ΓΙΑ ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΜΕ ΚΑΡΚΙΝΟ

Πριν από τέσσερα χρόνια η οργάνωση Eyes of Light ξεκίνησε με την δημιουργό κόμικ, Γεωργία Ζάχαρη, μια προσπάθεια για να φτιάξει ένα κόμικ για τις γυναίκες με καρκίνο.

Μετά από 25 προσωπικές συνεντεύξεις, δύο focus groups και αμέτρητες ώρες έρευνας και δουλειάς το όραμα άρχισε να ζωντανεύει μέσα από την γραφίδα της ταλαντούχας Γεωργίας. Το 2022 προέκυψε ένα πιλοτικό κόμικ που διανεμήθηκε δωρεάν σε ασθενείς και επαγγελματίες υγείας, ενώ βραβεύτηκε και ως Καλύτερο Ένθετο 2024 στα Ελληνικά Βραβεία Κόμικς.

Οι ηρωίδες συναντιούνται σε μια φανταστική αίθουσα αναμονής ενός ογκολογικού νοσοκομείου και μοιράζονται τις εμπειρίες, τις ανησυχίες και τα όνειρά τους. Ανάμεσα στις σελίδες δε, υπάρχουν και μικρές δημιουργικές ασκήσεις που προσκαλούν τον αναγνώστη να στοχαστεί για την δική του ζωή, να αναγνωρίσει τα συναισθήματά του, να χρωματίσει τους στόχους του ως δώρα κάτω από ένα χριστουγεννιάτικο δέντρο κ.ο.κ.

Το υλικό που συγκεντρώθηκε από τις συνεντεύξεις ήταν τόσο μεγάλο που έτσι γεννήθηκε και ένα webcomic που δημοσιεύονταν κάθε εβδομάδα. Τελικά πάνω σε αυτό το κόμικ αλλά και στα webcomics χτίστηκε το «Ιστορίες από την αίθουσα αναμονής» που εκδόθηκε από το Μεταίχμιο, ένα συγκλονιστικό βιβλίο που με μεγάλη τρυφερότητα και ευαισθησία αποτυπώνει τις κοινές εμπειρίες των γυναικών που περνούν καρκίνο, φωτίζοντας χωρίς ταμπού κάθε σκέψη και ανησυχία τους.

Από το σοκ της διάγνωσης, τις φιλίες στο νοσοκομείο μέχρι τις αλλαγές στο σώμα, τις επιπτώσεις στην σεξουαλικότητα, τις δυσκολίες στις σχέσεις και την ελπίδα για το μέλλον, όλα παρουσιάζονται με αλήθεια και ειλικρίνεια.

Συζητήσαμε με την δημιουργό του κόμικ, Γεωργία Ζάχαρη*, και μάθαμε για τις ιστορίες των γυναικών που την συγκλόνισαν περισσότερο και αυτόν τον νέο κόσμο που γνώρισε.

-Πώς φτιάξατε αυτό το κόμικ;
Δεδομένου ότι δεν είχα κάποια προσωπική σύνδεση με το θέμα, υπήρχε πολύ έρευνα. Και αυτό είναι και κάτι που με έκανε να θέλω ακόμα περισσότερο να ασχοληθώ με την δημιουργία του κόμικ.

Στην αρχή έγινε ένα focus group με καρκινοπαθείς και φροντιστές μέσα από το οποίο θέλαμε να μάθουμε τι θα ήθελαν εκείνοι να δουν σε ένα τέτοιο κόμικ και τι θέματα θα τους άρεσε να αγγίζαμε.

Στην συνέχεια, μαζί με το Eyes of Light, αποφασίσαμε να πάρουμε συνεντεύξεις από 25 γυναίκες από όλη την Ελλάδα, οι οποίες πρόσφατα είχαν περάσει καρκίνο. Μαζι με την Φωτεινή Χριστοδούλου, κοινωνική λειτουργό του Κ.Ε.Φ.Ι., δημιουργήσαμε μια σειρά από ερωτήσεις τις οποίες επιμελήθηκε η ίδια και με βάση αυτές έγιναν προσωπικές συνεντεύξεις με τις γυναίκες.

Προσπαθήσαμε να μην είναι μόνο από την Αθήνα οι γυναίκες με τις οποίες θα επικοινωνούσαμε και έτσι με πολλές συνδεθήκαμε διαδικτυακά. Έχει πολύ μεγάλη διαφορά το να πάρεις τη διάγνωσή σου σε ένα χωριό ενός νησιού, από το να βρίσκεσαι στο κέντρο της Αθήνας. Πολλές μας έλεγαν ότι είχαν καθυστερήσει να διαγνωστούν επειδή περίμεναν να έρθουν τα κατάλληλα μηχανήματα, ή τον γιατρό, να τους επισκεφθεί. Κάποιες μάλιστα χρειάστηκε να έρθουν στην Αθήνα για να κάνουν θεραπείες.

Οι ερωτήσεις που κάναμε , είχαν μεγάλο εύρος: από το τι διάγνωση είχαν, πώς ένιωσαν όταν τους μίλησε ο γιατρός, πώς επικοινώνησε ο γιατρός ότι είχαν καρκίνο, μέχρι το τι παρενέργειες είχαν, πως ένιωθαν με τα μαλλιά που έπεφταν και τις αλλαγές σώμα τους. Μπήκαμε επίσης και σε θέματα όπως αν έβλεπαν όνειρα και αν θα παρομοίαζαν με κάποια εικόνα τον καρκίνο.

–Πόσο εύκολο ήταν να ανοιχτούν οι γυναίκες;
Στις συνεντεύξεις ήμουν μαζί με την κοινωνική λειτουργό, την Φωτεινή, που την γνώριζαν ήδη από τις δράσεις του Κ.Ε.Φ.Ι. ήταν αρκετά πιο εύκολο. Ακούγοντάς τες είχα την αίσθηση ότι πολλές γυναίκες ήθελαν να μοιραστούν για να βοηθήσουν άλλους ανθρώπους που περνάνε αυτό που πέρασαν εκείνες.

Αυτό που μου φάνηκε πιο ενδιαφέρον από όλα ήταν ότι υπήρχε μεγάλη αλλαγή από την πρώτη ερώτηση στην τελευταία. Ξεκινούσαμε λίγο πιο μαζεμένα και σιγά σιγά ανοίγονταν πάρα πολύ.

-Πως προέκυψε η ιδέα να τοποθετηθεί η δράση γύρω από τις αίθουσες αναμονής;
Από το υλικό που είχαμε. Οι γυναίκες μας περιέγραφαν ότι περνούσαν πάρα πολλές ώρες στις αίθουσες αναμονής – είτε όταν περίμεναν αποτελέσματα, είτε όταν περίμεναν να μπουν για χημειοθεραπεία. Εκεί μιλούσαν στους ανθρώπους γύρω τους. Γιατι, και τι άλλο θα μπορούσες να κάνεις;

Υπάρχουν αυτοί οι κοινόχρηστοι χώροι όπου περιμένουν, βέβαια δεν είναι πάντα όπως φανταζόμαστε. Μια κυρίας μας είπε ότι σε ένα νοσοκομείο περίμεναν καθισμένες στις σκάλες. Μία άλλη, μας έλεγε ότι ήταν τρία άτομα σε ένα δωμάτιο και υπήρχαν μόνο δύο καρέκλες, όταν περίμενε για την διάγνωση της.

Το σύστημα είναι υπερφορτωμένο, μπορεί να πας πρωί και να φύγεις βράδυ. Όταν συζητούσαμε με την κυρία που έλεγε ότι περιμένουν μέχρι και στις σκάλες, μου είπε ότι είχε δει να μπαίνουν μέσα οι γυναίκες και να κάνουν τη χημειοθεραπεία τους μέσα σε μόλις μια ώρα. Δηλαδή βάζουν το φάρμακο να περνάει πάρα πολύ γρήγορα από τις φλέβες για να μπορέσουν να εξυπηρετήσουν και τον υπόλοιπο κόσμο.

– Στο τέλος του βιβλίου συναντάμε μερικές έγχρωμες σελίδες που αποτελούν τις ιστορίες που δημοσιεύσατε στο web comic. Πώς αποφασίσατε να μοιράσετε το υλικόκαι σε webcomic;
Το υλικό που πήραμε από τις 25 γυναίκες ήταν τεράστιο. Θα μπορούσε καθεμία από αυτές τις συνεντεύξεις να γίνει μια ταινία με τη ζωή της κάθε γυναίκας.

Οπότε είδαμε πάρα πολύ γρήγορα ότι πρέπει να κάνουμε και κάτι άλλο για αυτό το υλικό. Κάπως έτσι προέκυψε η ιδέα για το web comic, ουσιαστικά μια σειρά από από 12 διαφορετικά επεισόδια, που το καθένα τους είχε την βάση σε μία θεματική. Αυτό δημοσιεύτηκε στην αρχή στα social media του Eyes of Light και πλέον είναι και στο βιβλίο.

Σε ένα από αυτά μιλάμε για την αίσθηση που έχουν οι γυναίκες για το σώμα τους, σε άλλο για τους διάφορους ρόλους που θέλοντας και μη παίρνουν οι γυναίκες κατά τη διάρκεια της ζωής τους, σε άλλο για την δυνατότητα να κάνεις παιδιά ενώ έχεις καρκίνο, σε άλλο για την μετάσταση.

-Τι σου έκανε περισσότερο εντύπωση από όσα έμαθες;
Νομίζω ότι το πιο εντυπωσιακό είναι η ενέργεια των γυναικών με τις οποίες μιλήσαμε. Αφού πέρασαν από όλη αυτή την διαδικασία και είναι επιζήσασες, κάνουν πάρα πολλά πράγματα, σου λένε «άδραξε την μέρα», αλλά με έναν πολύ ειλικρινή και βαθύ τρόπο. Μετά από κάθε συνέντευξη έφευγα με τρομερή ενέργεια.

Στο τέλος, βέβαια, όταν διάβασα όλες τις συνεντεύξεις μαζί, έπαθα σοκ από το πόσο δύσκολα πράγματα έχουν περάσει οι άνθρωποι αυτοί. Οι ιστόριες που μου έκαναν περισσότερο εντύπωση ήταν αυτές όπου οι γυναίκες έβγαιναν από κακοποιητικές σχέσεις. Σε αυτές τις περιπτώσεις ο καρκίνος μπορεί να τις βοήθησε να φύγουν από τις καταστάσεις αυτές στις οποίες ήταν.

Επίσης, κάτι άλλο που παρατήρησα ήταν ότι οι πιο πολλές γυναίκες προσπαθούν να εκλογικεύσουν την ασθένεια και βρίσκουν μια απάντηση στο γιατί ασθένησαν. Εντοπίζουν ότι ο καρκίνος τους εκδηλώθηκε μετά από κάποια μεγάλη δυσκολία είτε αυτό είναι μια κακοποιητική σχέση, είτε κάποιος θάνατος.

-Υπήρξε κάποια αφήγηση που να σε σόκαρε;

Για μένα ήταν πολύ σοκαριστικό όταν περιέγραφαν το πως τους συμπεριφέρονταν οι άλλοι άνθρωποι. Για παραδειγμα μια γυναίκα μας έλεγε ότι όταν είχε πλέον ξυρισμένο κεφάλι και πήγε στο φούρνο, ο φούρναρης της έλεγε «βρε κορίτσι μου, τόσα ωραία μαλλιά είχες, τι τα ξύρισες;» και εκείνη του απάντησε ξερά «έχω καρκίνο».

Μου φαίνονταν επίσης τρομερό το πόσο διαφορετικά περνούν τον καρκίνο άνδρες και γυναίκες. Πάρα πολλές γυναίκες συνεχίζουν να έχουν τους ρόλους τους στην κοινωνία, όπως και πριν. Μας έλεγε μια ότι «πριν πάω χημειοθεραπεία μαγειρεύω πέντε γεύματα για να έχουμε μέχρι να ανακάμψω». Και έμενε στο ίδιο σπίτι με τον σύζυγό της.

Μου έκανε πάρα πολύ εντύπωση πως αυτοί οι ρόλοι των φύλων εκδηλώνονται ακόμα και σε ένα τέτοιο πλαίσιο, δύσκολης ασθένειας. Πάνω από 5 σύντροφοί γυναικών με τις οποίες μιλήσαμε, τις εγκατέλειψαν. Μπορεί να χώρισαν κοινή συναινέσει, αλλά υπήρχε και αυτή η ιστορία – που περιλάμβάνεται στο βιβλίο- που ο σύζυγος είπε σε μια γυναίκα «Φοβάμαι ότι θα σε δω γυμνή και θα μου μείνει τραύμα».

Επίσης, παρατήρησα ότι η σχέση που έχουν οι γυναίκες με την εξωτερική τους εμφάνιση είναι τέτοια που μετά τον καρκίνο οι αλλαγές που έρχονται είναι ταυτόχρονα απελπιστικές αλλά και για πολλές απελευθερωτικές. Βγαίνεις από το πλαίσιο στο οποίο πρέπει να είσαι ελκυστική, πρέπει να είσαι φτιαγμένη με ένα συγκεκριμένο τρόπο και γίνεσαι κάτι άλλο.

Μας έλεγε μια κυρία που μένει στη Λέσβο, μια αρκετά παραδοσιακή κυρία, ότι μετά τον καρκίνο, με τις τομές της ξεκίνησε να κάνει γυμνισμό. Και μάλιστα καμάρωνε που κάθε Σεπτέμβρη που έχουν το Φεστιβάλ Λεσβιών έπαιρνε πάρα πολλά κοπλιμέντα από τα κορίτσια που έρχονταν από το εξωτερικό.

-Αυτό το οποίο ξεχωρίζει πολύ στις αφηγήσεις, είναι η αίσθηση της κοινότητας που δημιουργείται ανάμεσα στις γυναίκες. Πράγματι δημιουργούνται αυτές οι κοινότητες αλληλεγγύης;

Ναι, υπάρχει ένα ιδιαίτερο δέσιμο, ανάμεσα στις γυναίκες. Το βίωσα πρώτη φορά κατα την διάρκεια του focus group που είχαμε οργανώσει. Ήτα καθοριστικό για να καταλάβω το πόσο σημαντική είναι αυτή η κοινότητα. Ένιωθα σαν να έχω βρεθεί σε μία μυστική κοινότητα, που δεν ήξερα ότι υπάρχει.

Όσο περίμεναν να έρθουν όλοι και να μαζευτούμε, ρωτούσαν η μια την άλλη αν είναι καλά το εγγόνι της, αν είχαν νέα από την φίλη τους την Μαίρη κ.ο.κ. Συζητούσαν πάρα πολύ για τις φίλες τους που μπορεί να έκαναν στα νοσοκομεία, στις ψυχοθεραπείες, στις διάφορες δραστηριότητες που παρέχουν φορείς. Συζητούσαν μεταξύ τους πάρα πολλά πράγματα και έδιναν την αίσθηση ότι μπορεί να μην πηγαίνουν για καφέ κάθε μέρα, αλλά ήταν δεμένες.

-Τι θα ήθελες να κρατήσει κάποιος διαβάζοντας το κόμικ;
Νομίζω ότι αυτό στο οποίο θα ήθελα είναι να φροντίζουμε τους εαυτούς μας. Αυτό είναι το πιο σημαντικό, αυτό το οποίο λένε και οι ίδιες, γιατι υπήρχε αντίστοιχη ερώτηση στις συνεντεύξεις που κάναμε.

Το βασικό για μένα όταν το δουλεύαμε ήταν ότι όταν ακούς ότι ένα βιβλίο θα βασιστεί σε 25 συνεντεύξεις ανθρώπων που έχουν μία κοινή εμπειρία, μπορεί να φανταστείς ότι θα είναι ένα βιβλίο που περιλαμβάνει όλες τις ιστορίες ξεχωριστά σαν προσωπικές αφηγήσεις. Για μένα ήταν πάρα πολύ σημαντικό να μην υπάρχει μόνο για τις γυναίκες που έδωσαν συνέντευξη ή τα άτομα που σχετίστηκαν με το πρότζεκτ, αλλά να μπορεί να σταθεί σαν ένα αυτόνομο έργο που διαβάζεται και είναι ενδιαφέρον ακόμα και αν δεν ήσουν εκεί κατά τη διάρκεια της δημιουργίας του.

Έτσι προέκυψαν οι ιστορίες από την αίθουσα αναμονής, γιατί με αυτόν τον τρόπο κάποιες εμπειρίες ταυτίζονται και κάποιες άλλες είναι τελείως διαφορετικές. Δηλαδή στο βιβλίο δεν έχει 25 χαρακτήρες που ο καθένας αντιστοιχεί σε ένα άτομο. Είναι μια συρραφή αυτών των χαρακτήρων και εμπειριών.