Ο ΕΝΡΙ ΤΣΑΝΑΙ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΖΕΙ ΔΕΚΑ ΧΡΟΝΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΣΦΥΓΙΑ

Όταν ο φωτογράφος Ένρι Τσανάι ξεκίνησε να καταγράφει τις προσφυγικές ροές που έφταναν στην Ελλάδα το 2013, δεν περίμενε ότι το project του θα διαρκούσε σχεδόν μια δεκαετία. «Δεν ήμουν και σίγουρος ότι είχε ολοκληρωθεί όταν σταμάτησα» λέει. Αλλά βέβαια για τον ίδιο, η καταγραφή του μεταναστευτικού δεν είχε ποτέ αρχή και τέλος.

Ο καταξιωμένος φωτογράφος, μέλος του διεθνούς φωτογραφικού πρακτορείου Magnum Photos, ξεχωρίζει για την ευαισθησία, τον σεβασμό και το βάθος με το οποίο προσεγγίζει τα θέματά του. Με τα πρόσωπα που φωτογραφίζει υπάρχει ουσιαστική επαφή, γνωριμία, συνεργασία και τελικά γίνονται συνοδοιπόροι στην διαδρομή.

Αυτός είναι και ο πυρήνας του «Say Goodbye Before You Leave», της φωτογραφικής έκθεσης που παρουσιάζεται στο «Beehive» του Δικτύου Μέλισσα (Μετσόβου 10), όπου ο φωτογράφος αποτυπώνει το ταξίδι των προσφύγων και μεταναστών από το πέρασμα του Αιγαίου μέχρι και την εγκατάσταση τους σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες.

Σε αυτή την έκθεση η συνεργασία με την Μέλισσα αλλά και ο χώρος παίζουν καθοριστικό ρόλο. Το Beehive, είναι ο νέος χώρος του Δικτύου Μέλισσα, ενός δικτύου που πάνω από μια δεκαετία φιλοξενεί και στηρίζει γυναίκες και κορίτσια στο ταξίδι της μετεγκατάστασης τους αλλά και της ένταξης στην ελληνική κοινωνία. Για την Μέλισσα, οι γυναίκες με τις οποίες συνδέονται δεν είναι απλά περαστικές αλλά για χρόνια συνεχίζουν να επικοινωνούν μαζί τους και τις ακολουθούν κατα την αποχώρησή τους απο την Ελλάδα σε μια προσπάθεια να αποτυπώσουν τις διαδρομές τους και την πορεία της ένταξής τους στις υπόλοιπες χώρες.

«SAY GOODBYE BEFORE YOU LEAVE»

Ο Ένρι Τσανάι ξεκίνησε να παρακολουθεί τους πρόσφυγες που έφταναν στην Λέσβο πολύ πριν κλιμακωθούν οι ροές το 2015. Όπως θυμάται, τότε στο νησί υπήρχαν ελάχιστοι που κατέγραφαν το μεταναστευτικό, δεν υπήρχε καμία υποδοχή, κανένας εθελοντής. Με κάποιους από τους ανθρώπους που γνώρισε στο ταξίδι τους προς την Ευρώπη, κράτησε επαφή και τους συνάντησε αργότερα στις χώρες όπου εγκαταστάθηκαν και έφτιαξαν την ζωή τους.

Οι πρόσφυγες και μετανάστες αυτοί δεν έχουν μόνο δύσκολες στιγμές και πονεμένες ιστορίες. Μέσα από την ματιά του Τσανάι βλέπουμε και αυτά που συνήθως μένουν μακριά από τα βλέμματά μας: έχουν δύναμη, ελπίδα, αισιοδοξία και στιγμές χαράς στήνοντας μια νέα ζωή.

 

Μέσα από τις φωτογραφίες γνωρίζουμε μεταξύ άλλων, την ιστορία της Γιασαμάν από την Τεχεράνη που πέταξε τη μαντήλα μόλις πέρασε τα σύνορα, της Σαμπρ από τη Βαγδάτη που κάτω από τη δική της σφιχτόδεσε την οδύνη για το ξεκλήρισμα της οικογένειας της από τον ISIS, της Εμάν που όταν πέφτει η νύχτα στη Σουηδία νοσταλγεί τη Δαμασκό και την Αχαρνών, του Καντίρ που ερωτεύτηκε την Κατερίνα, της Μιραμπέλ που περνούσε τις νύχτες πριν τα Χριστούγεννα κρατώντας το νεογέννητο μωρό της σ ’ένα παγκάκι της πλατείας Κυψέλης, του Ομάρ που όταν καβουρντίζει μπαχαρικά βλέπει να ζωγραφίζεται στα σύννεφα του Ντύσελντορφ η ισοπεδωμένη του πατρίδα…

 

Είχες σκεφτεί εξαρχής ότι θα ακολουθούσες τους ανθρώπους που πέρασαν από την Ελλάδα και στην μετεγκατάστασή τους;
Πάντα στα θέματα που κάνω θέλω να εμβαθύνω λίγο παραπάνω. Δεν μου αρέσει το στιγμιαίο, που σίγουρα έχει η φωτογραφία.

Από την προσωπική μου εμπειρία λοιπόν, ως μετανάστης (σ.σ γεννήθηκε στα Τίρανα το 1980 και έφτασε στην Ελλάδα το 1991 με τους γονείς του) ήξερα ότι τα πρώτα χρόνια σε μια νέα χώρα είναι πολύ σημαντικά, γιατί προσπαθείς να γνωρίσεις την κοινωνία στην οποία φτάνεις. Θυμάμαι και εμείς όταν πρωτοήρθαμε είχαμε περιέργεια για τα πάντα, για την γλώσσα, τους ανθρώπους, τα αξιοθέατα… Ήξερα ότι και εκείνοι όταν φτάσουν στις άλλες χώρες, θα βιώσουν το ίδιο και ήθελα να το καταγράψω.

Σίγουρα σε εκείνη την φάση θα ήταν και πιο ανοιχτοί σε αυτή την καταγραφή και επικοινωνία γιατι αργότερα, μπαίνεις σε μια ρουτίνα, δεν έχεις τον χρόνο για κάτι άλλο. Η φωτογραφία είναι και συνεργασία με τον φωτογραφιζόμενο και είναι σημαντικό να έχει κανείς την διάθεση να το κάνει.

Όταν ξεκίνούσες το project είχες φανταστεί ότι μπορεί να κρατήσει τόσα χρόνια;
Όχι. Αλλά δεν ήμουν και σίγουρος ότι είχε ολοκληρωθεί όταν σταμάτησα.

Στο συγκεκριμένο πρότζεκτ κατάλαβα ότι όταν ξέσπασε η πυρκαγιά που έκαψε τον καταυλισμό στη Μόρια το 2020, εκεί τελείωσε το θέμα. Δεν έπεσα έξω τελικά. Τότε σταμάτησα να φωτογραφίζω και για το project.

Ένιωσα ότι εκείνη την στιγμή τελείωσε μια εποχή για την Ευρώπη και το μεταναστευτικό. Και από εκεί και πέρα, όταν ήρθε και ο COVID, ξεκίνησε μια νέα εποχή. Μέχρι τότε ήταν και μια εποχή αποδοχής προς τους μετανάστες και μετά άλλαξαν οι συνθήκες.

Από τις εμπειρίες που είχες όταν ήρθες στην Ελλάδα, πιστεύεις έχει αλλάξει ο τρόπος που η ελληνική κοινωνία υποδέχεται τους μετανάστες;
Δεν έχει αλλάξει. Η ελληνική κοινωνία συμπεριφέρεται σε έναν πολύ μεγάλο βαθμό με ένα ρατσιστικό πρόσωπο- αν μπορεις να το πεις έτσι.

Όταν τα άτομα που φωτογράφισες πήγαν σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες, τους υποδέχτηκαν καλύτερα;
Οι ανθρωποι με τους οποίους είχα επαφή πήγαν σε χώρες όπως η Γερμανία, Σουηδία, Γαλλία και το Βέλγιο, που οι περισσότερες είχαν καλύτερες υποδομές και πιο φιλική υποδοχή. Πολλοί με το που έφτασαν, μπήκαν σε σχολεία και έμαθαν την γλώσσα, κάτι που τους βοήθησε να ενταχθούν πιο εύκολα. Και τα παιδιά τους εντάχθηκαν πολύ πιο εύκολα και γρήγορα.

Υπήρξαν άτομα που προσπάθησαν να μείνουν στην Ελλάδα;
Ακόμα και αυτοί που έμειναν για ένα διάστημα, έφυγαν αμέσως μετά από ένα χρόνο, γιατί είδαν ότι δεν είχαν μέλλον. Πήγαν στην Αυστρία, στην Γερμανία κ.ο.κ. Δεν έβλεπαν μέλλον για τα παιδιά τους. Και βλέποντας το εκ των υστέρων, πιστεύω καλά έκαναν γιατί συγκρίνοντάς τους με όσους έμειναν εδώ, όσοι έφυγαν τελικά είναι καλύτερα.

Υπάρχει κάποια ιστορία από τις φωτογραφίες που βλέπουμε στην έκθεση που θα ήθελες να μοιραστείς;
Η πιο δυνατή ιστορία που βίωσα είναι αυτή του Άχμεντ και της μητέρας του. Αυτή την οικογένεια την επισκέπτoμαι συχνά πλέον στην Σουηδία, από το 2016 που τους γνώρισα.

Η μητέρα, η Φατμά, έφυγε μαζί με τα δυο της παιδιά, τον Άχμεντ και τον Σοχάιμπ, και με την γιαγιά τους από το Αφγανιστάν. Η Φατμά αντιμετώπιζε προβλήματα με τον σύζυγό της που ήταν βίαιος, και η μητέρα της ουσιαστικά την έσωσε με το να τους πάρει και να φύγουν. Πούλησε όλα τους τα υπάρχοντά και πήρε την κόρη και τα εγγόνια της και έφυγαν από την χώρα. Το να κάνουν ένα τέτοιο ταξίδι δύο γυναίκες μόνες, χωρίς άνδρες, δεν είναι καθόλου συνηθισμένο.

Όταν έφυγαν από την Ελλάδα, προσπάθησαν να περάσουν τα σύνορα της Βορειας Μακεδονίας προς την Σερβία. Συμβαίνει συχνά το να προσπαθούν να περάσουν πολλά άτομα σε ένα αυτοκίνητο τα σύνορα, οδικώς. Όμως, έγινε ένα τραγικό αυτοκινητιστικό δυστύχημα όπου η γιαγιά έχασε την ζωή της και η Φατμά τα δύο πόδια της. Ευτυχώς τα παιδιά δεν έπαθαν τίποτα και σωθήκαν από τύχη.

Εγώ τους συνάντησα σε ένα κέντρο αποκατάστασης τραυματιών πολέμου στην Νις της Σερβίας, όπου η οικογένεια και τα παιδιά ξεχώριζαν με την ζωντάνια τους, γιατι ως επι το πλείστον σε αυτή την δομή φιλοξενούνταν τραυματισμένοι άνδρες, μεγάλης ηλικίας.

Τελικα η Σουηδία τους έδωσε άσυλο και πήγαν εκεί. Όταν τους επισκέφθηκα μετά από ένα χρόνο στο Σάλεμ, λίγο έξω από την Στοκχόλμη, με φιλοξένησαν στο πρώτο τους σπίτι και θυμάμαι τα παιδιά να είναι πάρα πολύ χαρούμενα που με βλέπανε. Μου έδειχναν το σπίτι και μετά βγήκαμε έξω όπου όλα τα δέντρα ήταν γεμάτα κόκκινα μήλα. Οπότε μαζέψαμε μήλα και εκεί που παίζαμε προέκυψε αυτή η εικόνα.

σ.σ. Η ιστορία της οικογένειας είναι μια από τις αναρίθμιτες ιστορίες που το Δίκτυο Μέλισσα εδώ και χρόνια ακολουθεί, στην προσπάθεια να αποτυπώσουν τις διαδρομές των γυναικών που πέρασαν από την Ελλάδα και την πορεία της ένταξής τους. Η συγκλονιστική ιστορία της οικογένειας της Φατμά πρόκειται να εκδοθεί μάλιστα και σε βιβλίο με πρωτοπρόσωπες αφηγήσεις αλλά και με φωτογραφίες από την διαδρομή τους. Πρόκειται για μια από τις ιστορίες που άφησαν ένα τόσο σημαντικό αποτύπωμα που πλέον η Μέλισσα δίνει και μια υποτροφία στο όνομα της γιαγιάς του Άχμεντ για να μπορέσει μια γυναίκα από μεταναστευτικό ή προσφυγικό background να σπουδάσει.

Τι έχεις κράτησει από αυτό το project και όλα τα ταξίδια της τελευταίας δεκαετίας;

Την αισιοδοξία αυτών των ανθρώπων και την δύναμη που έχουν για να πάνε μπροστά. Ξεκινάνε την ζωή τους από το μηδέν αλλά είναι πιο χαρούμενοι από όσους έχουν αμέτρητα σπίτια. Έχουν τρομερή διάθεση να δώσουν και να συνεργαστούν. Αναγεννιούνται από το μηδέν. Σαν να βλέπεις ένα λουλούδι να ξεφυτρώνει από το βράχο. Δεν σου κρύβω ότι όλο αυτό ήταν και για έμενα ένα σχολείο, άσχετα αν έχω παρόμοιες παραστάσεις και αν έχω επιβιώσει από όλο αυτό. Πολλές φορές με την καθημερινότητα και την ρουτίνα τα ξεχνάς…