ΤΙ ΣΥΜΒΑΙΝΕΙ ΟΤΑΝ ΕΙΣΑΙ ΛΟΑΤΚΙ+ ΚΑΙ ΡΟΜΑ;

Η ταυτότητα μπορεί να είναι δύναμη, αλλά μπορεί να γίνει και βάρος -ειδικά όταν κουβαλάς περισσότερες από μία, σε κοινωνίες που δεν σου αφήνουν χώρο να ζεις ελεύθερα. Στην Ευρώπη του 2025, οι Ρομά εξακολουθούν να αποτελούν μία από τις πιο περιθωριοποιημένες κοινότητες, ενώ για τα queer άτομα μέσα σε αυτή (όπως και εκτός βέβαια), η εμπειρία του αποκλεισμού είναι υπαρκτή.

Ο Λάσζλο μεγάλωσε σε ένα χωριό της Ουγγαρίας και έζησε για χρόνια στη Βουδαπέστη, σε ένα περιβάλλον όπου το να είσαι Ρομά σήμαινε ότι έπρεπε να «αποδίδεις 200%» για να κερδίσεις αποδοχή. Όταν συνειδητοποίησε τη σεξουαλικότητά του, βρέθηκε αντιμέτωπος τόσο με τον ρατσισμό όσο και με την ομοφοβία -εμπειρίες που τον οδήγησαν σε εσωτερική πάλη, αλλά και σε ακτιβιστική και καλλιτεχνική δράση. DJ, συγγραφέας και μέλος της Ρομά queer συλλογικότητας Ame Panzh, ο Λάσζλο έχει αφιερώσει τη ζωή του στο να δημιουργεί χώρους ορατότητας εκεί που δεν υπήρχαν.

Τα τελευταία επτά χρόνια ζει στο Βερολίνο, μια πόλη που του προσφέρει περισσότερη ελευθερία, αλλά σε καμία περίπτωση δεν είναι όλα ρόδινα. Μιλώντας στο NEWS 24/7, ο Λάσζλο αφηγείται τα βιώματα της παιδικής του ηλικίας, τον διπλό αποκλεισμό ως Ρομά και queer, το ταξίδι της μετανάστευσης και την ανάγκη να ξαναγράψει το δικό του αφήγημα σε μια Ευρώπη που εξακολουθεί να φοβάται την πολυπλοκότητα της ταυτότητας.

-Λάσζλο, μπορείς να μας πεις λίγα πράγματα για σένα; Πού μεγάλωσες, ποια είναι τα πιο σημαντικά σημεία της ζωής σου μέχρι τώρα;

Μεγάλωσα σε μια κωμόπολη 3000 κατοίκων που λέγεται Tápiógyörgye στην Ουγγαρία. Είμαι πρώην εργαζόμενος στα μέσα ενημέρωσης, δούλευα στην τηλεοπτική παραγωγή. Αυτή τη στιγμή εργάζομαι ως εκπαιδευτής και αναλυτής δεδομένων σε μια εταιρεία πληροφορικής και ως γυμναστής. Είμαι παθιασμένος συλλέκτης μουσικής, παλιότερα δούλευα ως DJ (με το όνομα Gypsyrobot, αργότερα Lazlorrobot Homorrobot) κυρίως μέσα στην queer κοινότητα και σε πολλές εκδηλώσεις Pride στην Ευρώπη. Επίσης, εργάζομαι σε πολιτικά μέσα, κάνοντας ζωντανές μεταδόσεις για ΜΚΟ, π.χ. για το ESWA (European Sex Workers Alliance) σχετικά με τα συνέδρια και τις εκδηλώσεις συνηγορίας τους. Με τη ρομά καλλιτεχνική και ακτιβιστική μας συλλογικότητα που ονομάζεται “Ame Panzh” (Οι Πέντε μας) κάναμε τα τελευταία χρόνια ένα podcast που αποτέλεσε τη βάση του πρώτου μας βιβλίου (“Ame Panzh – The wake-up call book” σε επιμέλεια του Boldizsár Nagy M., εκδόθηκε στην Ουγγαρία). Πέρυσι κυκλοφορήσαμε ένα ακόμα βιβλίο με queer Ρομά διηγήματα και δημιουργική γραφή (“These Roma are Queer”, επίσης σε επιμέλεια του B. Nagy M., εκδόθηκε στην Ουγγαρία).

Αμφισβητώ τη μακροπρόθεσμη βιωσιμότητα του καπιταλισμού λόγω των επιπτώσεών του στην ψυχική υγεία και στον τρόπο ζωής. Ενδιαφέρομαι για τις σωματικές τροποποιήσεις (τατουάζ, piercings, γεννητικές επεμβάσεις), για τη σεξουαλικότητα και το sex-positivity, ειδικά πέρα από την ετεροκανονικότητα, καθώς και για την ψυχολογική χειραγώγηση των μειονοτήτων, την επεξεργασία τραυμάτων και την εργασία αυτογνωσίας. Είμαι πνευματικός άνθρωπος. Είμαι χορτοφάγος που προσπαθεί να γίνει vegan. Προσπαθώ να ζω με οικολογική συνείδηση και βιώσιμο τρόπο. Μου αρέσει ο χορός, τα παιχνίδια με τράπουλα, η ηλιοθεραπεία free body culture.

Έζησα στη Βουδαπέστη για 10 χρόνια αλλά έφυγα από την Ουγγαρία πριν από 10 χρόνια. Τα τελευταία 7 χρόνια ζω στο Βερολίνο.

-Πώς ήταν να μεγαλώνεις ως queer άτομο μέσα σε μια Ρομά κοινότητα στη Βουδαπέστη;

Μπορώ να το αναλογιστώ περισσότερο τώρα, καθώς βλέπω πόσο διαφορετικό μπορεί να είναι να μεγαλώνεις ως queer άτομο σήμερα και σε ένα δυτικοευρωπαϊκό περιβάλλον. Εφόσον αυτή τη στιγμή κάνω ψυχοθεραπεία, συχνά χρειάζεται να σκέφτομαι την παιδική μου ηλικία και τις συνδέσεις ανάμεσα στους τωρινούς αγώνες μου και τις εμπειρίες ζωής μου από τότε.

Είναι μια βαθιά αυτο-απέχθεια, στην πραγματικότητα ήδη από την αρχή των σχολικών μου χρόνων. Πήγα σε σχολείο με λευκά παιδιά, όπου ήμουν ο καλύτερος μαθητής στην τάξη μου. Είχα στήριξη από τους δασκάλους μου, αλλά παράλληλα βίωσα εμπειρίες ρατσισμού και αργότερα ομοφοβίας, τόσο από συμμαθητές όσο και από δασκάλους. Γρήγορα ανέπτυξα την ικανότητα, λόγω της διπλής μειονοτικής μου ταυτότητας, να αποδίδω τουλάχιστον 200% για να γίνω αποδεκτός και αγαπητός. Αυτό είχε επίσης έντονη αρνητική επίδραση στον τρόπο που διαχειριζόμουν τις σχέσεις μου, ειδικά τις ερωτικές. Συχνά «κολλούσα» με ανθρώπους (ακόμα και σε φιλικό επίπεδο) που απολάμβαναν τη γενναιοδωρία και την προσοχή μου, που πηγάζανε από τη δίψα μου για αγάπη, αλλά ταυτόχρονα, όταν χρειαζόμουν κι εγώ λίγη προσοχή ή κατανόηση, δεν την έπαιρνα από αυτούς. Μαζί με μερικούς άλλους παράγοντες, αυτό οδήγησε σε σοβαρό burnout και τελικά σε αυτοκτονικές σκέψεις στα 30 μου.

Μέσα στην οικογένειά μου, η ομοφοβική ρητορική ήταν έντονα παρούσα, αλλά ταυτόχρονα υπήρχε και αποδοχή. Είχα έναν γκέι θείο που τον αγαπούσαν όλοι και που πάντα τον θυμόντουσαν με καλοσύνη. Ωστόσο, δεν πιστεύω ότι οι εκδηλώσεις ομοφοβίας πηγάζουν από το ότι είσαι Ρομά ή από την ίδια τη Ρομά κουλτούρα, αλλά από τον χριστιανισμό και την ομοφοβία που διαπερνά τον Ρομά πληθυσμό, όπως υπάρχει και στην κοινωνία γενικότερα. Αν αυτό έχει ενταθεί στην κοινότητα των Ρομά, είναι επειδή είναι πιο περιθωριοποιημένη και απομονωμένη, πράγμα που σημαίνει ότι λιγότερες πληροφορίες φτάνουν σε αυτήν, π.χ. για τις πιο πρόσφατες συζητήσεις γύρω από τη σεξουαλικότητα, και επειδή υπάρχει υπερβολική πίεση στην κοινότητα των Ρομά να αφομοιωθεί στην πλειοψηφία: οποιοδήποτε είδος διαφοροποίησης από την πλειοψηφία (ακόμα και το να είσαι γκέι) δεν μας βοηθάει να γίνουμε πιο καλοδεχούμενοι και αποδεκτοί, άρα είναι αναγκαστικά κακό. Στην κοινότητά μου, δυστυχώς, κάποια στοιχεία της Ρομά κουλτούρας επίσης εμπίπτουν σε αυτήν την κατηγορία (π.χ. η γλώσσα, το να μιλάς τη ρομανί γλώσσα), εξαιτίας της προηγούμενης συστηματικής καταναγκαστικής αφομοίωσης.

-Ποια είναι τα μεγαλύτερα εμπόδια που έχεις αντιμετωπίσει ως Ρομά και queer άτομο -και πώς τέμνονται αυτές οι ταυτότητες στη ζωή σου;

Με πολλούς τρόπους, αλλά αυτό που θεωρώ πολύ χαρακτηριστικό είναι μία από τις στιγμές που αναγνώρισα τη δική μου ομοφυλοφιλία. Μία από τις πρώτες φορές που ήρθα αντιμέτωπος με τη σεξουαλικότητά μου ήταν στο λύκειο, στα 15 μου χρόνια, αλλά αυτό συνδέεται και με το υπόβαθρό μου στην κοινότητα των Ρομά. Ήρθαμε αρκετά κοντά με έναν συμμαθητή και πρώην συγκάτοικό μου, έμοιαζε σαν μια καλή, ειλικρινής φιλία. Μια φορά, ένας από τους συγκάτοικους μας έχασε το “Túró Rudi” του (ένα πολύ συνηθισμένο και δημοφιλές ουγγρικό γλυκό, ρολό με τυρί κότατζ και σοκολατένια επικάλυψη) από το ντουλάπι του και το ζήτησε από μένα επειδή ήμουν «ο γύφτος του δωματίου». Εκνευρίστηκε, με έσπρωξε στον τοίχο και μου είπε: «Ο λόγος που θες συνέχεια να κάνεις παρέα με τον άλλον συγκάτοικό μας είναι επειδή είσαι ερωτευμένος μαζί του, είσαι αδερφή!». Βαθιά μέσα μου έπρεπε να έρθω αντιμέτωπος με τον εαυτό μου και να ανακαλύψω ότι είχε δίκιο και εκείνη ήταν η στιγμή που άρχισα σοβαρά να σκέφτομαι την ιδέα ότι μπορεί να είμαι γκέι. Από τότε και μέχρι τις τελικές εξετάσεις είχα χειρότερους βαθμούς, ο μέσος όρος μου έπεσε από άριστος στα χαμηλά. Στο σχολείο υπήρχε η δυνατότητα ψυχολογικής στήριξης, κάτι που δοκίμασα και με βοήθησε πολύ, αλλά ποτέ δεν τόλμησα να ανοιχτώ ειλικρινά για τα συναισθήματα και τον σεξουαλικό μου προσανατολισμό.

-Έχεις βιώσει οποιαδήποτε μορφή διακρίσεων ή αποκλεισμού μέσα στην LGBTQ+ κοινότητα λόγω της Ρομά ταυτότητάς σου;

Ναι. Διακρίσεις κυρίως σε διαδικτυακές πλατφόρμες, για παράδειγμα ρητορική μίσους σε ιστοσελίδες γνωριμιών επειδή ανέφερα στο προφίλ ή στη συνομιλία ότι είμαι Ρομά. Αποκλεισμός περισσότερο σε house parties ή σε clubs όπου είναι εντελώς φυσιολογικό να μιλάς για Ρομά («ως γύφτοι») με υποτιμητικό τρόπο. Όπως οι «βρώμικοι προβληματικοί γύφτοι» είναι αυτοί από τους οποίους μπορείς να αγοράσεις ναρκωτικά, αλλά το ακούς ως Ρομά σε μια γκέι παρέα όπου σχεδόν όλοι παίρνουν ναρκωτικά. Ακόμα και πριν λίγα χρόνια, σε ένα house party ενός queer ακτιβιστή το βίωσα. Αλλά έχω επίσης ακούσει ότι ορισμένα gay sex-positive μέρη ήθελαν να προσφέρουν φθηνότερα εισιτήρια σε Ρομά άντρες αν είχαν αρκετά μεγάλο πέος. Αυτό θα μπορούσε να θεωρηθεί θετική διάκριση, που επίσης θεωρώ προβληματική (και από την άποψη της body-positivity), αλλά θέτει το ερώτημα πώς επηρεάζει τους Ρομά άντρες με μέτριο ή μικρότερο πέος, που ήδη δυσκολεύονται να μπουν σε clubs στη Βουδαπέστη λόγω του χρώματος του δέρματός τους. Αυτό δείχνει επίσης ότι όσο ταιριάζουμε στη φετιχιστική φαντασίωση της πλειονότητας των γκέι ατόμων, μπορούμε να έρθουμε, αλλά αν όχι, καλύτερα να μείνουμε μακριά.

-Τι σε οδήγησε να μετακομίσεις στο Βερολίνο και πώς άλλαξε η καθημερινή σου ζωή εκεί ως queer Ρομά άντρας;

Πριν εγκατασταθώ στο Βερολίνο, είχα ήδη φύγει από την Ουγγαρία και έζησα για λίγο στην Ισπανία και την Πράγα. Η αφορμή για τη μετακόμιση ήρθε όταν προσκλήθηκα να παίξω ως DJ στην πρώτη Ρομά Μπιενάλε της πόλης, ενώ την ίδια περίοδο κέρδισα μια υποτροφία για να εργαστώ πάνω στην αναπαράσταση των queer Ρομά στα μέσα ενημέρωσης. Την ίδια στιγμή, η πολιτική ατμόσφαιρα στην Ουγγαρία γινόταν όλο και πιο τοξική για όσους ασχολούνταν με τα ανθρώπινα δικαιώματα και τις μειονότητες, ειδικά όταν υπήρχε χρηματοδότηση από το εξωτερικό, κάνοντας την επιστροφή μου αδύνατη. Ο πρώην σύντροφός μου επίσης ήθελε να φύγει από την Ουκρανία, οπότε αποφασίσαμε να μείνουμε μαζί στο Βερολίνο.

-Νιώθεις ότι υπάρχει περισσότερος χώρος για να είσαι ο εαυτός σου στο Βερολίνο; Αν ναι, πού ή με ποιον τρόπο το νιώθεις περισσότερο;

Φυσικά, εδώ νιώθω περισσότερη ελευθερία, αλλά η ατμόσφαιρα αλλάζει και στο Βερολίνο προς μια πιο αρνητική κατεύθυνση. Η άνοδος της άκρας δεξιάς – με το νεοναζιστικό κόμμα AfD να κερδίζει συνεχώς έδαφος – και η αστυνομική βία γύρω από τις παλαιστινιακές διαδηλώσεις έχουν φέρει στην επιφάνεια έντονες αντιμουσουλμανικές και ρατσιστικές φωνές, ακόμη και μέσα στην ίδια την queer κοινότητα.

-Πώς συνδέεσαι σήμερα με την Ρομά ταυτότητά σου;

Συχνά σκέφτομαι ότι η ζωή μου θα ήταν πιο εύκολη αν δεν ήμουν Ρομά· όμως δεν μπορώ και δεν θέλω να το αρνηθώ. Ακόμα κι αν στο βερολινέζικο περιβάλλον έχω «γίνει λευκός» ως προς την εικόνα μου, είναι ξεκάθαρο ότι δεν ανήκω στην πλειοψηφία. Προσπαθώ να είμαι περήφανος γι’ αυτό, αν και η απόσταση από τη Ρομά κουλτούρα και τις κοινότητες –ιδίως επειδή ζω στο Βερολίνο– έχει μεγαλώσει. Η κουλτούρα που γνώρισα στην Ουγγαρία μοιάζει πια μακρινή, ενώ οι Ρομά του Βερολίνου έχουν άλλο υπόβαθρο και καταγωγή.

Παρόλα αυτά, η ταυτότητά μου μπορεί να είναι και δύναμη. Σε αντίθεση με πολλούς ανθρώπους που δεν έχουν στενούς δεσμούς με κοινότητα, οικογένεια, μουσική ή τελετουργίες, εγώ κουβαλώ όλα αυτά μαζί μου –και αυτό μου δίνει στήριξη.

Μέσα στη γκέι κοινότητα, όμως, συναντώ ταυτόχρονα προνόμια και παγίδες. Οι λευκοί Γερμανοί άντρες συχνά με βρίσκουν ελκυστικό και έτσι δημιουργώ εύκολα σχέσεις· αλλά αυτές μένουν στην επιφάνεια, γιατί οι περισσότεροι αντέχουν μόνο τις «θετικές» πλευρές μου. Το ίδιο ισχύει και με τη στάση μου απέναντι στον ρατσισμό: όσο δεν απαιτεί αυτοκριτική από την πλειοψηφία, θεωρείται γοητευτική· όταν όμως γίνεται πιο αιχμηρή, γίνεται ανεπιθύμητη.

Έχω μάθει να προσαρμόζομαι σε ανθρώπους, το έκανα σε όλη μου τη ζωή. Σήμερα όμως, όταν βλέπω τις ίδιες καταπιεστικές δυναμικές να επαναλαμβάνονται –και να τροφοδοτούν τον συστημικό φασισμό– αρνούμαι να συμμορφωθώ.

-Υπάρχουν πρότυπα ή προσωπικότητες – μέσα στις Ρομά ή queer κοινότητες – που σε ενέπνευσαν ή σου έδωσαν δύναμη;

Ο Demetrio Gomez, μεξικανο-ισπανός queer Ρομά ακτιβιστής, είναι ένα από τα πρότυπά μου, καθώς ήταν από τους πρώτους που ήρθαν δημόσια να εκπροσωπήσουν τη φωνή των queer Ρομά. O Lindy Larsson είναι ένας σπουδαίος Ρομά γκέι καλλιτέχνης, πολύ επιτυχημένος, που μιλά πολύ συχνά για τα θέματα του να είσαι Ρομά και γκέι στον κόσμο της τέχνης. Οι Sandra και Simonida Selimovic, δύο αδελφές που συνέλαβαν το θεατρικό έργο Roma Armee, είναι πολύ ενεργές στη queer-φεμινιστική Ρομά καλλιτεχνική σκηνή σε πολλές περιοχές της Ευρώπης. Επίσης, δεν ξεχνώ την Cat Jugravu, queer-trans ακτιβίστρια και καλλιτέχνιδα, ιδρύτρια της συλλογικότητας Queerdos στο Βερολίνο.

-Τι ρόλο παίζουν η οικογένεια και η κοινότητα στη ζωή σου σήμερα; Έχει αλλάξει αυτή η σχέση με το χρόνο;

Φυσικά. Ως queer άτομο, έχω δημιουργήσει τη δική μου “επιλεγμένη οικογένεια”, που αποτελείται κυρίως από queer φίλους. Αυτοί με καταλαβαίνουν καλύτερα σε σχέση με την queer ταυτότητά μου απ’ ό,τι η βιολογική μου οικογένεια. Το δύσκολο είναι ότι οι περισσότεροι ζουν διάσπαρτοι στον κόσμο και η επικοινωνία μας γίνεται κυρίως διαδικτυακά. Παρ’ όλα αυτά, για μένα είναι η βασική μου κοινότητα. Στο Βερολίνο, αν και η πόλη είναι ζωντανή και συμπεριληπτική, η δημιουργία αληθινών σχέσεων παραμένει δύσκολη -ειδικά τώρα, που οι θέσεις μου για την Παλαιστίνη έχουν φέρει μετατοπίσεις στο τοπικό δίκτυο φίλων μου.

Με τη βιολογική μου οικογένεια υπάρχει μια άλλη ποιότητα σχέσης: η κοινή ιστορία, η κουλτούρα, η νοσταλγία. Μπορούμε να καταλάβουμε ο ένας τον άλλον με μισή λέξη, να γελάμε με τα ίδια αστεία. Ταυτόχρονα, η ουγγρική προπαγάνδα επηρεάζει και αυτούς –όχι μόνο στα θέματα LGBTQ+ ή Pride, αλλά και στον πόλεμο Ρωσίας-Ουκρανίας, στον Τραμπ, στη διεθνή πολιτική. Αυτό έχει δημιουργήσει χάσματα με ορισμένα μέλη που δεν με στηρίζουν, αλλά έχει ενισχύσει τη σύνδεσή μου με όσους παραμένουν στο πλευρό μου.

Όταν ήμουν νεότερος, δυσκολεύτηκα πολύ να αποδεχτώ ότι, εκτός από το να είμαι γκέι, η ζωή μου πιθανόν δεν θα ακολουθούσε το σενάριο της πλειοψηφίας –γάμος και παιδιά. Τα τελευταία 15–20 χρόνια έχω συμφιλιωθεί με αυτό, αν και αναρωτιέμαι ακόμα αν τελικά θα το επιδιώξω. Δεν έχω σαφή απάντηση. Νιώθω ότι η ζωή μου θα μπορούσε να πάει και προς τις δύο κατευθύνσεις

-Αν είχες την ευκαιρία να μιλήσεις σε νεότερα queer Ρομά άτομα, τι θα ήθελες να τους πεις;

Δεν υπάρχει τίποτα λάθος με εσένα, αρκεί η στάση σου απέναντι στους άλλους να έχει αγάπη και φροντίδα. Μείνε ο εαυτός σου και κράτα τη δύναμή σου. Βρες κάθε μέρα έναν λόγο να χαμογελάς και μην τα παρατάς. Φρόντισε τον εαυτό σου και τις ικανότητές σου· τόλμησε να τις βάλεις προτεραιότητα. Αναζήτησε την κοινότητά σου, γιατί υπάρχουν άνθρωποι σαν εσένα – και στήριξέ τους όπως μπορείς. Και, το πιο σημαντικό, μη διστάσεις να ζητήσεις βοήθεια όταν τη χρειάζεσαι· είναι απολύτως εντάξει και ανθρώπινο.