ΤΟ ΨΥΧΙΚΟ ΑΠΟΤΥΠΩΜΑ ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΦΩΤΙΑ

Τα ανέμελα καλοκαίρια των παιδικών μας χρόνων φαίνονται σε μεγάλο βαθμό ένα είναι πλέον μακρινό θολό όνειρο. Και αυτό δεν έχει να κάνει μόνο με το ότι μεγαλώσαμε αλλά κυρίως με το οτι ο κόσμος αλλάζει.

Οι πυρκαγιές, που καίνε επι μέρες, έχουν γίνει κανονικότητα και το μαύρο τοπίο που αφήνουν στο διάβα τους, συνοδεύει σιωπηλάόλο και περισσότερους συμπολίτες μας. Το αποτύπωμα που αφήνει η φωτιά δεν αφορά μόνο όσους υπέστησαν υλικές ζημιές αλλά μπορεί να δημιουργήσει και μια αθέατη πληγή που θα μείνει για καιρό.

Το NEWS 24/7 μίλησε με επαγγελματίες ψυχικής υγείας που έχουν βρεθεί στην πρώτη γραμμή μετα από καταστροφικές πυρκαγιές για να μάθουμε τα όσα ακολουθούν όσους μένουν σε πυρόπληκτες περιοχές.

Solastalgia

Οι νέες καταστάσεις απαιτούν νέες λέξεις για να τις περιγράψουν. Έτσι, ορισμένοι ακαδημαικοί τα τελευταία χρόνια υιοθετούν τον όρο solastalgia, ένα κράμα των λέξεων “παρηγοριά” (solace) και “νοσταλγία” (nostalgia) που επινόησε φιλόσοφος Γκλεν Άλμπρεχτ ενώ εργαζόταν στο Πανεπιστήμιο του Νιούκαστλ στην Αυστραλία.

Η λέξη περιγράφει το αίσθημα δυσφορίας που προκύπτει από περιβαλλοντικές αλλαγές καθώς τα άτομα βιώνουν συναισθήματα αδυναμίας ή ελλειψης ελέγχου επί των αλλαγών. Ένα συναίσθημα που μπορεί να κυριαρχεί βουβά σε πολλούς ανάμεσα μας, καθώς ακόμα και στις ευτυχείς περιπτώσεις που δεν κάηκε ούτε ένα σπίτι, ούτε χάθηκε ανθρώπινη ζωή, οι άνθρωποι πλήττονται με άλλους τρόπους.

«Για πολλούς, και το να χάνεται κομμάτι της φύσης όπως τη γνώρισαν ή όπως θα ήθελαν να τη δουν είναι πολύ σημαντικό και τα συναισθήματα μπορούν να κρατήσουν και αρκετό καιρό» εξηγεί η Μαριάννα Αναγνωστοπούλου, ψυχοθεραπεύτρια και συντονίστρια μονάδων ψυχικής υγείας στην ΑμΚΕ ΙΑΣΙΣ.

«Οι μεγαλύτεροι ηλικιακά που είχαν συνηθίσει να είναι μες στην πρασινάδα, μέσα στη φύση που τώρα έχει καταστραφεί το βιώνουν πιο έντονα. Πενθούν. Επηρεάζονται ακόμα και όσοι γνώριζαν το τοπίο ή μπορεί να το φαντάζονταν από περιγραφές άλλων. Και αυτοί με έναν τρόπο πενθούν την εικόνα που είχαν στο μυαλό τους» λέει η ίδια.

Η κα. Αναγνωστοπούλου έχει βρεθεί επανειλημμένα με κλιμάκια της ΙΑΣΙΣ που συνεργάζονται με το Υπουργείο Υγείας για την ψυχική υποστήριξη μετά τις μεγάλες καταστροφικές πυρκαγιές όπως στην Εύβοια το 2021 και πιο πρόσφατα στην Πάτρα.

Θυμάται πολύ έντονα ότι στην Βόρεια Εύβοια οι ηλικιωμένοι τους εξιστορούσαν τους κόπους με τους οποίους έφτιαξαν τα σπίτια τους, που από την μία μέρα στην άλλη χάθηκαν στην φωτιά: « Τους είχε καταρρακώσει γιατι στην ουσία όλη τους η ζωή έχει επικεντρωθεί γύρω από αυτό το σπίτι. Τότε κατάλαβα ότι το να χαθεί μια ανθρώπινη ζωή μπορεί να είναι ό,τι χειρότερο και το πιο οδυνηρό που υπάρχει αλλά και το να χάνεις ένα σπίτι που αποτυπώνει αξιακά όλους τους κόπους τις ζωής σου και τις ευτυχισμένες στιγμές σου είναι επίσης πάρα πολύ οδυνηρό. Κατάλαβα ότι όταν καίγεται ένα σπίτι, ένας κήπος ή τα κτήματά σου, χάνεται κι ένα κομμάτι του εαυτού σου τελικά».

Όταν χάνεται ένα κομμάτι του εαυτού σου

Οι μακροπρόθεσμες συνέπειες των πυρκαγιών πάνω στην ψυχική υγεία αποτελούν ένα πεδίο που απαιτεί πολλά ακόμη χρόνια ανάπτυξης για να μάθουμε περισσότερα. Σίγουρα, αυτό που γνωρίζουμε είναι ότι ο κάθε άνθρωπος είναι διαφορετικός και μπορεί να σωματοποιεί διαφορετικά τα όσα έχει ζήσει.

Παρόλα αυτά όπως μας είπαν οι ειδικοί ψυχικής υγείας με τους οποίους μιλήσαμε, είναι συχνό όσοι έζησαν από κοντά μια πυρκαγιά να εκδηλώνουν μετατραυματικό στρες που μπορεί να εκδηλωθεί ψυχοσωματικά όπως με ταχυκαρδίες, διαταραχές ύπνου, γενικευμένο άγχος κ.ο.κ.

«Κάποιος που έζησε εκείνη τη στιγμή ή είδε την πυρκαγιά από κοντά, μετά μπορεί να αγχώνεται με παρόμοια περιστατικά, μόνο και αυτό μόνο ακούγοντας κάτι σχετικό σε ιστορίες ή στις ειδήσεις. Αυτό το κομμάτι μπορεί να επιμείνει ακόμη και για μήνες και για χρόνια» σημειώνει η κα Αναγνωστοπούλου.

Το πιο έντονο συναίσθημα που έχει παρατηρήσει η ίδια και που μπορεί να έρθει κάποιες ώρες και κάποιες βδομάδες μετά το συμβάν είναι η άρνηση. «Δεν μπορούν να δεχτούν ότι έχει συμβεί κάτι τέτοιο. Και αυτή η άρνηση έρχεται γενικότερα και πιο συλλογικά και σε κάποιον που έχει χάσει την περιουσία του αλλά και σε κάποιον που δεν την έχει χάσει. Υπάρχει πολύ θλιψη και πολύς θυμός μέσα στα στάδια του πένθους, αλλά το απόλυτο συναίσθημα που νιώθουν οι περισσότεροι σε αυτές τις καταστάσεις αρχικά είναι η άρνηση».

Το άγχος των πρώτων ημερών μοιάζει να επικρατεί με την αγωνία που υπάρχει για τις αποζημιώσεις, το πρώτο μέλημα που έχουν οι πυρόπληκτοι μετά τις καταστροφές. «Το άγχος για τις αποζημιώσεις είναι η πρώτη στιγμή που αφήνουν το συναίσθημά τους να εκδηλωθεί» παρατηρεί ο Θεόδωρος Παξινός, επιστημονικά Υπεύθυνος του Κέντρου Ημέρας Ψυχικά Πασχόντων ΣΟΨΥ Πάτρας.

«Έχει παγιωθεί επίσης και κάτι άλλο» συνεχίζει ο ίδιος «από τη μία έχουμε τις πυρκαγιές, και την αμέσως επόμενη στιγμή ξεκινάει το άγχος του τι θα συμβεί με τις πρώτες βροχές και του αν θα υπάρξουν πλημμύρες».

Κάποιοι βιώνουν τα συναισθηματά τους πιο έντονα, ενώ άλλοι μπαίνουν σε κατάσταση επιβιωσης μέσα στο οποίο προσπαθούν να ξαναβάλουν την ζωή τους μπροστά. «Το να περιμένει κάποιος να δει αν θα αποκατασταθεί όχι μόνο το σπίτι αλλά ακόμα και το περιβάλλον στο οποίο ζούσε, δημιουργεί μία συνεχόμενη ματαίωση. Ακούν υποσχέσεις, αυτές καθυστερούν και έρχεται μια νέα αναμονή».

Μέσα σε όλη αυτή την απελπισία των πρώτων ημερών ο ίδιος σημειώνει ότι όσοι βρίσκονται σε περιοχές που έχουν χτυπηθεί από φυσική φαινόμενα έχουν να διαχειριστούν και κάτι ακόμα, μια νέα ταυτότητα είτε είναι «πυρόπληκτοι» είτε «πλημμυροπαθείς».

«Και όλο αυτό το τραύμα είναι σαν να γίνεται μια κοινωνική κανονικότητα, σαν να εξοικειωνόμαστε πλέον με όλα αυτά τα φαινόμενα. Εξοικειωνόμαστε με την απώλεια κάτι που όμως μειώνει την ικανότητα του να επεξεργαστούμε το τραύμα. Μένει κρυφό, αλλά εγγράφεται μέσα μας» λέει ο κ. Παξινός.

Είναι χαρακτηριστικό ότι αυτό το καλοκαίρι που η φωτιά στην Πάτρα έφτασε πολύ κοντά στο κέντρο είδαν ότι περιστατικά που ήδη παρακολουθούσαν, επηρεάστηκαν και μόνο από τους καπνούς που έπνιξαν την πόλη και την εικόνα των πυροσβεστικών και εναέριων μέσων που οργώνανε τον ουρανό μέρα-νύχτα.

Μέσα σε όλο αυτό το κλίμα, θετική παρατήρηση είναι αυτή της κα Αναγνωστοπούλου που σημειώνει ότι πλέον ακόμα και οι ηλικιωμένοι είναι δεκτικοί και αναζητούν την ψυχολογική βοήθεια μετά από τέτοια περιστατικά, όταν έχουν περάσει τα πρώτα κύματα.

Η επιστροφή στην «κανονικότητα» φαίνεται ότι δεν είναι εύκολη και δεδομένη. Είναι ένας αργός, επίπονος δρόμος που περνά από δαιδαλώδεις συναισθηματικούς δρόμους. Και μέσα σε αυτό το κενό, η ψυχολογική στήριξη δεν είναι πολυτέλεια αλλά αναγκαιότητα – ένα χέρι που βοηθά να σταθείς ξανά όρθιος, όταν η γη γύρω σου έχει γίνει στάχτη.