ΓΙΑΤΙ ΔΕΝ ΓΙΝΟΜΑΣΤΕ ΟΛΟΙ ΗΡΩΕΣ ΣΤΙΣ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΕΣ

Υπάρχει λόγος που μπροστά σε μια κατάσταση που απειλεί τη ζωή μας “παγώνουμε”. Όπως και υπάρχει λόγος που ενώ κάτι είναι επικίνδυνο, συνεχίζουμε να συμπεριφερόμαστε σαν να μην τρέχει τίποτα.

Μέσα μας υπάρχει μια προσωπικότητα που καλό θα ήταν να μη γνωρίσει ποτέ κανείς. Η πραγματικότητα όμως, ωθεί στην ανάδυση της: είναι η προσωπικότητα καταστροφής.

Όπως αποκαλύπτει η Amanda Ripley -ερευνητική δημοσιογράφος με συνεργασίες με τα μεγαλύτερα media του κόσμου και βιβλία που ανήκουν στα bestselling των New York Times- «είναι σημαντικό να την κατανοήσουμε, πριν τη χρειαστούμε».

Η ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑ ΠΟΥ ΔΕΝ ΞΕΡΕΙΣ ΠΩΣ ΕΧΕΙΣ

Η Ripley βασίστηκε στην εμπειρία της ως ρεπόρτερ σε καταστροφικά συμβάντα για να δημιουργήσει την Good Conflict, εταιρεία που εκπαιδεύει ανθρώπους να επαναπροσδιορίζουν τις συγκρούσεις. Η ίδια εμπειρία της επιτρέπει να γνωρίζει τους λόγους που δεν γινόμαστε όλοι ήρωες σε μια καταστροφή.

Όπως λέει «όταν εργαζόμουν για το περιοδικό TIME κατέληξα στο να καλύπτω πάσης φύσεως καταστροφές. Από τύχη και εξαιτίας της 11ης Σεπτεμβρίου, κάλυπτα και τρομοκρατικές επιθέσεις, πυρκαγιές, τυφώνες κλπ. Σύντομα ένιωσα πως ασχολούμαι με την ίδια ιστορία, ξανά και ξανά. Επρόκειτο για σημαντικές ιστορίες -πένθους, ευθυνών, αλλά και απώλειας.

Υπήρχαν όμως, και άλλα πράγματα που άκουγα από τους επιζήσαντες που δεν “έφταναν” μέχρι τα άρθρα ή στις επίσημες συζητήσεις με θέμα το πώς να προετοιμαζόμαστε για τις καταστροφές.

Οι άνθρωποι ανακάλυψαν πως όταν βρέθηκαν σε κατάσταση ζωής ή θανάτου δεν είχαν σχέση με ό,τι περίμεναν. Με κάποιους τρόπους συνέβη κάτι καλύτερο και με άλλους κάτι χειρότερο. Ο εγκέφαλος τους συμπεριφέρθηκε διαφορετικά από ό,τι περίμεναν -βάσει του τι βλέπουν στις ταινίες και στις ειδήσεις.

Οι επιζήσαντες είχαν να πουν κάποια πράγματα που ήθελαν να μάθουμε, που εύχονταν να γνώριζαν εκείνοι, ώστε να “συναντήσουν” την προσωπικότητα καταστροφής τους πριν τη χρειαστούν.

Αν κοιτάξετε την ανθρώπινη συμπεριφορά, σε όλα τα είδη καταστροφής, σε όλη την ιστορία, βλέπετε ένα τεράστιο φάσμα ανταπόκρισης. Κάποιες είναι κατανοητές -βλέπουμε ανθρώπους να ουρλιάζουν υστερικά και πιο συχνά “κοκαλώνουν”. Υπάρχουν φορές που τσακώνονται, που τρέχουν να γλιτώσουν ή που γελούν μπροστά στο θάνατο.

Ενδεχομένως πιο συχνά συνεχίζουν να κάνουν ό,τι έκαναν.

Οι εγκέφαλοι μας μπορούν να γίνουν εξαιρετικά δημιουργικοί, στο να μας βοηθήσουν να προσποιηθούμε πως ό,τι συμβαίνει, δεν συμβαίνει στην πραγματικότητα.

Κάποιες φορές άνθρωποι στέκονται στο ύψος των περιστάσεων και κάνουν απίστευτα πράγματα. Γίνονται ήρωες που καθοδηγούν εκατοντάδες ανθρώπους εκτός του χαμού και σώζουν ζωές, με τεράστιο προσωπικό κίνδυνο.

Το εύρος των συμπεριφορών είναι τεράστιο και δεν υπάρχει τρόπος να προβλέψουμε τι θα κάνουμε εμείς ή ο απέναντι μας, απλά και μόνο κοιτώντας τον».

ΤΙ ΚΑΝΟΥΜΕ ΣΥΝΗΘΩΣ ΟΙ ΑΝΘΡΩΠΟΙ ΠΟΥ ΕΠΙΒΙΩΝΟΥΜΕ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗΣ

Οι καταστροφικές συνθήκες μπορεί να είναι διαφορετικές, ωστόσο η Ripley λέει πως υπάρχει ένα μοτίβο, το οποίο είναι κοινό σε όλους.

«Για το βιβλίο μου με τίτλο The Unthinkable ακολούθησα ανθρώπους που είχαν επιβιώσει πραγματικά τρομακτικών καταστροφών όλων των ειδών.

Αυτό που βρήκα είναι ένα μοτίβο, ακόμα και σε πολύ διαφορετικά πλαίσια -από σεισμούς έως συντριβές αεροπλάνων.

Σχεδόν πάντα, οι άνθρωποι περνούν μια περίοδο άρνησης, δυσπιστίας και καθυστέρησης. Μετά πηγαίνουν σε μια περίοδο διαβούλευσης, γίνονται πολύ κοινωνικοί, κάνουν αυτό που οι ερευνητές έχουν ονομάσει milling: συζητούν μεταξύ τους τι έγινε και τι πρέπει να κάνουν στη συνέχεια.

Έπειτα, έρχεται η καθοριστική στιγμή. Είτε παίρνουν πρωτοβουλίες, είτε εξαφανίζονται, είτε συνεργάζονται με κάποιον τρόπο.

Πιο συχνά “παγώνουν” -κάτι που ισχύει για τα περισσότερα θηλαστικά- και δεν κάνουν το παραμικρό».

Για παράδειγμα «οι περισσότερες αεροπορικές συντριβές είναι μη θανατηφόρες, κάτι που προκαλεί έκπληξη. Τα αεροσκάφη πέφτουν στο έδαφος και πιάνουν φωτιά και το όλο trick είναι να βγούμε από αυτά, το συντομότερο δυνατό.

Οι φάσεις όμως, που είπαμε νωρίτερα μας καθυστερούν», όπως έχει φανεί και σε έρευνες σε τόπους αεροπορικών δυστυχημάτων. Όσοι έχουν επιβιώσει, ήταν αυτοί που δεν “πάγωσαν” και δεν έχασαν χρόνο γιατί είχαν προτέρα εμπειρία «που βοηθάει, όπως και βοηθάει το με ποιον είσαι την ώρα της καταστροφής, όπως φυσικά και πόσο “κολλάς” στην άρνηση. Αυτά διαμορφώνουν τι κάνουμε ή τι δεν κάνουμε».

Γιατί σκεφτόμαστε πως όλα θα πάνε καλά, ενώ όλα είναι τρομακτικά

«Υπάρχει κάτι που λέγεται normalcy bias (τάση κανονικότητας). Το βλέπετε σε όλες τις καταστάσεις καταστροφής. Οι άνθρωποι έχουν την τάση να σκέφτονται πως ό,τι και αν συμβαίνει, όλα θα πάνε καλά.

Ο εγκέφαλος μας παίρνει όλα τα δεδομένα που υπάρχουν και τα συγκρίνει με προηγούμενες εμπειρίες.

Όλοι οι πυροσβέστες έχουν από μια ιστορία, στην οποία μπαίνουν σε ένα μπαρ ή ένα εστιατόριο και βλέπουν καπνό να βγαίνει από το ταβάνι, ενεργοποιείται ο συναγερμός για φωτιά, αλλά δεν κουνιέται κανείς. Όλοι συνεχίζουν να συμπεριφέρονται σαν να μην συμβαίνει τίποτα, να πίνουν τα ποτά τους και να μιλούν μεταξύ τους.

Αυτό είναι κάτι πολύ τυπικό για ανθρώπους που δεν έχουν εκπαιδευτεί σχετικά ή που δεν έχουν ξαναβρεθεί σε ανάλογη κατάσταση -έκτακτης ανάγκης. Είναι μακράν της δεύτερης, η πιο συνηθισμένη απόκριση.

Ένα από τα ύπουλα πράγματα που σχετίζονται με το φόβο, είναι πως μας βοηθά εξαιρετικά σε μικρές δόσεις. Στις πολύ μεγάλες “δόσεις” των ορμονών του στρες, αρχίζουμε την παρακμή. Χάνουμε τον έλεγχο του συνδυασμού ματιού-χεριού, την περιφερειακή όραση, νιώθουμε σαν να γίνονται όλα σε αργή κίνηση, κάποιες φορές χάνουμε τελείως την ακοή.

Σε πολύ ενδιαφέρουσες έρευνες που έχουν γίνει σε αστυνομικούς για τους πυροβολισμούς, πολύ συχνά περιγράφονται πολύ έντονες διαστρεβλώσεις. Για παράδειγμα, δεν βλέπουν ποιος τους έχει πυροβολήσει, δεν ακούν την εκπυρσοκρότηση, δεν βουίζουν τα αυτιά τους, δεν μπορούν να περιγράψουν καλά το άλλο άτομο ή/και το όπλο του.

Έχουμε την τάση να κάνουμε πολλά πράγματα. Το μυαλό προσπαθεί να μας βοηθήσει υπό συνθήκη τεράστιου στρες. Εκτός όμως, και αν έχουμε κάποιου είδους καλής, ρεαλιστικής, εκπαίδευσης, η όλη προσπάθεια γίνεται αντιπαραγωγική.

Τα μάτια μας εστιάζουν σε αυτό που αντιλαμβάνονται ως απειλή, που μπορεί και να μην είναι απειλή και τότε αρχίζουμε να “χάνουμε” πράγματα».

ΤΙ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΟΥΝ ΟΙ ΕΠΙΖΗΣΑΝΤΕΣ

Ευθύς εξ αρχής η Ripley είπε πως επιζήσαντες καταστροφών είπαν πράγματα που δεν έγιναν άρθρα, αλλά οι ίδιοι θα ήθελαν να γνωρίζουν πριν το συμβάν που βίωσαν.

«Αυτά που δεν θα ξεχάσω ποτέ είναι όσα μου έχουν πει επιζήσαντες καταστροφών. Που πήγαν στην κόλαση και επέστρεψαν. Είναι πράγματα που άλλαξαν τη συμπεριφορά μου, ολοκληρωτικά. Για παράδειγμα, κάθε φορά που πάω σε ένα ξενοδοχείο, πάντα -αυτόματα- τσεκάρω που είναι οι σκάλες. Με κάνει να αισθάνομαι καλά το να γνωρίζω πως έχω εναλλακτική. Κάτι ανάλογο κάνω και κάθε φορά που μπαίνω σε αεροπλάνο, βάσει των όσων έχουν προκύψει από μελέτες για τις πιο ασφαλείς θέσεις.

Το πιο σημαντικό είναι πως έμαθα να δημιουργώ σχέσεις, πριν τις χρειαστώ. Σε κάθε καταστροφή, οι πρώτοι που ανταποκρίνονται είναι καθημερινοί άνθρωποι -οι συνεργάτες, οι γείτονες, ξένοι στο μετρό. Αυτοί θα σώσουν τη ζωή σου.

Είναι πραγματικά σημαντικό να το εκλάβετε αυτό ως συλλογική προσπάθεια. Είμαστε όλοι μαζί σε αυτό. Τα σωστικά συνεργεία δεν θα εμφανιστούν για ώρα. Οπότε πρέπει να στηριχθούμε ο ένας στον άλλον. Να εμπιστευτούμε ο ένας τον άλλον. Και για αυτό, χρειάζεται να “χτίσουμε” σχέσεις εκ των προτέρων.

Το μεγαλύτερο μάθημα που πήρα είναι ότι η υγεία μιας κοινότητας που έχει αντιμετωπίσει καταστροφικό συμβάν, είναι άμεσα συνδεδεμένη με την υγεία της κοινότητα πριν την καταστροφή. Είναι πιο σημαντική από την ίδια την καταστροφή, σε ό,τι αφορά την επανάκαμψη.

Η δημιουργία σχέσεων και εμπιστοσύνης θα σώσουν τη ζωή σας και θα την κάνουν καλύτερη».