ΓΙΑΤΙ ΘΥΜΑΣΑΙ ΠΡΑΓΜΑΤΑ ΠΟΥ ΘΕΣ ΝΑ ΞΕΧΑΣΕΙΣ

Υπάρχουν πράγματα που θες να ξεχάσεις και είναι αδύνατο. Υπάρχουν κι άλλα που θες να θυμάσαι, αλλά σου διαφεύγουν. Σπας το κεφάλι σου να θυμηθείς το όνομα ενός ανθρώπου με τον οποίον συστηθήκατε πριν δυο ημέρες, αλλά θυμάσαι καρέ-καρέ την στιγμή που σε πλήγωσε κάποιος προ δεκαετίας.

Τι κάνεις λάθος;

Εσύ τίποτα, γιατί δεν είσαι αυτός/αυτή που αποφασίζει ποιες αναμνήσεις “καταγράφονται” και ποιες “διαγράφονται”. Ή καλύτερα, δεν πρόκειται για κάτι που κάνεις συνειδητά.

Αποφασίζει ο εγκέφαλος σου που δεν λειτουργεί απλώς, ως αποθήκη δεδομένων (με ένα μακροπρόθεσμο αρχείο και ένα βραχυπρόθεσμο).

Έχει το δικό του επιλεκτικό μηχανισμό, που βασίζεται στις λειτουργίες της επεξεργασίας, της αποθήκευσης και της ανάκλησης πληροφοριών, με βάση τη σημασία, το συναισθηματικό αποτύπωμα, την επανάληψη, την καινοτομία, τη σύνδεση με την ανταμοιβή και το περιβάλλον.

Ξεχνάς όταν υπάρχει ο κίνδυνος υπερφόρτωσης δικτύου

Η μνήμη δεν μπορεί να αποθηκεύσει τα πάντα, δεδομένου του όγκου των πληροφοριών που λαμβάνουμε κάθε στιγμή. Όπως και τα μηχανήματα, κάποιες φορές ξεχνάμε πράγματα, ώστε να μην μπλοκαριστεί το “δίκτυο” από υπερφόρτωση.

Κάθε στιγμή ο εγκέφαλος μας προσπαθεί να αξιολογήσει τι είναι σημαντικό προς αποθήκευση και να βρει χώρο για αυτήν, εργασία για την οποία δουλεύουν 100 τρισεκατομμύρια συνάψεις, με την καλωδίωση να αλλάζει διαρκώς. Κάθε φορά που σχηματίζονται νέες αναμνήσεις, προστίθενται νέες συνάψεις κι έτσι αυξάνεται ο αριθμός των συνδέσεων μέσα στο μυαλό.

Μη τα ψάχνεις. Λαβύρινθος.

Όταν παρεμβάλλονται άλλες αναμνήσεις ή είμαστε κουρασμένοι ή έχουμε μειωμένη προσοχή ή αλλάζουμε περιβάλλον (ακόμη και όταν αλλάζουμε δωμάτιο στο σπίτι), μπορεί να ξεχάσουμε ακόμα και πράγματα που επιθυμούμε να θυμόμαστε.

Οι μελέτες έχουν δείξει και ότι πιο εύκολα “καταγράφονται” οι αναμνήσεις υψηλής επιβράβευσης και εμπειρίες με έντονο συναισθηματικό φορτίο (ακόμα και αρνητικό), επειδή αυτά ενεργοποιούν πιο δυνατά τα νευρωνικά δίκτυα.

Ως εκ τούτου, μπορεί να θέλουμε να ξεχάσουμε μια ανάμνηση, ωστόσο ο εγκέφαλος μας μπορεί να κρίνει ότι θέλει να την κρατήσει ως σημαντικό “σήμα” για την επιβίωση μας.

Πώς λειτουργεί ο εγκέφαλος μας -σε επίπεδο αναμνήσεων

Η μνήμη μας δεν εξελίχθηκε, ώστε να καταφέρει να επιτύχει την τέλεια ανάκληση. Όπως είπε στο Live Science η Lila Davachi, καθηγήτρια ψυχολογίας και νευροεπιστήμης στο Columbia University «το σύστημα της μνήμης μας εξελίχθηκε για επιβίωση. Είναι κατασκευασμένο για να κωδικοποιεί μόνο ό,τι είναι προσαρμοστικό και απαραίτητο. Επομένως δίνουμε προτεραιότητα σε ό,τι είναι χρήσιμο, ώστε να μπορούμε να πλοηγούμαστε στον κόσμο».

Για αυτό και “κλαδεύει” συνεχώς λιγότερο σχετικές αναμνήσεις, ώστε να διατηρήσει την αποτελεσματικότητα του, διαδικασία που περιγράφεται ως “use it or lose it”. Έτσι, οι αναμνήσεις που δεν “ζητάμε” συχνά ή δεν έχουν ισχυρές νευρωνικές συνδέσεις, τείνουν να αποδυναμώνονται και να ξεχνιούνται φυσικά.

Τότε θυμόμαστε όλα εκείνα τα αχρείαστα πράγματα που μας θλίβουν ή μας πονούν;

Αυτό που καθορίζει τι κρατάμε και τι “πετάμε” είναι συνδυασμός ασυνείδητων εγκεφαλικών μηχανισμών που ιεραρχούν τις εμπειρίες, με βάση τη σημασία τους, τον συναισθηματικό αντίκτυπο και τη χρησιμότητά τους για μελλοντική επιβίωση.

Δηλαδή, συγκεκριμένες νευρωνικές διεργασίες επιλέγουν αυτόματα τις αναμνήσεις μας, με την νευροεπιστημονική έρευνα να δείχνει ότι όταν είμαστε ξύπνιοι, στον ιππόκαμπο εμφανίζονται πρότυπα εγκεφαλικής δραστηριότητας που είναι κρίσιμα για το σχηματικό της μνήμης.

Αυτά τα ειδικά μοτίβα δραστηριότητας στον εγκέφαλο (sharp-wave ripples) μεταφέρουν σημαντικές εμπειρίες στη μακροπρόθεσμη μνήμη, κατά τη διάρκεια του ύπνου -“κλειδώνουν” τις σημαντικές αναμνήσεις, όταν κοιμάσαι.

Εάν μια εμπειρία ακολουθείται από πολλές τέτοιες κυματώσεις, είναι πιο πιθανό να αποθηκευτεί μόνιμα. Οι εμπειρίες με λίγες ή καθόλου κυματώσεις τείνουν να εξασθενούν.

Ο πιο εύκολος τρόπος να συγκρατήσουμε κάτι είναι παύση και η χαλάρωση μετά την εμπειρία. Η δυνατότητα του εγκεφάλου για επεξεργασία, χωρίς άμεση απόσπαση της προσοχής, ενισχύει την πιθανότητα η μνήμη να κωδικοποιηθεί σε μακροπρόθεσμη αποθήκευση, μέσω των συγκεκριμένων μοτίβων κυματισμού.

Εκτός από αυτή τη νευρωνική σήμανση, ο εγκέφαλος χρησιμοποιεί επίσης αρκετές ευρετικές μεθόδους που διαμορφώνονται από την εξέλιξη για να αποφασίσει τι θα διατηρήσει. Πέραν της συναισθηματικής επίδρασης και της ανταμοιβής, είναι η επανάληψη, το πόσο πρωταρχικό και πρόσφατο είναι ένα γεγονός, ο παράγοντας έκπληξη, η καινοτομία και η δυσκολία στην εξήγηση ή την πρόβλεψη.

Πόσες φορές την εβδομάδα ξεχνάς πού έχεις παρκάρει; Αυτό συμβαίνει γιατί ο εγκέφαλος σου δεν θεωρεί αρκετά σημαντική αυτήν την πληροφορία, καθώς δεν έχει έντονο συναισθηματικό φορτίο ή καινοτομία. Δηλαδή, θα θυμόσουν πού είναι το αυτοκίνητο, αν είχες παρκάρει δίπλα σε ένα εντυπωσιακό άγαλμα. Ή δεν έψαχνες μια ώρα για θέση στάθμευσης -και άρα σε είχε κυριαρχήσει/νικήσει το άγχος, ο θυμός και η απόγνωση.

Γιατί δεν κατάλαβες πώς έκανες τη διαδρομή σου από τη δουλειά στο σπίτι

Η Εlizabeth Kensinger καθηγήτρια ψυχολογίας και νευροεπιστήμης στο Boston College εξηγεί πως ο εγκέφαλος βελτιώνεται στην επεξεργασία και αποθήκευση πληροφοριών, μετατοπίζοντας την προσοχή από τις λεπτομέρειες στις γενικές έννοιες ή σχήματα, όταν οι πληροφορίες επαναλαμβάνονται.

«Όταν συναντώνται παρόμοιες πληροφορίες ξανά και ξανά, ο εγκέφαλος τείνει να μετατοπίζεται από την αποθήκευση συγκεκριμένων λεπτομερειών, στην αποθήκευση του πιο γενικού περιεχομένου ή των σχημάτων των πληροφοριών. Αυτός είναι ένας αποτελεσματικός τρόπος αποθήκευσης πληροφοριών».

Σκέψου τη διαδρομή από το σπίτι στη δουλειά. Δεν θυμάσαι πώς την κάνεις, αλλά την κάνεις, καθώς ανακαλείς τη γενική εμπειρία, με την Kensinger να προσθέτει ότι «ο εγκέφαλος τείνει να αποθηκεύει τις λεπτομέρειες συγκεκριμένων κινήσεων, μόνο εάν είχε συμβεί κάτι ξεχωριστό -μια πλημμύρα ή ένα ατύχημα που γλίτωσες».

Πώς παίρνουμε τα ηνία των αναμνήσεων μας στα χέρια μας

Ο εγκέφαλος μας αναδιαμορφώνεται συνεχώς, ώστε να μην ξεμένει από χώρο και να μπορούμε να προσαρμοστούμε στις όποιες συνθήκες για να επιβιώσουμε, να προβλέψουμε και να μάθουμε.

Αν θέλουμε ωστόσο, να συγκρατήσουμε κάτι, υπάρχει τρόπος. Για την ακρίβεια, τρόποι: δεν κάνουμε κάτι άλλο παράλληλα, επαναλαμβάνουμε -μεγαλοφώνως- την πληροφορία, κρατάμε σημειώσεις και βάζουμε υπενθυμίσεις στο κινητό.