ΕΙΝΑΙ Η ΑΘΗΝΑ ΠΟΛΗ ΤΩΝ 15 ΛΕΠΤΩΝ;

Η “πόλη των 15 λεπτών” έγινε το σήμα κατατεθέν της Δημάρχου Παρισιού, Αν Ινταλγκό. Το όραμα ανήκει στον πολεοδόμο και καθηγητή του Πανεπιστημίου της Σορβόννης, Κάρλος Μορένο, στενό συνεργάτη της, ο οποίος πρεσβεύει ότι κάθε άνθρωπος πρέπει να μπορεί να καλύπτει τις βασικές του ανάγκες σε απόσταση 15 λεπτών με τα πόδια ή το ποδήλατο, χωρίς αυτοκίνητο, χωρίς σπατάλη χρόνου στο μποτιλιάρισμα και χωρίς ανισότητες στην πρόσβαση.

Για μια πόλη με τα πεζοδρόμια της Αθήνας -στενά, κακοσυντηρημένα και συχνά αδιάβατα- η παραπάνω συνθήκη μοιάζει περισσότερο με πολεοδομική φαντασία παρά με ρεαλιστικό σχέδιο. Στα μέσα Ιουλίου, ο Δήμαρχος Αθηναίων, Χάρης Δούκας, ανακοίνωσε την πρώτη “γειτονιά των 15 λεπτών” στην Κυψέλη, στο πλαίσιο πιλοτικού εγχειρήματος με χάρτες και διαδρομές που σχεδιάστηκαν σε συμμετοχικά εργαστήρια. “Στόχος μας”, είπε, “είναι κάθε πολίτης να μπορεί να έχει άμεση πρόσβαση σε 15 λεπτά με τα πόδια ή το ποδήλατο στα θεμελιώδη”.

Όταν γίνονται οι σχετικές μετρήσεις των αποστάσεων, οι διαφορετικές ανάγκες των κατοίκων της Αθήνας συνήθως δεν συνυπολογίζονται. “Αν χρησιμοποιείς αμαξίδιο, αν σπρώχνεις παιδικό καρότσι ή αν θέλεις να περπατήσεις χέρι-χέρι με τον ηλικιωμένο γονιό σου για να τον βοηθήσεις, δεν θα κάνεις τον ίδιο χρόνο που υπολογίζουμε ως μέσο όρο στις μετρήσεις που κάνουμε” είπε στο NEWS 24/7 o Βασίλης Μηλιάς, μεταδιδακτορικός ερευνητής στο Εργαστήριο Συγκοινωνιακής Τεχνικής του ΕΜΠ, ο οποίος δημιούργησε το εργαλείο CThood Athens. Πρόκειται για έναν διαδραστικό χάρτη που επιχειρεί να μεταφράσει το πολυφορεμένο κόνσεπτ της “πόλης των χ λεπτών” σε μετρήσιμο, γεωχωρικό δείκτη για τις διάφορες γειτονιές της Αθήνας, επιτρέποντας στους χρήστες να περιηγηθούν και να δουν σε τι υπολείπεται ή σε τι υπερτερεί η δική τους αθηναϊκή γειτονιά.

“Υπάρχει μια τάση να αναλύονται οι πόλεις ως “δεκαπεντάλεπτες” συνολικά, δηλαδή να μετράς κατά πόσο από μια τοποθεσία μπορείς να φτάσεις σε 15’ σε ό,τι χρειάζεσαι. Εγώ έκανα την ανάλυση αυτή λίγο διαφορετικά, με βάση τις διαφορετικές δραστηριότητες που μπορείς να φτάσεις σε 5 ή 15 λεπτά” εξήγησε ο δημιουργός του CThood .

Για παράδειγμα, μέσα από τον διαδραστικό χάρτη που αξιοποιεί ανοιχτά δεδομένα από το Open Street Maps τα οποία έχουν συλλεχθεί εθελοντικά από χρήστες, ανακαλύπτουμε πως όσοι ζουν στην περιοχή της Φωκίωνος Νέγρη έχουν πρόσβαση εντός 15’ σε 38 σούπερ μάρκετ και 73 φαρμακεία, αλλά μόνο σε 4 παιδικές χαρές και κανέναν σταθμό του μετρό. Όσοι ζουν στα σύνορα των Αμπελοκήπων, κοντά στο νοσοκομείο Παίδων, φτάνουν σε 15’ τον αριθμό ρεκόρ των 44 χώρων πρασίνου, ενώ υπάρχει γειτονιά στα Σεπόλια, από όπου αν περπατήσει κανείς ένα τέταρτο δεν θα καταφέρει να φτάσει σε κανένα σχολείο.

Η ΑΘΗΝΑ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΟΛΛΑΝΔΙΑ

Το concept της δεκαπεντάλεπτης πόλης γεννήθηκε σε μητροπόλεις του “παγκόσμιου Βορρά”,  διαφορετικές από τη βαλκανική, ανισόπεδη και θορυβώδη Αθήνα. Εκεί, τα οικοδομικά τετράγωνα ακολουθούν γραμμικά σχέδια και η ζωή μπορεί να οργανωθεί σε κύκλους ρουτίνας και ευκολίας. Στην Αθήνα, οι γειτονιές ξεδιπλώνονται πάνω σε ανηφόρες και τυχαίες χαράξεις, με τις βασικές ανάγκες να βρίσκονται συχνά δύο -αργοπορημένα- λεωφορεία μακριά.

Γι’ αυτό και η στόχευση μιας “δεκαπεντάλεπτης πόλης” δεν μπορεί απλώς να αντιγραφεί και να επικολληθεί στον αθηναϊκό χάρτη, εξήγησε στο NEWS 24/7 ο δημιουργός του CThood, Βασίλης Μηλιάς. “Όταν αναλύουμε την Ολλανδία και την Αθήνα με τον ίδιο τρόπο, μετρώντας το κατά πόσο με βάση έναν μέσο όρο ταχύτητας μπορείς να φτάσεις σε ένα σούπερ μάρκετ ή σε ένα φαρμακείο, ήδη υπάρχει μια αδικία μεταξύ των δύο πόλεων, γιατί για παράδειγμα η Αθήνα έχει λόφους, δεν είναι επίπεδη, ενώ η Ολλανδία είναι εντελώς επίπεδη” σημείωσε ο ίδιος και τόνισε πως η ανηφόρα είναι ένας παράγοντας που επηρεάζει πολύ το περπάτημα και δεν έχει ληφθεί υπόψη στο συγκεκριμένο εργαλείο. “Αυτό σημαίνει ότι για οποιονδήποτε άνθρωπο δυσκολεύεται να περπατήσει σε ανηφόρα, εμείς του λέμε ότι: Κοίτα να δεις, κοντά είναι, γιατί η απόσταση είναι μικρή”.

Ο μεταδιδακτορικός ερευνητής εξήγησε πώς αν υπήρχαν διαθέσιμα περισσότερα δεδομένα, για παράδειγμα λεπτομερής πληθυσμιακή καταγραφή ή το πλάτος και η κατάσταση των πεζοδρομίων θα μπορούσαν να μετρηθούν καλύτερα μέσω του CTHood οι διαφορετικές ανάγκες των κατοίκων, όπως για παράδειγμα πόσα παιδιά έχουν πρόσβαση εντός μερικών λεπτών σε παιδική χαρά ή ποιες περιοχές είναι δύσβατες για γονείς με καρότσι μωρού και ανάπηρους.

“ΠΡΑΣΙΝΗ” ΑΘΗΝΑ

Ως προς τους χώρους πρασίνου, το CThood χρησιμοποιεί τα σημεία στους χάρτες που έχουν επισημανθεί από τους χρήστες του Open Street Maps ως τέτοιοι, αλλά ο Βασίλης Μηλιάς διευκρίνισε πως “πράσινο από πράσινο διαφέρει”. Το ζήτημα δεν είναι μόνο τι δηλώνεται στους χάρτες ως “πράσινο”, αλλά τι λειτουργεί στην πράξη ως πράσινος δημόσιος χώρος. Πολλά από τα πάρκα τσέπης που άφησε πίσω της η δημαρχία Μπακογιάννη είναι μικρές γωνιές με λίγα φυτά και ένα παγκάκι – αισθητικά ευχάριστες, αλλά συχνά αποκομμένες από την καθημερινότητα της γειτονιάς. Το ερώτημα είναι αν τέτοιου τύπου παρεμβάσεις γίνονται για να καλύψουν πραγματικές ανάγκες ή για να γεμίσουν στα χαρτιά το “κουτάκι” του αστικού πρασίνου.

“Η προσωπική αντίληψη που έχει ο καθένας για το τι είναι χρήσιμο πράσινο και τι όχι, παίζει τεράστιο ρόλο”, εξήγησε ο Βασίλης Μηλιάς. Η εμπειρία του “πρασίνου” στην πόλη δεν είναι αυτονόητη, ούτε κοινή. Έρευνες δείχνουν ότι δεν είναι όλα τα είδη αστικού πρασίνου το ίδιο σημαντικά. Έχει σημασία η ποσότητα, η θέση και βέβαια το πώς το εντάσσει κανείς στη ζωή του. “Μπορεί ένα πάρκο ή ένα άλσος να είναι σε μια κατεύθυνση που δεν πηγαίνεις ποτέ. Μπορεί, δηλαδή, να μην είναι στον δρόμο σου όταν πηγαίνεις σούπερ μάρκετ ή στη δουλειά, ή να είναι 15 λεπτά ανηφόρας. Τεχνικά υπάρχει χώρος πρασίνου, αλλά δεν είναι εκεί για σένα. Δεν βιώνεις καθόλου πράσινο στην καθημερινότητά σου έτσι” επεσήμανε ο ίδιος.

ΠΟΛΗ ΤΩΝ 15′ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΤΟΥΡΙΣΤΕΣ

Πολλές γειτονιές μπορεί να είναι προσβάσιμες και “δεκαπεντάλεπτες” μόνο στα χαρτιά. Αν κοιτάξει κανείς τον χάρτη της Αθήνας, η εικόνα δείχνει λειτουργική, αλλά για ποιον ακριβώς; Αν προσθέταμε ένα φίλτρο με τα καταλύματα Airbnb, ίσως αποκαλυπτόταν μια εντελώς διαφορετική πραγματικότητα: μια πόλη εύκολη και βολική για τον επισκέπτη, όχι απαραίτητα για τον κάτοικο.

Σε πολλές περιοχές του Δήμου Αθηναίων, τα σπίτια είναι πλέον η εξαίρεση. Ολόκληρες πολυκατοικίες έχουν μετατραπεί σε τουριστικά καταλύματα, ενώ οι κάτοικοι μετακινούνται σταδιακά αλλού -μαζί και οι καθημερινές ανάγκες τους- οπότε δεν μπορούμε εύκολα να γνωρίζουμε πόσο περπατήσιμη είναι η πόλη για εκείνους που τη ζουν τις περισσότερες ημέρες του χρόνου.

Ο Δήμος Αθηναίων γνωρίζει την ύπαρξη του CThood και έχει ήδη εκφράσει ενδιαφέρον για τη μεθοδολογία του. Η εφαρμογή έχει τη δυναμική να λειτουργήσει προς δύο κατευθύνσεις: αφενός να βοηθήσει τον δημόσιο τομέα στον σχεδιασμό και στην προτεραιοποίηση αν θέλει να ενισχύσει το περπάτημα. Αφετέρου, να γίνει εργαλείο και για τους ίδιους τους πολίτες, να τους δείξει την εικόνα της γειτονιάς τους και να εκφράσουν τις ανάγκες τους και τις ελλείψεις που εντοπίζουν με βάση την καθημερινότητά τους.

“Αν αρχίσουμε να συγκεντρώνουμε δεδομένα που αντανακλούν τις ανάγκες των πολιτών -και διαφορετικών πληθυσμιακών ομάδων- τότε μπορούμε να πάμε τη συζήτηση ένα βήμα παρακάτω. Να καταλάβουμε για ποιον τελικά σχεδιάζουμε τις πόλεις μας” κατέληξε ο μεταδιδακτορικός ερευνητής στο Εργαστήριο Συγκοινωνιακής Τεχνικής του ΕΜΠ, Βασίλης Μηλιάς.