ΠΩΣ ΓΙΟΡΤΑΖΕΙΣ ΤΑ 100 ΧΡΟΝΙΑ ΤΗΣ ΑΠΟΛΥΤΗΣ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥΠΟΛΗΣ;

Το ακαδημαϊκό έτος 2025-2026 δεν είναι απλώς ένα ακόμα μέσα στον αιώνα της ζωής και της προσφοράς του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου, ενός ιστορικού ιδρύματος με συνολικό ακαδημαϊκό και φοιτητικό δυναμικό που σήμερα προσεγγίζει τις 100 χιλιάδες.

Σηματοδοτεί την εκατονταετηρίδα και τούτο δεν είναι αφορμή μόνο για λαμπρή εορτή και ανίχνευση του μέλλοντος σε καιρούς ου μενετούς αλλά και για νέα ανάγνωση της ιστορίας του, τόνωση της ιστορικής μνήμης και αναστοχασμό.

«Βοηθούσης» της πανδημίας αλλά και της διάδοσης των μαθημάτων online, πριν από μια πενταετία γέμισε η αρθρογραφία με προφητείες που είχαν τίτλο «έρχεται το τέλος του campus». Κάποιοι βιαστικοί, υποστήριζαν πως «δεν χρειάζεται πια η πανεπιστημιούπολη».

Εύκολο να το λες αυτό για ένα καινούργιο πανεπιστήμιο, με χαλαρή, τεχνοκρατική και «τυπική σχέση» με την πόλη που το φιλοξενεί, αλλά πώς να το πεις για το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης;

Για το μεγαλύτερο πανεπιστήμιο στην Ελλάδα και στα Βαλκάνια μιλάμε, το οποίο ονομάστηκε και συνδέθηκε άπαξ και δια παντός με τον σοφό, παγκόσμιο και πολυμαθή Αριστοτέλη. Ακόμα και να το σκεφτεί κανείς ακούγεται ως ύβρις.

Σ’ αυτά μπορεί να προστεθεί και η γενική πεποίθηση πως η ζωή καμιάς άλλης ελληνικής πόλης, ίσως και βαλκανικής, δεν είναι τόσο συνδεδεμένη με ένα πανεπιστήμιο.

Σε εκατοντάδες χιλιάδες υπολογίζονται οι απόφοιτοί του ΑΠΘ που έχουν συνδέσει τα χρόνια της νιότης τους και της φοιτητικής τους μποεμίας με τη Σαλονίκη. Αυτά τα χρόνια έχουν υμνηθεί σε τραγούδια, λογοτεχνικά βιβλία και δοκίμια, ταινίες και ντοκιμαντέρ. «Σαν το φοιτητιλίκι της Θεσσαλονίκης δεν έχει» λέει ο αστικός μύθος.

Το ΑΠΘ είναι η απόλυτη πανεπιστημιούπολη. Όχι μόνο επειδή έχει τις πιο πολλές σχολές και τμήματα, αλλά επειδή όλα αυτά λειτουργούν στο ιστορικό κέντρο-που παίρνει όψη νεαρούπολης- της Θεσσαλονίκης των 2300 χρόνων ιστορίας. Αρκεί να περπατήσεις στο κέντρο για να ζήσεις κι εσύ μια όμορφη αυταπάτη: Αναρωτιέσαι πλανώμενος μήπως τελικά δεν ισχύουν αυτά που λέγονται για μια γηράσκουσα Ελλάδα με έντονη δημογραφικό πρόβλημα.

Υπάρχουν ακόμα πολλά επιχειρήματα για την αξία της φυσικής παρουσίας στα κτίρια, τα πάρκα και τις πλατείες μιας πανεπιστημιούπολης όπως ακόμα και σε ένα πολύβουο κυλικείο. Εκεί βρίσκεις την ανθρώπινη επαφή σε εποχή που σε πιέζει να στεγνώσεις την ψυχή σου και να κυνηγάς διδακτορικά. Στην καθημερινή επικοινωνία βρίσκεις την έμπνευση, την αίσθηση της κοινότητας πράγμα βασικό για μια ουσιαστική παιδεία.

Και από τοπόσημα άλλο τίποτα το ΑΠΘ:

Η παλαιά Φιλοσοφική, η πλατεία του Χημείου (χώρος που δονούσε το φοιτητικό κίνημα του «1–1-4» τη δεκαετία του 1960 αλλά και στέναζε από το βάρος των μεγάλων συγκεντρώσεων της μεταπολίτευσης), το Πολυτεχνείο, το αμφιθέατρο της Νομικής, τα αρχιτεκτονικά διαμάντια του Αστεροσκοπείου και του Μετεωροσκοπείου και πολλά άλλα.

Βέβαια εδώ και χρόνια για πολλούς λόγους τα πανεπιστημιακά κτίρια στην Ελλάδα έχουν μια κακή εικόνα λόγω φθορών, αδιαφορίας και όχι σπάνια και βανδαλισμών. Η εικόνα αυτή δεν διαφημίζει το ΑΠΘ, ούτε τιμά την ιστορική μνήμη και είναι αποτέλεσμα εμμονών, έλλειψης σεβασμού στον δημόσιο χώρο, αδυναμίας εφαρμογής του νόμου και ανυπαρξία πολλές φορές της κοινής λογικής. Αυτό όμως είναι ένα άλλο θέμα.

Στην εποχή που όλοι μαγεύονται από την ιδέα ενός ταξιδιού στο μέλλον ίσως αξίζουν και μερικά ταξίδια πίσω στον χρόνο.

Η βαθύτερη γνώση της ιστορίας ενός εμβληματικού ανώτατου εκπαιδευτικού ιδρύματος ταυτίζεται ουσιαστικά με την ταυτότητά του. Χωρίς αυτήν την ταυτότητα ο άνθρωπος κινείται στο κενό.

Είναι σημαντικό για παράδειγμα, να μάθει ο σημερινός πρωτοετής φοιτητής ότι από πολύ νωρίς στην εκατονταετή πορεία του, το πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης θεωρήθηκε ως η κοιτίδα του δημοτικισμού απέναντι στις συντηρητικές απόψεις που κυριαρχούσαν στο πανεπιστήμιο της Αθήνας.

Ότι η αστική εξωστρέφεια και ανεκτικότητα της πόλης στο διαφορετικό συνδυάστηκε με το ανήσυχο και δημιουργικό προσφυγικό στοιχείο κατά τον Μεσοπόλεμο, δημιουργώντας χώρο για «ανοίγματα» του πανεπιστημίου σε νέες απόψεις για τη γλώσσα, την παιδαγωγική και την επιστήμη.

Σ’ αυτό το κλίμα έδρασαν καθηγητές της πρώτης σχολής, της Φιλοσοφικής, μέλη της πρωτοπορίας της πνευματικής ζωής της χώρας (Τριανταφυλλίδης, Θεοδωρίδης, Δελμούζος).

Μετά τον πόλεμο εμφανίστηκαν στο πανεπιστήμιο καθηγητές με ριζοσπαστικό, καινοτόμο πνεύμα, που χωρίς να είναι πλειοψηφία δέσποσαν στην πόλη ως προσωπικότητες μεγάλης κοινωνικής και επιστημονικής εμβέλειας και υπήρξαν πολύ δημοφιλείς μεταξύ των φοιτητών της.

Και εδώ αναδύεται το ερώτημα.

Πώς γιορτάζεις τα 100 χρόνια ενός τέτοιου πανεπιστημίου; Με το σεβασμό και το δέος απέναντι στην ιστορία του, που μπορεί να γίνει και μονόδρομος σαν «βαρίδιο» ή με το βλέμμα προς το μέλλον και τις επόμενες γενιές στην εποχή της ανατρεπτικής, ξέφρενης τεχνολογικής επανάστασης και της τεχνητής νοημοσύνης; Γιατί κι αυτό μπορεί να γίνει ένα, άλλου τύπου βαρίδιο που θ’ αφήσει την επόμενη γενιά να μην ξέρει που πατά και πού πηγαίνει.

Επομένως αυτές οι δύο πλευρές θέασης της εκατονταετηρίδας πρέπει και είναι εφικτό να συνυπάρξουν.

«Η επέτειος των 100 χρόνων είναι αναμφίβολα μια στιγμή τιμής για όσους θεράπευσαν τα πολλά και ενδιαφέροντα γνωστικά αντικείμενα του πανεπιστημιακού ιδρύματος: φοιτητές, ακαδημαϊκό και ερευνητικό προσωπικό και διοικητικοί υπάλληλοι. Είναι όμως και μια νέα αφετηρία για το μέλλον.»

Τα παραπάνω μας λέει ο Ιάκωβος Δ. Μιχαηλίδης, αντιπρύτανης διεθνών σχέσεων, εξωστρέφειας και φοιτητικής μέριμνας και προσθέτει:

«Είμαστε σε μια νέα αφετηρία για το μέλλον που βασίζεται στις αξίες της ακαδημαϊκής αριστείας, της κοινωνικής ευθύνης, της ελεύθερης σκέψης, της ψηφιοποίησης των παρεχόμενων υπηρεσιών και της διεθνοποίησης. Γιορτή ενός ιδρύματος, το οποίο επιδιώκει να είναι πιο ανοιχτό, πιο συμπεριληπτικό, πιο πρωτοποριακό».

Το ΑΠΘ συγκαταλέγεται μεταξύ των 300 καλύτερων πανεπιστημίων στον κόσμο. Φτάνει αυτό;

Το ζητούμενο είναι να συνεχίσει να αφήνει το αποτύπωμά του στην επιστημονική διαδρομή και πρόοδο, έχοντας το βλέμμα στραμμένο στο μέλλον, όπως προτρέπει η ίδια η ιστορία του.