ΣΤΡΙΜΩΓΜΕΝΕΣ ΠΟΛΥΚΑΤΟΙΚΙΕΣ, ΞΕΘΩΡΙΑΣΜΕΝΑ ΝΕΟΚΛΑΣΙΚΑ – Η ΑΘΗΝΑ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΙΣ ΠΡΟΣΟΨΕΙΣ ΤΗΣ

Πριν από περίπου δέκα χρόνια, η Ελπίδα Σπύρου θέλησε να αποτυπώσει με τον δικό της τρόπο την πολυσύνθετη ταυτότητα της Αθήνας. Ως αρχιτέκτονας έχει την τάση να στέκεται σε κάθε κτίριο, να παρατηρεί τα χρώματα, τα υλικά που χρησιμοποιήθηκαν, τις διάφορες προκλήσεις που κλήθηκε να αντιμετωπίσει ο εκάστοτε συνάδελφός της. Όσο όμως η διαδικτυακή κοινότητα του Athens Facades μεγάλωνε, συνειδητοποιούσε πως το αρχείο αυτό λειτουργεί και ως ένας άμεσος τρόπος για να «διαβάσει» κανείς, με μια γρήγορη ματιά, όλες τις εποχές και τα στρώματα αρχιτεκτονικής ιστορίας της πόλης.

Κάτι που ξεκίνησε ως μια απλή καταγραφή όσων της κέντριζαν το ενδιαφέρον, την οδήγησε στο σήμερα, σε ένα αρχείο που αριθμεί πλέον πάνω από δέκα χιλιάδες φωτογραφίες αθηναϊκών προσόψεων, από διαφορετικές περιοχές και τυπολογίες κτιρίων.

«Για μένα η Αθήνα μοιάζει με ένα πολύχρωμο παζλ, αποτέλεσμα της συρραφής διάφορων επιρροών που έχει δεχθεί ανά τους αιώνες. Κι αυτό ακριβώς είναι που επιδιώκω να αποτυπώσω». Για χρόνια ένιωθε πως αυτό που έχουμε συνηθίσει να παρουσιάζεται ως ο «χαρακτήρας» της πόλης είναι κάτι σαν τα σαλόνια που συναντάμε σκρολάροντας στα social: καλοφωτισμένα, επιμελημένα, αλλά αποτυπώνουν μόνο ένα μικρό κομμάτι της πραγματικής ζωής ενός σπιτιού.

Αναφέρεται στα νεοκλασικά της Αθήνας, που είχαν σχεδόν μονοπωλήσει για χρόνια τη δημόσια εικόνα. «Ήθελα να ξεφύγω από αυτό. Να αναδείξω τα πολλά και συχνά αντιφατικά πρόσωπα που συνθέτουν την πόλη όπως πραγματικά είναι. Από τις προσόψεις γεμάτες γκράφιτι στα Εξάρχεια, τις στριμωγμένες πολυκατοικίες του Παγκρατίου και τα ήσυχα σπίτια στο Μετς, μέχρι τα art deco κτίρια γραφείων που προσπερνάμε άθελά μας στην Πλατεία Κλαυθμώνος».

Κατά περιόδους δένεται με συγκεκριμένες γειτονιές και επιστρέφει ξανά και ξανά σε αυτές, μέχρι να την τραβήξει μια άλλη. Τελευταία περπατάει συχνά στο Παλαιό Φάληρο. «Τα κτίρια εκεί νιώθεις ότι κρατούν στις προσόψεις τους όλο το φως του Σαρωνικού, έχουν μια ζεστασιά και μία αύρα άλλης εποχής». Όταν ξεκίνησε το project, την ενδιέφερε κυρίως η καταγραφή των πιο εμβληματικών κτιρίων στο κέντρο της Αθήνας. Με τον καιρό, όμως, άρχισε να εξερευνά περισσότερο περιοχές λιγότερο προβεβλημένες.

Μπορεί να χρειαστεί να επιστρέψει πολλές φορές στο ίδιο κτίριο, μέχρι να πετύχει ακριβώς τη λήψη που θέλει. Οι μεγαλύτερες δυσκολίες που αντιμετωπίζει όταν θέλει να φωτογραφίσει κάτι στοχευμένα είναι συνήθως αυτές που φαντάζεστε: τα παρκαρισμένα αυτοκίνητα, οι καιρικές συνθήκες, ο ανεπαρκής φυσικός φωτισμός ή ακόμη και απρόβλεπτα στοιχεία, όπως μια σκαλωσιά που κρύβει μέρος της πρόσοψης. «Επιπλέον, ο τρόπος που αποτυπώνω τις προσόψεις απαιτεί συχνά ευρηματικότητα. Γι’ αυτό και είναι λίγοι όσοι με ακολουθούν στις βόλτες μου. Ξέρουν ότι πρέπει να είναι έτοιμοι για όλα· από το να περπατήσουμε χιλιόμετρα, μέχρι και να σκαρφαλώσουμε σε σταθμευμένα φορτηγά προκειμένου να χωρέσει ολόκληρη η πρόσοψη στο κάδρο!».

Πώς αντιμετωπίζει το ζήτημα της φθοράς των κτιρίων; Τη βλέπει ως πρόβλημα ή ως στοιχείο που προσθέτει στην αφήγηση και την ταυτότητα της πόλης; «Πολύ συχνά πιάνω τον εαυτό μου να λυπάται όταν στέκομαι μπροστά σε εγκαταλελειμμένα κτίρια–διαμάντια. Ως αρχιτέκτονας έχω βρεθεί πολλές φορές στη θέση να βλέπω από κοντά το δίλημμα των ιδιοκτητών που καλούνται να πάρουν δύσκολες αποφάσεις. Για παράδειγμα, το κόστος συντήρησης και η διαδικασία αποκατάστασης ενός διατηρητέου δεν είναι ποτέ απλή υπόθεση. Συχνά οδηγεί σε μετέωρες καταστάσεις και έτσι τα κτίρια μένουν σιωπηλά για χρόνια, σαν φαντάσματα μέσα στον αστικό ιστό. Αυτές οι φθορές όμως και τα σημάδια του χρόνου είναι που αφηγούνται την πραγματική ιστορία της πόλης, και για να τη διαφυλάξουμε απαιτείται μεγάλη προσοχή και μια βαθιά αίσθηση ευθύνης, τόσο από εμάς τους αρχιτέκτονες όσο και από το κράτος».

Τα τελευταία χρόνια έχει αλλάξει ο τρόπος με τον οποίο φωτογραφίζει για το Athens Facades, αφιερώνοντας περισσότερο χρόνο σε κάθε κτίριο, περιμένοντας την ιδανική στιγμή και το σωστό φως. Έτσι γίνεται συχνότερα αντιληπτή από ιδιοκτήτες, γείτονες ή περαστικούς, οι οποίοι συνήθως την πλησιάζουν με περιέργεια για να μάθουν τι κάνει εκεί. «Σχεδόν πάντα προκύπτουν όμορφες συζητήσεις. Για παράδειγμα, πρόσφατα γνώρισα έναν κάτοικο της Ηρώδου Αττικού την ώρα που φωτογράφιζα το κτίριο όπου μένει. Με ρώτησε αν φωτογραφίζω πόρτες. Κατάλαβε αμέσως ότι πρόκειται για κτιριακή καταγραφή και όχι μόνο δεν ενοχλήθηκε, αλλά ενθουσιάστηκε. Μείναμε αρκετή ώρα να συζητάμε για τις προσόψεις της περιοχής, τις ιδιαιτερότητές τους και το πώς έχουν αλλάξει μέσα στα χρόνια. Λυπάμαι που δεν συγκράτησα το όνομά του, παρά μόνο ότι ήταν ζωγράφος. Ήταν μια από εκείνες τις συναντήσεις που μου υπενθυμίζουν πως κάθε πρόσοψη κρύβει μέσα της δεκάδες ζωές και μικρές ιστορίες».

Η Αθήνα έχει αλλάξει μέσα σε αυτά τα δέκα χρόνια που υπάρχει το Athens Facades. Η Ελπίδα Σπύρου βρίσκει αισιόδοξο το γεγονός πως, παρά την έντονη ανοικοδόμηση και τις αλλαγές χρήσης στο κτιριακό της απόθεμα, δίνεται πλέον περισσότερη σημασία στην ανάδειξη των παλαιότερων κτιρίων, είτε με τον πιο προσεκτικό φωτισμό τους είτε με τη διατήρηση στοιχείων όπως το αρτιφισιέλ, τα μωσαϊκά, τα περίτεχνα κιγκλιδώματα στις εισόδους πολυκατοικιών. «Πρόκειται για λεπτομέρειες που άλλοτε θεωρούνταν δεδομένες και συχνά θυσιάζονταν στο όνομα της ανακαίνισης, αλλά σήμερα αναγνωρίζονται ξανά ως πολύτιμα κομμάτια της αρχιτεκτονικής μας μνήμης. Κάθε τέτοιο υλικό, κάθε παλιά τεχνική κουβαλά δεξιοτεχνία, μια εποχή και όσα άφησαν οι άνθρωποί της πίσω. Κι όταν αυτά διατηρούνται, νιώθω πως η πόλη ανακτά κάτι από την αυθεντικότητά της».

Υπάρχουν εκείνοι που βρίσκουν την άναρχη δόμηση της Αθήνας αφόρητα άσχημη. Αλλά πάντα υπάρχουν και εκείνοι που βλέπουν το ποτήρι μισογεμάτο. «Καμία εποχή, όπως και καμία περιοχή από μόνη της, δεν αρκεί για να περιγράψει τον χαρακτήρα της Αθήνας. Αν μελετήσει κανείς την πόλη ιστορικά, θα διαπιστώσει ότι δεν σταμάτησε ποτέ να εξελίσσεται. Όλες αυτές οι εποχές που συνυπάρχουν αρμονικά για χιλιάδες χρόνια και αυτός ο διάλογος μεταξύ του παλιού και του νέου είναι που δίνουν στην πόλη την ταυτότητά της».

 

Αν έπρεπε να ξεχωρίσει μία μόνο περίοδο που την αγγίζει περισσότερο, θα έλεγε εκείνη της μεταπολεμικής Αθήνας: των πρώτων πολυκατοικιών, των καθαρών γραμμών, «της αισιοδοξίας ότι η πόλη μπορεί να ξαναγεννηθεί. Αυτές οι πολυκατοικίες της δεκαετίας του ’50 και του ’60 κουβαλούν για μένα κάτι βαθιά αθηναϊκό: μια μίξη απλότητας, λειτουργικότητας και ανθρώπινης κλίμακας. Είναι κτίρια που φτιάχτηκαν για να κατοικηθούν, να γεμίσουν ζωές, όχι απλώς για να εντυπωσιάσουν».

Θα ήθελε πολύ να δει να αναβιώνει με μεγαλύτερη ευαισθησία η παλιά βιομηχανική ζώνη της Αθήνας γύρω από την Πειραιώς, στον Ταύρο και το Μοσχάτο. Η περιοχή είναι ακόμη γεμάτη με παλιά εργοστάσια, αποθήκες και εγκαταλελειμμένους βιομηχανικούς χώρους, «σημάδια μιας εποχής έντονης εργασίας και κοινωνικής ζωής, που σφράγισε την καθημερινότητα πολλών ανθρώπων στην πόλη. Θα ήθελα να δω να αναδεικνύονται, να προστατεύονται και να επαναχρησιμοποιούνται με σεβασμό, ώστε να ξαναβρεί η περιοχή τον χαρακτήρα και την ταυτότητά της, χωρίς όμως να χάσει την αυθεντικότητα και τη βιομηχανική της ψυχή».

Ποιος είναι ο στόχος του Athens Facades; «Το να αλλάξει ο τρόπος που παρατηρούμε την Αθήνα. Να ξαναθυμηθούμε να κοιτάμε γύρω μας με μεγαλύτερο ενδιαφέρον, να δούμε την πόλη ως έναν ζωντανό καμβά γεμάτο διαφορετικές υφές, χρώματα και μνήμες. Το @athensfacades γεννήθηκε από αυτή την επιθυμία: να συλλέξει και να αναδείξει όλες αυτές τις λεπτομέρειες στις προσόψεις, που σαν ίχνη του χρόνου μαρτυρούν ότι η αρχιτεκτονική δεν περιορίζεται μόνο στα μεγάλα και εμβληματικά κτίρια, αλλά και στα πιο ταπεινά – εκείνα που τελικά δίνουν χρώμα και ταυτότητα σε μια πόλη».