Ο επίκαιρος Τσε και το σύγχρονο κράτος

Τα αυθεντικά κείµενα του Τσε και οι πρόσφατες, αποκαλυπτικές δηµοσιεύσεις χειρογράφων του αποτέλεσαν το υλικό βάσει του οποίου ο πανεπιστηµιακός ∆ηµήτρης Καλτσώνης* ανατέµνει τη σκέψη του Ερνέστο Γκεβάρα.

Οι αναλύσεις τού Τσε για το σύγχρονο κράτος και οι προσεγγίσεις του για την επανάσταση, τους δρόµους που οδηγούν σε αυτή και τους τρόπους µε τους οποίους διεξάγεται, αποκτούν σήµερα ένα εξαιρετικό ενδιαφέρον.

Περισσότερο επίκαιρες είναι όµως οι θεωρητικές κρίσεις του Γκεβάρα για το σοσιαλιστικό κράτος, την πρώην Σοβιετική Ένωση, το ρόλο των εργαζοµένων και της δηµοκρατίας στη σοσιαλιστική κοινωνία.

Σήµερα, 45 χρόνια από τη δολοφονία του, το βιβλίο αυτό µας εντάσσει µε συστηµατικό τρόπο στη µελέτη της θεωρίας και των προβληµατισµών του εµβληµατικού επαναστάτη.

Το βιβλίο “Ο Τσε για το κράτος και την Επανάσταση” κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Τόπος και ο κ. Καλτσώνης μας παραχώρησε ένα απόσπασμα.

Απόσπασμα από το βιβλίο

Συμπληρώνονται φέτος 45 χρόνια από τη δολοφονία του Ερνέστο τσε Γκεβάρα. Είναι εξαιρετικά δύσκολο να γράψει ή να μιλήσει κανείς για έναν άνθρωπο όπως εκείνος: έναν άνθρωπο, με προτερήματα και αδυναμίες όπως όλοι αλλά παράλληλα ένα μοναδικό επαναστάτη που ενσάρκωσε μια ολόκληρη εποχή, που ενσωμάτωσε στην προσωπικότητά του τα καλύτερα χαρακτηριστικά του απελευθερωμένου ανθρώπου.

Υπήρξε, δίχως αμφιβολία, το πρόπλασμα ενός άλλου ανθρώπου: εκείνου του μέλλοντος. Αυτός ο άνθρωπος θα είναι καρπός μιας κοινωνίας που δεν θα είναι μπερδεμένη σε αξεδιάλυτες, ανταγωνιστικές  αντιθέσεις, που θα αναζητά εναγώνια και διαρκώς τη φυγή προς τα πάνω. Αυτός ο άνθρωπος, που χωρίς να είναι απαλλαγμένος από αντιφάσεις, θα διακρίνεται για το ευρύ πνεύμα, τον αλτρουισμό, την αρμονική συμβίωση με τους άλλους ανθρώπους και τη φύση, την αυτοθυσία, την ευγένεια, συναντιέται στον Τσε, όπως και σε πολλούς άλλους ανώνυμους επαναστάτες του σύγχρονου κόσμου.

Εμπνέει το ηθικό του παράδειγμα, το γεγονός ότι υπήρξε πάντοτε υποστηρικτής και εκφραστής της αλήθειας, όπως την κατανοούσε εκείνος, χωρίς εξωραϊσμό, υποκρισία ή επιτήδευση. «Ο τρόπος μου να φέρω σε πέρας τα πράγματα είναι να λέω την αλήθεια, προσωπικά πιστεύω ότι είναι το καλύτερο όλων».

Ο Τσε ήταν πρώτα απ’ όλα ένας άνθρωπος της δράσης. Υπήρξε όμως και θεωρητικός της επανάστασης. «Έγραφε με τα χαρίσματα ενός κλασικού … και είμαστε σίγουροι ότι μερικά από τα κείμενά του θα περάσουν στους απογόνους σαν κλασικά ντοκουμέντα της επαναστατικής σκέψης» είχε πει ο Φιδέλ Κάστρο. Ο ίδιος σημείωνε ότι «ο Τσε έφερε τις ιδέες του μαρξισμού-λενινισμού στην πιο δροσερή, στην πιο καθαρή και πιο επαναστατική έκφρασή τους».

 Στην παρούσα εργασία μελετάται το θεωρητικό έργο του Ερνέστο Τσε Γκεβάρα. Δε μελετάται η συνολική θεωρητική προσφορά του αλλά ο πυρήνας της που αναφέρεται στο κομβικής σημασίας ζήτημα της κρατικής εξουσίας και της επανάστασης. Τα θέματα αυτά αποκτούν σήμερα, μεσούσης της παγκόσμιας καπιταλιστικής κρίσης, εξέχουσα σημασία.

Το βιβλίο χωρίζεται σε τρία μέρη. Στο πρώτο μέρος προσεγγίζονται οι απόψεις του Τσε για το αστικό κράτος, στο δεύτερο οι απόψεις του για την επανάσταση και στο τρίτο οι θέσεις του για το σοσιαλιστικό κράτος.

Πολύτιμη υπήρξε, εκτός των έργων του που υπάρχουν ήδη μεταφρασμένα στα ελληνικά ή αυτά που βρίσκει κανείς στο πρωτότυπο, η έκδοση το 2006 των Apuntes críticos a la Economía Política (Κριτικά σημειώματα στην πολιτική οικονομία). Σε αυτή περιλαμβάνονται και δόθηκαν για πρώτη φορά στη δημοσιότητα στο ευρύτερο αναγνωστικό κοινό οι σημειώσεις του Γκεβάρα στο Εγχειρίδιο Πολιτικής Οικονομίας της Ακαδημίας Επιστημών της ΕΣΣΔ και σε άλλα κείμενα των κλασικών του μαρξισμού. Η έκδοση ανοίγει με μια πολύτιμης σημασίας για την κατανόηση της σκέψης του Τσε επιστολή προς τον Φιδέλ Κάστρο που αφορά σε καυτά ζητήματα της οικοδόμησης της σοσιαλιστικής κοινωνίας. Τα σημαντικά αυτά ντοκουμέντα εκδόθηκαν με πρωτοβουλία της κουβανικής κυβέρνησης. Ήταν μέχρι την έκδοση του εν λόγω βιβλίου προσιτά μόνο στους ερευνητές που μπορούσαν να τα μελετήσουν στο Ίδρυμα Γκεβάρα στην Αβάνα.

 Η ανθρωπότητα βρίσκεται αντιμέτωπη με γιγάντιες προκλήσεις. Είναι στις μέρες μας επίκαιρες και δόκιμες οι επαναστατικές ιδέες του Γκεβάρα; Ποια πρέπει να είναι η θέση των απόκληρων, των «χωρίς φωνή», των εκατομμυρίων εργατών, αγροτών, επιστημόνων, ανέργων;

Το ηθικό του παράδειγμα, στενά, διαλεκτικά δεμένο με τις αντιλήψεις του για το κράτος και την επανάσταση δίνει, ίσως, την πιο σύντομη και ξεκάθαρη απάντηση σε αυτά και σε άλλα ερωτήματα. Απευθυνόμενος στα παιδιά του όταν αναχωρούσε έγραφε: «αν κάποτε χρειαστεί να διαβάσετε αυτό το γράμμα, θα είναι γιατί εγώ δεν θα βρίσκομαι ανάμεσά σας. Σχεδόν δε θα με θυμάστε και οι πιο μικροί δεν θα θυμούνται τίποτε.  Ο πατέρας σας υπήρξε ένας άνθρωπος που δρούσε όπως σκεφτόταν και, σίγουρα, υπήρξε συνεπής με τις πεποιθήσεις του… Πάνω απ’ όλα, να είστε πάντα ικανοί να νιώθετε βαθιά μέσα σας οποιαδήποτε αδικία διαπράττεται ενάντια σε οποιονδήποτε, σε οποιαδήποτε γωνιά του κόσμου… Για πάντοτε, παιδάκια. Ακόμη ελπίζω να σας δω. Ένα τεράστιο φιλί και ένα αγκάλιασμα από τον μπαμπά».

Εκφράζοντας την εκτίμηση που έτρεφαν για τον Γκεβάρα, όχι μόνο οι επαναστάτες αλλά ένα πολύ ευρύτερο κοινό σε όλο τον κόσμο, ο Φ. Κάστρο σημείωνε με έμφαση λίγες μέρες μετά το θάνατό του: «Αν θέλουμε να πούμε πώς θα θέλαμε να είναι οι επαναστάτες μαχητές μας, τα μέλη μας, οι άνθρωποί μας, πρέπει να πούμε δίχως κανένα δισταγμό: να είναι σαν τον Τσε! Αν θέλουμε να περιγράψουμε πως θα θέλαμε να είναι οι άνθρωποι των μελλοντικών γενιών, πρέπει να πούμε: να είναι σαν τον Τσε! Αν θέλουμε να πούμε πως θα επιθυμούσαμε να διαπαιδαγωγηθούν τα παιδιά μας, πρέπει να πούμε δίχως δισταγμό: να διαπαιδαγωγηθούν στο πνεύμα του Τσε! Αν θέλουμε ένα πρότυπο ανθρώπου, ένα πρότυπο ανθρώπου που δεν ανήκει σε αυτούς τους καιρούς, αλλά στο μέλλον, τότε, από τα βάθη της καρδιάς μου λέω ότι αυτό το πρότυπο δίχως κηλίδα στη συμπεριφορά του, στη στάση του, στη δράση του, αυτό το πρότυπο είναι ο Τσε!».

*Ο ∆ηµήτρης Καλτσώνης ( www.kaltsonis.blogspot.com) γεννήθηκε το 1967 και είναι επίκουρος καθηγητής θεωρίας κράτους και δικαίου στο Πάντειο Πανεπιστήµιο. ∆ιδάσκει στο Τµήµα Πολιτικής Επιστήµης και Ιστορίας, στο µεταπτυχιακό του Γενικού Τµήµατος ∆ικαίου και στο µεταπτυχιακό του Τµήµατος ∆ηµόσιας ∆ιοίκησης του Παντείου. ∆ιευθύνει το Σεµινάριο Κράτος και δίκαιο στον 21ο αιώνα ( www.kratoskaidikaio.blogspot.com).