ΙΟΒΕ: Οι κάρτες αλλάζουν τις πληρωμές: Τι δείχνουν τα νέα στοιχεία για μετρητά, αγορές και φόρους

Τη δεύτερη ταχύτερη αύξηση στη χρήση καρτών πληρωμών σε ολόκληρη την Ευρωπαϊκή Ένωση την περίοδο 2015–2024 καταγράφει η Ελλάδα, σύμφωνα με νέα μελέτη του ΙΟΒΕ, γεγονός που δείχνει πόσο ραγδαία άλλαξε ο τρόπος με τον οποίο πληρώνουμε για αγαθά και υπηρεσίες.

Η «έκρηξη» των ηλεκτρονικών πληρωμών ξεκίνησε ουσιαστικά μετά το 2014, όταν οι κεφαλαιακοί περιορισμοί ανάγκασαν καταναλωτές και επιχειρήσεις να στραφούν στις κάρτες. Στη συνέχεια ήρθαν τα φορολογικά κίνητρα, οι υποχρεώσεις για POS σε ολοένα και περισσότερους κλάδους, η πανδημία που ενίσχυσε τις online αγορές και, πιο πρόσφατα, η διασύνδεση των POS με την ΑΑΔΕ. Το αποτέλεσμα είναι εντυπωσιακό: μέσα σε μία δεκαετία, ο αριθμός των συναλλαγών με κάρτα αυξήθηκε περίπου 25 φορές, ενώ η συνολική αξία τους δεκαπλασιάστηκε.

Αλλαγή καταγράφεται και στις συνήθειες των καταναλωτών. Οι πληρωμές μέσω διαδικτύου ενισχύθηκαν σημαντικά κατά την πανδημία και όχι μόνο δεν υποχώρησαν μετά, αλλά συνέχισαν να αυξάνονται. Αν πριν από λίγα χρόνια οι online συναλλαγές ήταν σαφώς λιγότερες από εκείνες με φυσική παρουσία, σήμερα σχεδόν η μία στις δύο πληρωμές γίνεται ψηφιακά. Ταυτόχρονα, οι πολίτες χρησιμοποιούν την κάρτα τους όλο και πιο συχνά για μικρά ποσά στο φυσικό κατάστημα, ενώ στις διαδικτυακές αγορές η μέση αξία παραμένει υψηλότερη.

Το 2022 τα «πλαστικά» ξεπέρασαν τα μετρητά

Ορόσημο θεωρείται το 2022, όταν για πρώτη φορά η αξία των πληρωμών με κάρτες ξεπέρασε το συνολικό ποσό των αναλήψεων μετρητών από τα ΑΤΜ. Από τότε, οι δύο τρόποι πληρωμής κινούνται σχεδόν ισόρροπα, επιβεβαιώνοντας ότι τα μετρητά χάνουν σταδιακά την κυρίαρχη θέση τους.

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει το γεγονός ότι οι πληρωμές με κάρτα αυξάνονται πλέον πιο γρήγορα στις υπηρεσίες σε σχέση με τα αγαθά. Αν το 2015 λιγότερο από το 20% των ηλεκτρονικών πληρωμών αφορούσε υπηρεσίες, σήμερα το ποσοστό αυτό ξεπερνά το 40%. Εστίαση, μεταφορές, προσωπικές υπηρεσίες και online παροχές συγκεντρώνουν όλο και μεγαλύτερο μέρος των συναλλαγών, ενώ στις διαδικτυακές πληρωμές οι υπηρεσίες κυριαρχούν σχεδόν απόλυτα.

Έσοδα για το κράτος και λιγότερη φοροδιαφυγή

Η αλλαγή αυτή έχει άμεσο αντίκτυπο στα δημόσια έσοδα. Σύμφωνα με τη μελέτη, στις χώρες όπου χρησιμοποιούνται περισσότερο οι κάρτες και λιγότερα τα μετρητά, το «κενό» ΦΠΑ – δηλαδή οι απώλειες εσόδων λόγω φοροδιαφυγής – είναι μικρότερο. Στην Ελλάδα, η θετική αυτή σχέση ενισχύθηκε ακόμη περισσότερο το 2024, μετά τη διασύνδεση των POS με τις φορολογικές αρχές. Υπολογίζεται ότι μόνο για το 2024, η επέκταση των ηλεκτρονικών πληρωμών έφερε πρόσθετα έσοδα ΦΠΑ τουλάχιστον 400 εκατ. ευρώ, καθώς μέρος των συναλλαγών που παλαιότερα δεν δηλώνονταν, πλέον καταγράφεται κανονικά.

Ωστόσο, η εικόνα δεν είναι ίδια σε όλους τους κλάδους. Περίπου το 40% της αξίας των πληρωμών με κάρτα εξακολουθεί να πραγματοποιείται σε σούπερ μάρκετ, πρατήρια καυσίμων και λογαριασμούς κοινής ωφέλειας. Αντίθετα, σε υπηρεσίες όπως εστιατόρια, μπαρ, delivery και στοιχηματικές δραστηριότητες, το μερίδιο των πληρωμών με κάρτα αυξήθηκε θεαματικά την τελευταία διετία, κυρίως λόγω των υποχρεωτικών μέτρων και των ελέγχων.

Σε άλλες κατηγορίες, όμως, οι ηλεκτρονικές πληρωμές παραμένουν περιορισμένες. Νομικές και ιατρικές υπηρεσίες, εργασίες συντήρησης σπιτιού, φροντίδα παιδιών και εκπαιδευτικές υπηρεσίες εξακολουθούν να εμφανίζουν χαμηλή χρήση καρτών σε σχέση με τη συνολική κατανάλωση, χωρίς να διαφαίνεται ακόμη σαφής τάση σύγκλισης. Στον αντίποδα, κλάδοι όπως τα κουρεία, τα ινστιτούτα αισθητικής και τα αρτοποιεία δείχνουν σταδιακή βελτίωση, ενώ χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί ο κλάδος των ταξί, όπου μετά την υποχρεωτική αποδοχή καρτών, οι ηλεκτρονικές πληρωμές εκτοξεύθηκαν.

Σημαντικά περιθώρια βελτίωσης

Παρά τη σημαντική πρόοδο, η Ελλάδα παραμένει ακόμη στη μέση της ευρωπαϊκής κατάταξης όσον αφορά το «κενό» ΦΠΑ. Αν και η χρήση καρτών πλησιάζει πλέον τον μέσο όρο της Ευρωζώνης, η χώρα εξακολουθεί να κατατάσσεται χαμηλά σε σχέση με την ιδιωτική κατανάλωση, λόγω της περιορισμένης χρήσης ηλεκτρονικών πληρωμών σε συγκεκριμένους τομείς.

Γι’ αυτό και η μελέτη επισημαίνει ότι υπάρχουν ακόμη σημαντικά περιθώρια βελτίωσης. Προτείνονται, μεταξύ άλλων, μέτρα όπως επιστροφή χρημάτων στους καταναλωτές για πληρωμές με κάρτα σε «ύποπτες» για φοροδιαφυγή συναλλαγές, περισσότερα κίνητρα για επαγγελματίες, αλλά και στοχευμένη χρήση της λοταρίας αποδείξεων. Στόχος είναι οι ηλεκτρονικές πληρωμές να γίνουν κανόνας παντού – όχι μόνο για λόγους ευκολίας, αλλά και για τη στήριξη των δημόσιων εσόδων.