“Καμπανάκι” για την αύξηση της φορολογίας στον καπνό – Πώς η τιμή “φουσκώνει” την παράνομη αγορά

Έντονο προβληματισμό προκαλεί η πρόταση Κομισιόν για νέο Πολυετές Δημοσιονομικό Πλαίσιο (ΠΔΠ – προϋπολογισμός) για την περίοδο 2028-2034, η οποία ανέρχεται σε 2 τρισεκατομμύρια ευρώ (ή 1,26% του Ακαθάριστου Εθνικού εισοδήματος της ΕΕ κατά μέσο όρο την ίδια επταετία, που προβλέπει παράλληλα αύξηση στον ειδικό φόρο κατανάλωσης καπνού. Πιο συγκεκριμένα, με βάση την πρόταση που έχει κατατεθεί από προβλέπεται ένας ίδιος πόρος από ειδικό φόρο κατανάλωσης καπνού, βάσει της εφαρμογής συντελεστή στον εθνικά προσδιορισμένο ελάχιστο ειδικό φόρο κατανάλωσης που επιβάλλεται στα προϊόντα καπνού. Αναμένεται,δε, να αποφέρει κατά μέσο όρο περίπου 11,2 δισ. ευρώ ετησίως.

Να σημειωθεί ότι οι διαπραγματεύσεις για την τελική μορφή του ΠΝΠ θα κρατήσουν δύο χρόνια, όπου βέβαια και αναμένεται να τεθούν επί τάπητος και οι εθνικές θέσεις κάθε κράτους μέλους.

Εν τω μεταξύ η Ευρωπαϊκή Επιτροπή πρότεινε την Τετάρτη 18 Ιουλίου, την επικαιροποίηση της οδηγίας της ΕΕ για τη φορολόγηση του καπνού. Η αναθεωρημένη οδηγία εφαρμόζεται από το 2028, ενώ προβλέπεται μια τετραετής μεταβατική περίοδος για να διευκολυνθεί η εισαγωγή των νέων συντελεστών ειδικού φόρου κατανάλωσης για ορισμένα προϊόντα, επιτρέποντας στα κράτη μέλη να προσαρμοστούν στις αλλαγές.

Όπως αναφέρεται σχετικά, “υπό το πρίσμα των εξελισσόμενων προκλήσεων στον τομέα της δημόσιας υγείας και των σημαντικών αλλαγών στην αγορά, η μεταρρύθμιση εκσυγχρονίζει την οδηγία σύμφωνα με τις υγειονομικές και οικονομικές προτεραιότητες της ΕΕ και ενισχύει την ενιαία αγορά.”

Σύμφωνα με την Κομισιόν, “η φορολογία του καπνού είναι εναρμονισμένη σε επίπεδο ΕΕ, αλλά η τελευταία επικαιροποίηση της οδηγίας είναι από το 2010. Έκτοτε, η δυναμική της αγοράς έχει αλλάξει σημαντικά”.

Να σημειωθεί ότι με βάση όσα αναφέρονται, η αναθεωρημένη οδηγία για τη φορολογία του καπνού αφορούν την αύξηση των ελάχιστων φορολογικών συντελεστών, την επέκταση του πεδίου εφαρμογής της οδηγίας σε νέα προϊόντα, αλλά και τη βελτίωση των μέτρων ελέγχου όσον αφορά τον ακατέργαστο καπνό.

Το καμπανάκι

Στο φόντο αυτό και με δεδομένη τη μεγάλη παραβατικότητα, ειδικά στην Ελλάδα, με αιχμή τα καπνικά,  εντείνεται η συζήτηση για το κατά πόσο η αύξηση των ΕΦΚ αποφέρει αποτελέσματα σε σχέση με τον περιορισμό του καπνίσματος, αλλά και σε σχέση με την αύξηση των κρατικών εσόδων,

Έτσι, νέα έρευνα του EPICENTER (European Policy Information Center), που δημοσιεύει το Κέντρο Φιλελεύθερων Μελετών (ΚΕΦΙΜ)  αναφέρει ότι η αύξηση των φόρων στον καπνό στην Ευρώπη επιτείνει την αντίστοιχη μαύρη αγορά. Συγκεκριμένα,  με βάση την έρευνα, για κάθε επιπλέον ευρώ στην τιμή του καπνού εξαιτίας της αύξησης της φορολογίας, το μερίδιο της μαύρης αγοράς αυξάνεται κατά 5-12%, με αποτέλεσμα, μεταξύ άλλων, η αύξηση της φορολογίας να μην οδηγεί σε αντίστοιχη αύξηση των κρατικών εσόδων αλλά στην ενίσχυση εγκληματικών οργανώσεων.

“‘Έχουμε ήδη δει ότι το μέγεθος της μαύρης αγοράς σχετίζεται με τον φόρο στα τσιγάρα, και επομένως δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι το μέγεθος της μαύρης αγοράς σχετίζεται επίσης με τη μέση σταθμισμένη τιμή των τσιγάρων” αναφέρει η έρευνα και συμπληρώνει:

“Συνοψίζοντας, τόσο η τιμή των τσιγάρων όσο και ο φόρος στα τσιγάρα είναι σημαντικοί καθοριστικοί παράγοντες των πωλήσεων καπνού στη μαύρη αγορά. Η (μη) προσιτή τιμή των νόμιμων τσιγάρων είναι επίσης ένας παράγοντας, αν και σε ελαφρώς μικρότερο βαθμό. Η σχέση είναι ισχυρότερη στη Δυτική Ευρώπη, όπου οι φόροι στα τσιγάρα τείνουν να είναι οι υψηλότεροι”.

Παράλληλα η έρευνα αναφέρει ότι “τόσο η οικονομική θεωρία όσο και τα εμπειρικά στοιχεία υποδηλώνουν έντονα ότι οι υψηλές τιμές τροφοδοτούν τις πωλήσεις στη μαύρη αγορά, αυξάνοντας τόσο την προσφορά όσο και τη ζήτηση”. Επιπλέον τονίζεται ότι “η προσιτότητα, και όχι η τιμή, θεωρείται συνήθως ως το κομβικό σημείο” ενώ σημειώνεται ότι “αν και είναι πιο δύσκολο να ποσοτικοποιηθεί, το φορολογικό ηθικό – η προθυμία πληρωμής φόρων – μπορεί να διαβρωθεί από τους υψηλούς συντελεστές φόρων”. Δηλαδή, όπως αναφέρει η έρευνα, η τάση προς την μαύρη αγορά μπορεί να ενισχυθεί “εάν οι καταναλωτές πιστεύουν ότι οι φόροι είναι άδικοι ή αναμένουν ότι τα έσοδα θα δαπανηθούν άσκοπα.”

Η Ελλάδα

Με βάση την έρευνα, στην Ελλάδα καταγράφεται το τέταρτο υψηλότερο ποσοστό (25%) μαύρης αγοράς λαθραίων και νοθευμένων καπνικών προϊόντων ανάμεσα στις χώρες της μελέτης. Το υψηλό αυτό ποσοστό δεν οφείλεται αποκλειστικά στο ύψος της τιμής των καπνικών προϊόντων και της προσιτότητάς τους, δηλαδή της σχέσης της τιμής τους και του εισοδήματος των πολιτών.

Άλλοι πιθανοί παράγοντες είναι η φορολογική κουλτούρα, η αδυναμία των κρατικών θεσμών, η αναποτελεσματικότητα στην επιβολή του νόμου, η διαπερατότητα των συνόρων, καθώς και η εγγύτητα με χώρες με χαμηλότερες τιμές.

Η έρευνα, μάλιστα, καταλήγει και σε κάποια βασικά συμπεράσματα της μελέτης. Συγκεκριμένα αναφέρει:

• Υπάρχει στατιστικά σημαντική σχέση μεταξύ αφενός του μεγέθους της μαύρης αγοράς τσιγάρων στην Ευρώπη και αφετέρου της τιμής και της προσιτότητας των τσιγάρων που πωλούνται νόμιμα.
• Η τιμή των τσιγάρων καθορίζεται σε μεγάλο βαθμό από τη φορολογία.
• Οι υψηλοί φόροι στα τσιγάρα, ιδίως στη Δυτική Ευρώπη, έχουν συμβάλει στην ανάπτυξη μαύρης αγοράς, καθώς τόσο η προσφορά όσο και η ζήτηση για παράνομο καπνό αυξάνονται όσο αυξάνεται και η νόμιμη τιμή.
• Τόσο η προσιτότητα όσο και η λιανική τιμή είναι βασικοί παράγοντες που επηρεάζουν το παράνομο εμπόριο.
• Στις χώρες της Ανατολικής Ευρώπης, ο συσχετισμός φορολογίας και παράνομων πωλήσεων είναι ασθενέστερος, λόγω της κατ’ αρχάς χαμηλότερης φορολογίας και της μη γειτνίασης με χώρες με ακόμη χαμηλότερες τιμές.
• Η γεωγραφική εγγύτητα με χώρες όπως η Ρωσία, η Ουκρανία και η Λευκορωσία δεν αποτελεί πλέον σημαντικό παράγοντα που επηρεάζει τις παράνομες πωλήσεις καπνού στην Ευρώπη.
• Τα επίπεδα διαφθοράς όπως τα αντιλαμβάνονται οι πολίτες δεν συσχετίζονται με το μέγεθος της παράνομης αγοράς. Σε ορισμένες μάλιστα περιπτώσεις, χώρες στις οποίες οι πολίτες αναφέρουν χαμηλότερα επίπεδα διαφθοράς καταγράφουν υψηλότερα επίπεδα παράνομου εμπορίου.
• Η υπερβολική φορολογία μπορεί να υπονομεύσει τα δημόσια έσοδα και να ενισχύσει το οργανωμένο έγκλημα.

Στο πλαίσιο αυτό Οο Δρ Κρίστοφερ Σνόουντον, συγγραφέας της έρευνας και επιμελητής του Δείκτη Παρεμβατικού Κράτους (Nanny State Index), έκανε την ακόλουθη δήλωση: «Είναι αυταπάτη να φαντάζεται κανείς ότι η φορολογία δεν αποτελεί βασικό παράγοντα που επηρεάζει τις παράνομες πωλήσεις καπνικών προϊόντων. Η ακαδημαϊκή έρευνα, η πικρή εμπειρία και η κοινή λογική μάς λένε ότι αυτό όντως ισχύει. Αυτή η νέα έρευνα καταδεικνύει ότι η τιμή πώλησης είναι ο κύριος προσδιοριστικός παράγοντας των παράνομων πωλήσεων τσιγάρων, ιδιαίτερα στη Δυτική Ευρώπη, και ότι περαιτέρω αυξήσεις φόρων θα οδηγήσουν σε περισσότερη εγκληματική δραστηριότητα».