Από τι κινδυνεύει ο ελληνικός τουρισμός;

Όταν ο Ίκαρος προσπάθησε να αποδράσει από την Κρήτη με φτερά φτιαγμένα από πούπουλα και κερί, αγνόησε την προειδοποίηση να μην πετάξει πολύ κοντά στον ήλιο. Παρασυρμένος από τη μέθη της πτήσης, ανέβηκε πολύ ψηλά, οι καυτές ακτίνες του ήλιου έλιωσαν τα φτερά του, με αποτέλεσμα να πέσει στη θάλασσα και να πνιγεί. 

Τον εν λόγω μύθο επικαλέστηκε ο δημοσιογράφος του Independent, Rich Booth, σε άρθρο του για τον τουρισμό στη χώρα μας, επισημαίνοντας πως η ιστορία αυτή λειτουργεί σήμερα ως αλληγορία για τον ελληνικό τουρισμό, καθώς τα υπερβολικά φιλόδοξα σχέδια, μπορεί να οδηγήσουν και στην “πτώση”.

Ο τουρισμός υπήρξε για καιρό ένας από τους οικονομικούς πυλώνες της χώρας, συνεισφέροντας 21,7 δισ. ευρώ μόνο το 2024. Όμως, μετά από δεκαετίες ανάπτυξης, εμφανίζονται σοβαρά και καίρια προβλήματα, όπως ο υπερτουρισμός, η πίεση στις υποδομές, η στεγαστική και κλιματική κρίση, τα οποία, μεταξύ άλλων, υπονομεύουν και την εμπειρία των επισκεπτών στην Ελλάδα.

Το περασμένο καλοκαίρι, ο Συνήγορος του Πολίτη δημοσίευσε έκθεση ζητώντας επείγουσα μεταρρύθμιση για την αντιμετώπιση αυτών των ζητημάτων. «Η οικονομία της χώρας μας βασίζεται σε μεγάλο βαθμό στον τουρισμό, γεγονός που καθιστά ακόμη πιο επιτακτική την ανάγκη να τον διαχειριστούμε με βιώσιμο τρόπο», ανέφερε η έκθεση. Προειδοποιούσε ότι η Ελλάδα δεν πρέπει να «εξαντλήσει τη δυναμική της, σπαταλώντας τη και καθιστώντας τους τουριστικούς μας προορισμούς μη ελκυστικούς με την πάροδο του χρόνου».

Η “πτώση” της Σαντορίνης

Ένα από τα πιο χαρακτηριστικά παραδείγματα της καθοδικής πορείας του ελληνικού τουρισμού είναι η Σαντορίνη. Όπως αναφέρει ο Independent, το κυκλαδονήσι, διάσημο για τα ηλιοβασιλέματά του, τα λευκά σπιτάκια και τις ηφαιστειογενείς παραλίες, κατέγραψε πτώση στον αριθμό επισκεπτών αυτό το καλοκαίρι.

Στοιχεία του αεροδρομίου από τον Ιανουάριο έως τον Μάιο δείχνουν μείωση αφίξεων κατά 24,4% σε ετήσια βάση, σύμφωνα με αναφορές – μια αξιοσημείωτη μεταβολή για ένα νησί που φιλοξενούσε περισσότερους από 5,5 εκατ. επισκέπτες ετησίως, παρότι έχει μόλις 15.550 μόνιμους κατοίκους.

«Στη Σαντορίνη, ακόμη και οι τουρίστες παραπονιούνται για τον υπερβολικά μεγάλο αριθμό τουριστών», ανέφερε έκθεση του 2024.

Παράλληλα, ο τουρισμός κρουαζιέρας, αν και πρόσφατα περιορίστηκε σε 8.000 επισκέπτες την ημέρα, έχει φέρει έως και 18.000 επιβάτες ημερησίως στην αιχμή της σεζόν, πιέζοντας τα όρια των πόρων του νησιού.

Το νησί πλέον υποφέρει κάθε καλοκαίρι από υπερπληθυσμό, κυκλοφοριακή συμφόρηση και περιβαλλοντικές ζημιές – κάτι το οποίο γίνεται ολοένα και πιο φανερό στους υποψήφιους επισκέπτες.

Ο χαμένος παράδεισος της Ίου

Καθώς η Σαντορίνη καταγράφει μείωση επισκεπτών, άλλα νησιά βλέπουν άνοδο, αναγκάζοντας τις τοπικές αρχές να κάνουν «ζογκλερικά» με τη διαχείριση του τουρισμού.

Ο Δημήτρης Βαγιανός, καθηγητής χρηματοοικονομικών και μέλος της επιδραστικής Επιτροπής Πισσαρίδη για την ανάπτυξη, παρακολουθεί στενά την κατάσταση από την Ίο, όπου συμμετέχει σε τοπικές προσπάθειες να περιοριστεί η υπερανάπτυξη.

«Δεν έχει αλλάξει σχεδόν τίποτα από τότε που βγήκε η έκθεση του Συνηγόρου», λέει.

Ο κ. Βαγιανός πιστεύει ότι πολλά μικρότερα νησιά επαναλαμβάνουν τα λάθη της Μυκόνου και της Σαντορίνης. «Υπερδομούνται, χωρίς καμία μέριμνα για την προστασία του χαρακτήρα τους». Προσθέτει ότι η αυθεντικότητα, η αγροτική παραγωγή και τα τοπικά προϊόντα είναι η καρδιά του τουριστικού προϊόντος της Ελλάδας. «Όμως ο τουρισμός εξαντλεί τους πόρους που τα στηρίζουν».

Η έλλειψη νερού, η οποία επιδεινώνεται λόγω της κλιματικής αλλαγής, αποτελεί επίσης μεγάλο πρόβλημα. «Ακόμη και εκεί όπου το νερό είναι λιγοστό, χτίζονται μεγάλες αναπτύξεις με πισίνες», τονίζει, επισημαίνοντας πως η Ελλάδα παίζει ένα επικίνδυνο παιχνίδι τύπου “whac-a-mole” με τον τουρισμό: εκεί όπου ένα νησί παρακμάζει, ένα άλλο ανεβαίνει και επαναλαμβάνει τα ίδια προβλήματα.

Οι τουρίστες αναζητούν νέα μέρη

Οι ακτοπλοϊκές εταιρείες αναφέρουν ήδη μεταβολές στα ταξιδιωτικά μοτίβα. Σύμφωνα με το Ferryhopper, οι γραμμές που κάποτε είχαν στο επίκεντρο τη Σαντορίνη χάνουν έδαφος, ενώ η νησιωτική περιήγηση μεταξύ Ίου, Μήλου και Μυκόνου κερδίζει έδαφος.

Αντίστοιχα, το Ferryscanner ανέφερε πτώση 50% στις κρατήσεις για Σαντορίνη από Αμερικανούς τουρίστες και 33% για τη Μύκονο. Αντίθετα, λιγότερο γνωστοί προορισμοί όπως η Αίγινα και ο Πόρος σημείωσαν αύξηση άνω του τετραπλάσιου.

Οι Βρετανοί τουρίστες επίσης απομακρύνονται από τους παραδοσιακούς προορισμούς. Λευκάδα, Σούγια, Φούρνοι και Καστελλόριζο έχουν δει άνοδο ενδιαφέροντος άνω του 200%, με τη Λευκάδα να σημειώνει αύξηση 1.167% στις ακτοπλοϊκές κρατήσεις σε σχέση με το 2024, σύμφωνα με τα στοιχεία της Ferryscanner.

Ο Ελληνικός Οργανισμός Τουρισμού χαιρετίζει αυτή τη στροφή, υποστηρίζοντας ότι η “πτώση” της Σαντορίνης δεν αντανακλά μείωση του ενδιαφέροντος για την Ελλάδα συνολικά και ότι η χώρα ενθαρρύνει μια διαφορετική κατανομή προορισμών.

«Αυτή την τουριστική σεζόν, η Ελλάδα καταγράφει συνολική αύξηση επισκεπτών σε σχέση με πέρυσι, γενικά αλλά και από τη βρετανική αγορά ειδικότερα, επιβεβαιώνοντας τη δυνατή θέση της ως έναν από τους κορυφαίους προορισμούς παγκοσμίως», δήλωσε χαρακτηριστικά η Ελένη Σκαρβέλη, διευθύντρια του ΕΟΤ για το Ηνωμένο Βασίλειο και την Ιρλανδία.

Ο ΕΟΤ κάνει επίσης λόγο για αυξημένο ενδιαφέρον σε μικρότερα, λιγότερο γνωστά νησιά όπως η Νάξος, η Τήνος, η Κύθνος, η Κέα, η Σίφνος και τα Κύθηρα.

 

Η ελληνική κυβέρνηση έχει δηλώσει ότι λαμβάνει μέτρα για να θωρακίσει το τουριστικό της μοντέλο. Σύμφωνα με την κ. Σκαρβέλη υπάρχει ένα φιλόδοξο σχέδιο 322 εκατ. ευρώ, το οποίο περιλαμβάνει 160 εκατ. για αναβάθμιση τουριστικών λιμανιών και 56 εκατ. για την ανάπτυξη ορεινού και χειμερινού τουρισμού, συμπεριλαμβανομένων χιονοδρομικών κέντρων.

Ζάκυνθος: Το πιο “υπεροφορτωμένο” θέρετρο της Ευρώπης

Στη Ζάκυνθο, οι καμπάνες κινδύνου ήχησαν νωρίτερα φέτος, όταν έκθεση του Which? Travel, βασισμένη σε στοιχεία της ΕΕ, κατέταξε το νησί του Ιονίου ως το πιο “υπερφορτωμένο” θέρετρο της Ευρώπης.

Με μόλις 40.000 κατοίκους, κατέγραψε 6 εκατ. διανυκτερεύσεις το 2023 – 150 ανά κάτοικο.

Οι ντόπιοι αναφέρουν ότι οι δρόμοι, τα δίκτυα αποχέτευσης και οι άλλες υποδομές “λυγίζουν” από τη ραγδαία άφιξη επισκεπτών.

Όμως η Μπλούμπελ Τακ, Βρετανίδα που ζει στη Ζάκυνθο τα τελευταία 30 χρόνια και διατηρεί το μπαρ O’Callaghans Loft στο Λαγανά, μιλώντας στον Independent σημείωσε ότι η συζήτηση περί υπερτουρισμού δεν έχει δημιουργήσει τριβές με τους κατοίκους: «Καλωσορίζουν τους επισκέπτες με ανοιχτές αγκάλες, ξέρουν ότι ο τουρισμός είναι η βιομηχανία μας. Όλοι ξέρουμε ότι το νησί δεν μπορεί να επιβιώσει μόνο με το λάδι και τη γεωργία».

Πρόσθεσε ότι η Ζάκυνθος θα είναι φέτος “γεμάτη όπως πάντα”, αλλά η αύξηση των all inclusive ξενοδοχείων αφήνει λιγότερα έσοδα να διαχυθούν σε άλλες επιχειρήσεις.

Η Τακ πιστεύει ότι η Ζάκυνθος εξακολουθεί να έχει μέλλον – εν μέρει χάρη στη συνεχή επανεπένδυση των τοπικών επιχειρήσεων – αλλά, όπως και πολλοί άλλοι, ασκεί κριτική στην έλλειψη κρατικών επενδύσεων: «Εδώ οι άνθρωποι χτίζουν όμορφα beach bar, επενδύουν σε σκάφη προς ενοικίαση, έχουμε ωραία εστιατόρια και όμορφα καταστήματα. Εμείς επενδύουμε τα χρήματά μας ξανά στο νησί. Το πρόβλημα είναι ότι η κυβέρνηση δεν το κάνει», τονίζει, φέρνοντας ως χαρακτηριστικό παράδειγμα τη διαχείριση απορριμμάτων.

Η έλλειψη νερού είναι επίσης διαχρονικό πρόβλημα. Στη Ζάκυνθο, πολλές επιχειρήσεις βασίζονται πλέον σε ιδιωτικές προμήθειες νερού για να λειτουργήσουν, ενώ στη Λευκάδα οι κάτοικοι αντιμετώπισαν διακοπές νερού για το μεγαλύτερο μέρος του καλοκαιριού.

Κλιματική κρίση

Μελέτη του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών δείχνει ότι η χώρα ενδέχεται να έχει 15-20 επιπλέον ημέρες με “ακραία υψηλές θερμοκρασίες” κάθε χρόνο μέχρι το 2050.

Τα ξενοδοχεία και τα θέρετρα ήδη προσπαθούν να ανταποκριθούν σε αυτή τη συνθήκη, με ορισμένα να επανασχεδιάζουν τους εξωτερικούς τους χώρους ώστε να περιλαμβάνουν σκιερά σημεία, συστήματα ψεκασμού και θερμοανθεκτικά τοπία. Η υπουργός Τουρισμού Όλγα Κεφαλογιάννη ανακοίνωσε πρόσφατα σχέδια για την προώθηση ενός «κλιματικά ανθεκτικού τουρισμού» ενώ από την πλευρά του ο ΕΟΤ παροτρύνει τους ταξιδιώτες να επισκέπτονται την άνοιξη ή το φθινόπωρο ώστε να αποφορτιστεί η αιχμή του καλοκαιριού.

Ωστόσο, πολλοί υποστηρίζουν ότι αυτά τα μέτρα δεν αρκούν και ότι χωρίς συντονισμένες μεταρρυθμίσεις, η χώρα κινδυνεύει να επαναλάβει το μοιραίο λάθος του Ίκαρου.

«Η Μύκονος και η Σαντορίνη έχουν ήδη υπερδομηθεί. Είναι μη αναστρέψιμο», προειδοποιεί ο Δημήτρης Βαγιανός, προσθέτοντας ότι αν η Ελλάδα δεν ξανασκεφτεί τον τουρισμό από την αρχή – ισορροπώντας τα οικονομικά οφέλη με τη βιωσιμότητα – τότε υπάρχει κίνδυνος να χάσει αυτό ακριβώς που την κάνει ξεχωριστή.