Α. Ξανθός: Η εκλογική συντριβή του 2023 ήταν προδιαγεγραμμένη

Κατά γενική ομολογία ο Ανδρέας Ξανθός ήταν ένας από τους πιο low profile Υπουργούς της Πρώτης Φοράς Αριστερά (2015-2019). Παρ’ όλα αυτά επωμίστηκε μία τεράστια ευθύνη, να ανατάξει το ΕΣΥ και τη δημόσια υγεία εν μέσω μνημονιακών καταναγκασμών.

Εξι και κάτι χρόνια μετά το τέλος της θητείας του στο Υπουργείο Υγείας (κατέχοντας τη θέση από την πρώτη έως την τελευταία ημέρα της κυβέρνησης Τσίπρα), ο Κρητικός πολιτικός και γιατρός επιχειρεί το δικό του απολογισμό μέσα από το βιβλίο του “Το Νήμα” (εκδόσεις θεμέλιο) στο οποίο καταγράφονται και αναλύονται εκτενώς οι πολιτικές στο χώρο της υγείας την περίοδο 2015-19.

Στην παρούσα συνέντευξη ο Ξανθός δεν μιλά βέβαια μόνο για το παρελθόν αλλά και για το παρόν και το μέλλον καταθέτοντας και τη δική του οπτική για τα σημερινά πολιτικά δρώμενα.

Γιατί η ανάγκη για μία συνολική αποτίμηση του έργου σας στο Υπουργείο Υγείας προέκυψε τώρα; Ίσως θέλατε να έχει και η παρούσα κυβέρνηση θητεία κάποιων χρόνων για να προκύψει και η σύγκριση; Η είναι άλλος ο λόγος ;

Ο λόγος είναι απλός. Ολοκληρώθηκε ένας προσωπικός κύκλος σε κεντρικούς πολιτικούς ρόλους και θέσεις ευθύνης. Και αισθάνθηκα την ανάγκη και την υποχρέωση να καταγραφεί και να αναδειχθεί η συλλογική μας προσπάθεια στο χώρο της Υγείας, η οποία ήταν όχι μόνο έντιμη αλλά και αποτελεσματική. Και, κυρίως, τη διαπερνούσε ως «κόκκινο νήμα» η στρατηγική της καθολικής και ισότιμης κάλυψης των αναγκών υγείας μέσα από ένα ισχυρό και αξιόπιστο ΕΣΥ. Στον πυρήνα δηλαδή της πολιτικής υγείας που υλοποιήσαμε την περίοδο 2015-2019 ήταν μια αριστερή υγειονομική στρατηγική.

Η οποία είχε πολλά θετικά βήματα, σημαντικές επιτυχίες, αρκετές θεσμικές αλλαγές, αλλά και λάθη, ελλείματα και ανεπάρκειες που προσπαθώ με ειλικρίνεια να περιγράψω σ’ αυτό το βιβλίο. «Στο τέλος της μέρας» πάντως, η παρέμβαση της «κυβερνώσας Αριστεράς» στην υγεία ήταν αξιοπρεπής και υπερασπίσιμη. Γιατί ενίσχυσε την κοινωνική συνοχή, μείωσε ανισότητες στην περίθαλψη (με την εγγυημένη και δωρεάν πρόσβαση των ανασφάλιστων πολιτών στις δημόσιες δομές υγείας) και κράτησε το ΕΣΥ όρθιο και λειτουργικό. Κάτι που αναγνωρίζουν πλειοψηφικά όχι μόνο οι υγειονομικοί αλλά και οι πολίτες.

Γνωρίζουμε ότι οι απαιτήσεις και οι αξιώσεις των θεσμών ήταν συχνά ασφυκτικές. Φτάσατε ποτέ στο σημείο να σκεφτείτε σοβαρά την παραίτηση;

Αυτό που ήταν πραγματικά ασφυκτικό ήταν το δημοσιονομικό πλαίσιο. Το πολύ χαμηλό και ανελαστικό «ταβάνι» στις δαπάνες του ΕΣΥ και του ΕΟΠΥΥ. Αυτό δυσκόλεψε πολύ το έργο μιας αριστερής κυβέρνησης που είχε σχέδιο στήριξης και αναβάθμισης της δημόσιας περίθαλψης . Παρ΄ όλα αυτά, θέτοντας διαφορετικές προτεραιότητες και κινούμενοι στη λογική «εντός και εναντίον του Μνημονίου» , ενισχύσαμε με όλους τους διαθέσιμους πόρους( εθνικούς και ευρωπαϊκούς) το δημόσιο σύστημα υγείας και άρχισε σιγά-σιγά άρχισε να αποδίδει η προσπάθεια μας.

Καταφέραμε, με έντιμη διαχείριση, γνώση των προβλημάτων και αξιοπιστία απέναντι στο ανθρώπινο δυναμικό του συστήματος, να ανατάξουμε το ετοιμόρροπο ΕΣΥ, να διαχειριστούμε αποτελεσματικά τις δραματικές ελλείψεις προσωπικού και μέσων, να δρομολογήσουμε σημαντικές μεταρρυθμίσεις όπως στην Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας, στην Επείγουσα Ιατρική, στο φάρμακο, στο ΚΕΕΛΠΝΟ/ΕΟΔΥ κλπ, αλλά και να προχωρήσουμε σε κινήσεις απο-ιδιωτικοποίησης του ΕΣΥ ( όπως η απομάκρυνση των εργολαβικών συνεργείων από τα περισσότερα νοσοκομεία). Έτσι είχαμε όλοι την αίσθηση ότι, παρά την πίεση των προβλημάτων και των αναγκών, παρά τις νεοφιλελεύθερες εμμονές των δανειστών, αξίζει τον κόπο. Και συνεχίσαμε με πείσμα -και με πάθος θα έλεγα – αυτή τη μάχη αξιοπρέπειας για λογαριασμό της δημόσιας περίθαλψης, της κοινωνίας και της χώρας.

Μπορείτε να μας περιγράψετε τη συνύπαρξή σας στο Υπουργείο μ’ έναν πολιτικό όπως ο Παύλος Πολάκης ο οποίος έχει τελείως διαφορετικά χαρακτηριστικά από σας;

Στη φάση της διακυβέρνησης, το ενοποιητικό στοιχείο ήταν ένα κοινά συμφωνημένο πολιτικό σχέδιο επιβίωσης και ανασυγκρότησης της δημόσιας περίθαλψης, το οποίο υπηρετήσαμε συλλογικά και με αφοσίωση όλη η πολιτική ηγεσία του Υπουργείου Υγείας. Ο καθένας με τον τρόπο του. Η αλήθεια είναι όμως ότι αυτή η «συγκολλητική ουσία» χάθηκε στην επόμενη φάση, την περίοδο της αντιπολίτευσης και της πανδημίας.

Διαβάζοντας αποσπάσματα του βιβλίου σας, διακρίνω – διορθώστε με αν κάνω λάθος- ότι πολλά από τα συμπεράσματά σας για την κυβερνώσα Αριστερά της περιόδου 2015-2019 δεν είναι πολύ μακριά από τα αντίστοιχα του Αλέξη Τσίπρα. Έχω δίκιο;

Ομολογώ ότι δεν έχω προλάβει να διαβάσω το βιβλίο του Αλέξη Τσίπρα. Από τις μέχρι τώρα αναφορές καταλαβαίνω ότι υπερασπίζεται ένα πλαίσιο αναγκαστικού – και προφανώς ετεροβαρούς – συμβιβασμού, ο οποίος όμως επέτρεψε στην «πρώτη φορά Αριστερά» να βγάλει τη χώρα από τη θηλιά των Μνημονίων και της σκληρής λιτότητας, με την κοινωνία όρθια, με στήριξη των αδύναμων στρωμάτων, με λιγότερες ανισότητες, με θετικό «πρόσημο» στο κοινωνικό κράτος, στην εξωτερική πολιτική και στο σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, αφήνοντας για πρώτη φορά ταμειακά διαθέσιμα στο Κράτος. Αυτό είναι μια τεράστια κοινωνική κατάκτηση, για την οποία όλοι όσοι είχαμε θέσεις ευθύνης στην κυβέρνηση, είμαστε περήφανοι.

Τα προβλήματα με το αφήγημα του Αλέξη Τσίπρα θεωρώ ότι αρχίζουν μετά το 2019 και ιδιαίτερα μετά το συνέδριο του 2022, όταν υποχωρεί η αριστερή φυσιογνωμία του ΣΥΡΙΖΑ και πιστοποιείται η μετάλλαξη του σε αρχηγικό κόμμα που «αλληθωρίζει» προς το κέντρο, χωρίς κοινωνικές αναφορές, χωρίς αιχμές, χωρίς αξιοπιστία, χωρίς στρατηγική αντιπαράθεση με τη νεοφιλελεύθερη Δεξιά. Ο ρηχός αντιμητσοτακισμός δεν έπεισε, εναλλακτική διέξοδος δεν υπήρξε και η εκλογική συντριβή ήταν προδιαγεγραμμένη. Αυτό που δεν ήταν αναμενόμενο ήταν ο μετέπειτα εκφυλισμός και η ανυποληψία της Αριστεράς

Ποια είναι η μεταρρύθμιση που θα θέλατε να προωθήσετε κατά τη θητεία της αλλά τελικώς, για διάφορους λόγους, δεν την πραγματοποιήσατε τελικά; Το απωθημένο σας, ας το πούμε έτσι..

Δεν καταφέραμε να προχωρήσουμε τη θεσμική αναδιοργάνωση του ΕΣΥ. Δηλαδή να επικαιροποιήσουμε τους Οργανισμούς των νοσοκομείων, των Κέντρων Υγείας και των ΥΠΕ, να αλλάξουμε τα όργανα διοίκησης στο ΕΣΥ με εκπροσώπηση των ληπτών υπηρεσιών υγείας, να ενισχύσουμε την αξιοκρατία στο σύστημα με εκλογή των προϊσταμένων από τα υπηρεσιακά συμβούλια, να οριοθετήσουμε τη σχέση ΕΣΥ-Πανεπιστημίου, να δημιουργήσουμε θεσμούς κοινωνικής διαβούλευσης για την πολιτική υγείας σε περιφερειακό επίπεδο. Αυτό ήταν ένα σημαντικό έλλειμα στη διάρκεια της κυβερνητικής μας θητείας. Είχαμε επεξεργαστεί σχετικό σχέδιο νόμου αλλά καθυστερήσαμε και μας πρόλαβαν οι πρόωρες εκλογές του 2019. Ήταν λάθος αίσθηση του πολιτικού χρόνου, ο οποίος δεν είναι ποτέ απεριόριστος.

Τι πρέπει να γίνει έτσι ώστε στις επόμενες εκλογές να διεκδικήσει την κυβέρνηση η αριστερά ή, αν θέλετε, αυτό που ονομάζουμε ευρύτερη δημοκρατική παράταξη; Με ποιον τρόπο μπορούν να αθροιστούν δυνάμεις για να νικηθεί η δεξιά ηγεμονία;

Μόνο με ισχυροποίηση και ανασυγκρότηση της Αριστεράς, με ριζοσπαστική κοινωνική ατζέντα (μισθοί, στεγαστικό, δημόσια αγαθά, εναντίωση στους εξοπλισμούς, στο ρατσισμό και στην ξενοφοβία ), με κοινό μέτωπο απέναντι στην απειλή της Ακροδεξιάς, με προγραμματικές συγκλίσεις και αιχμές που αφορούν τον κόσμο που «ζορίζεται» και τους νέους ανθρώπους, χωρίς ηγεμονισμούς, μεσσιανικές αντιλήψεις, απολυτότητες και εχθροπάθειες, μπορούμε να υπερβούμε το σημερινό κατακερματισμό της Αριστεράς και της προοδευτικής αντιπολίτευσης. Δύσκολο με τους σημερινούς συσχετισμούς και το κυρίαρχο πολιτικό κλίμα, αλλά ποτέ δεν ξέρεις …

Και κάτι τελευταίο: Η εκ δεξιών κριτική στο έργο σας ήταν μάλλον προβλέψιμη και αναμενόμενη. Τι έχετε να πείτε για την εξ’ αριστερών κριτική που σας ασκήθηκε; 

Η κριτική που ασκήθηκε «από τα αριστερά» , από θέση υπεράσπισης του ΕΣΥ, από τη σκοπιά των αναγκών και των δικαιωμάτων των εργαζομένων και των ασθενών, ήταν απολύτως σεβαστή. Και σε μεγάλο βαθμό ήταν βάσιμη. Γιατί σε όλη τη διάρκεια της θητείας μας, κυρίως λόγω του ασφυκτικού δημοσιονομικού πλαισίου, οι δυσλειτουργίες και τα προβλήματα στο σύστημα δεν εξαλείφθηκαν. Παρότι η μάχη της επιβίωσης του ΕΣΥ κερδήθηκε σχετικά νωρίς και παρότι δόθηκε ξεκάθαρα το πολιτικό «σήμα» της μέγιστης δυνατής ενίσχυσης του με προσωπικό και μέσα.

Αυτήν που προσωπικά θεωρούσα πολύ άδικη ήταν η ισοπεδωτική – και προφανώς ανυπόστατη- κριτική ότι συνεχίζουμε την ίδια πολιτική διάλυσης και ιδιωτικοποίησης του ΕΣΥ με την κυβέρνηση Σαμαρά-Βενιζέλου. Γιατί είναι άλλο να ζητάς από μια κυβέρνηση που κινείται, έστω και αργά, στην κατεύθυνση της ενίσχυσης του ΕΣΥ, περισσότερη στήριξη, περισσότερες προσλήψεις, περισσότερες δημόσιες δαπάνες, πληρέστερη κάλυψη των υγειονομικών αναγκών και άλλο να λές ότι αυτή η κυβέρνηση εφαρμόζει συνειδητά αντιλαϊκή πολιτική στην υγεία. Κάτι που όσοι ήταν στοιχειωδώς καλοπροαίρετοι μπορούσαν να αντιληφθούν ότι δεν ισχύει.

Η άρση του αποκλεισμού των ανασφάλιστων (δηλαδή κατά τεκμήριο των πλέον οικονομικά αδύναμων και ευάλωτων στρωμάτων) από την ιατροφαρμακευτική περίθαλψη, είναι το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα . Η ουσία κατά τη γνώμη μου είναι ότι το προηγούμενο πολιτικό σχέδιο, αυτό της μεθοδικής κατεδάφισης του ΕΣΥ, του πελατειακού κράτους, της αδιαφανούς διαχείρισης του δημόσιου χρήματος και της ευνοϊκής μεταχείρισης των ιδιωτικών συμφερόντων, είχε τελειώσει με τη δική μας διακυβέρνηση. Σε πείσμα πολλών, από δεξιά και αριστερά….