Ένα ρεαλιστικό σχέδιο ειρήνης για την Ουκρανία

Περιμένοντας όπως όλοι τις εξελίξεις, βιάζομαι να παρουσιάσω ένα «Σχέδιο Ειρήνης για την Ουκρανία»: πρακτικό, με ιστορικά ανάλογα, σαφή χρονοδιάγραμμα, μηχανισμούς επιτήρησης και κίνητρα–αντικίνητρα για όλους.

Α. Αρχές (τι επιδιώκουμε)

1. Άμεση σωτηρία ζωών: παύση πυρός τώρα, πριν από οτιδήποτε άλλο.
2. Ουδετερότητα με εγγυήσεις: η Ουκρανία δεν γίνεται «προκεχωρημένο φυλάκιο» κανενός.
3. Ασφάλεια και για τις δύο πλευρές: ούτε «λευκή επιταγή» στη Μόσχα, ούτε μόνιμη ΝΑΤΟϊκή προβολή ισχύος στα ρωσικά σύνορα.
4. Σταδιακή, ρεαλιστική διευθέτηση εδαφικών διαφορών με διεθνή εποπτεία.
5. Ανοικοδόμηση με διαφάνεια: τα χρήματα πηγαίνουν σε σχολεία–νοσοκομεία–υποδομές, όχι σε μεσάζοντες.

Β. Ιστορικά ανάλογα (τι μάθαμε)

• Αυστρία 1955: μόνιμη ουδετερότητα, αναγνώριση από μεγάλες δυνάμεις → σταθερότητα στην καρδιά της Ευρώπης.
• Φινλανδία (Ψυχρός Πόλεμος): πρακτική ουδετερότητα χωρίς απώλεια δημοκρατίας/ευημερίας.
• Ντέιτον 1995 (Βοσνία): σκληρός αλλά λειτουργικός τερματισμός εχθροπραξιών με διεθνή παρουσία ασφαλείας.
• Συμφωνία Μεγάλης Παρασκευής 1998 (Β. Ιρλανδία): δύο κοινότητες, σύνθετες ρυθμίσεις, αλλά η βία σταμάτησε.
• Διεθνή δημοψηφίσματα (Ερυθραία 1993, Ν. Σουδάν 2011): δείχνουν ότι οι δύσκολες εδαφικές υποθέσεις λύνονται μόνο με μακρά προετοιμασία, διεθνή παρακολούθηση και αποδοχή εκ των προτέρων των αποτελεσμάτων.

Γ. Οδικός χάρτης 18 μηνών

0–30 ημέρες: Κατάπαυση πυρός & ζώνες αποκλιμάκωσης

• Ανακωχή υπό ΟΗΕ/ΟΑΣΕ. Δορυφορική επιτήρηση, μεικτές περίπολοι.
• «Παγωμένες γραμμές ελέγχου» χωρίς αναγνώριση κυριαρχίας.
• Ανταλλαγή αιχμαλώτων/σωρών με Ερυθρό Σταυρό.

1–6 μήνες: Ουδετερότητα & εγγυήσεις

• Συνταγματική ρήτρα μόνιμης ουδετερότητας της Ουκρανίας (μοντέλο Αυστρίας).
• Μη εγκατάσταση μόνιμων ξένων δυνάμεων/πυραυλικών συστημάτων εντός 200 χλμ. από τα σύνορα κάθε πλευράς.
• Δημιουργία Μηχανισμού Επαλήθευσης (Inspection Teams) με ποσοστώσεις από ΕΕ–ΗΠΑ–Ρωσία–Κίνα–ΟΗΕ.

6–12 μήνες: Πολιτική ρύθμιση Ντονμπάς & “σταθμευμένη” Κριμαία

• Ντονμπάς: ειδικό καθεστώς αυτονομίας (γλώσσα, τοπική φορολογία, αστυνομία) εντός Ουκρανίας για 10 χρόνια,·αξιολόγηση ανά διετία.
• Κριμαία: «σταθμευμένο» καθεστώς—καμιά οριστική λύση τώρα. Συμφωνία να γίνει διεθνές δημοψήφισμα σε 7–10 χρόνια με εκλογικούς καταλόγους, επιστολική ψήφο διασποράς και παρουσία 1.000+ παρατηρητών.

12–18 μήνες: Ανοικοδόμηση & αποκατάσταση

• Ταμείο Ανοικοδόμησης Ουκρανίας (Trust Fund) με συνεισφορές ΕΕ–ΗΠΑ–Ρωσίας–IFIs.
• Ρήτρα «καθαρής διαφάνειας»: κάθε δολάριο ιχνηλατήσιμο σε δημόσιο dashboard.
• Πρόγραμμα αποναρκοθέτησης και αποκατάστασης υποδομών με ανεξάρτητους εργολήπτες.

Δ. Ασφάλεια δύο επιπέδων

• Ουκρανία: νόμιμος επανεξοπλισμός μόνο αμυντικών συστημάτων (αντιαεροπορικά, αντι-drone), όχι βαλλιστικών/επιθετικών.
• Ρωσία & ΝΑΤΟ: συμφωνία μη-ανάπτυξης IRBMs στην ευρύτερη περιοχή και διαφανείς ασκήσεις (προαναγγελία, παρατηρητές).

Ε. Κίνητρα & Αντικίνητρα (για να γίνει πράξη)

• Ρωσία: σταδιακή άρση κυρώσεων μόνο με πιστοποίηση συμμόρφωσης (snapback αν παραβιάσει).
• Ουκρανία: fast-track πρόσβαση στην Ενιαία Αγορά της ΕΕ, πράσινα κονδύλια, αλλά υπό την προϋπόθεση ουδετερότητας και λογοδοσίας.
• ΕΕ/ΗΠΑ: περιορισμός εξαγωγών επιθετικών όπλων στην περιοχή· «ρήτρα Ντέιτον» για κάθε νέο εξοπλιστικό.

ΣΤ. Θεσμοί επιτήρησης

• Ανώτατο Συμβούλιο Εγγυήσεων (5 μέρη: Ουκρανία–Ρωσία–ΕΕ–ΗΠΑ–ΟΗΕ).
• Γραφείο Αλήθειας & Τεκμηρίωσης (OSINT + ανεξάρτητοι ερευνητές) για καταγραφή εγκλημάτων πολέμου, χωρίς αμνηστία, μόνο σταδιακές ελαφρύνσεις σε όσους συνεργάζονται.
• Λευκή Γραμμή Επικοινωνίας στρατιωτικών για αποφυγή επεισοδίων (μοντέλο Cold War hotlines).

Ζ. Δημόσια διάσταση (χωρίς αυτή, καμία ειρήνη δεν κρατά)

• «Μινσκ των Κοινωνιών»: παράλληλο φόρουμ δημάρχων, πανεπιστημίων, επιμελητηρίων για έργα-γέφυρες (σιδηροδρομικές συνδέσεις, ενεργειακά δίκτυα, πανεπιστημιακές ανταλλαγές).
• Πάγωμα προπαγάνδας: πλατφόρμες και κράτη δεσμεύονται σε σαφείς κανόνες κατά της απανθρωποποίησης.

Η. Ρόλος Ελλάδας (εκεί που «λάμπει» η μεσολάβηση)

• Φιλοξενία συνομιλιών Αθήνα/Θεσσαλονίκη με «Συμφωνία της Ακρόπολης» ως brand ειρήνης.
• Τεχνική ηγεσία σε αποναρκοθέτηση/πολιτική προστασία (ισχυρή ελληνική τεχνογνωσία).
• Διπλωματική γέφυρα με Ορθόδοξες Εκκλησίες για ανθρωπιστική πρόσβαση και ανταλλαγές αιχμαλώτων.
• Ακαδημαϊκή πλατφόρμα στο ΕΜΠ για παρακολούθηση έργων ανοικοδόμησης και ανοιχτά δεδομένα.

Θ. Τι δεν περιλαμβάνει (ειλικρίνεια)

• Δεν υπόσχεται «δίκαιη ειρήνη» για όλους. Υπόσχεται βιώσιμη παύση θανάτων.
• Δεν επιλύει την Κριμαία αύριο. Τη σταθμεύει θεσμικά με ορίζοντα λύσης.
• Δεν ικανοποιεί μαξιμαλισμούς. Ρεαλισμός μεγαλύτερος της ρητορείας.

Ι. Κριτήρια επιτυχίας (μετρήσιμα)

• 90 ημέρες χωρίς καταγεγραμμένες βαριές παραβιάσεις.
• 100% λειτουργία μηχανισμών επιτήρησης (επιτόπιοι/δορυφορικοί).
• 30% απορρόφηση κονδυλίων ανοικοδόμησης στο πρώτο έτος χωρίς «κόκκινες σημαίες» διαφθοράς.
• Επιστροφή τουλάχιστον 200.000 εκτοπισμένων στις εστίες τους εντός 18 μηνών με ασφαλή πρόσβαση σε βασικές υπηρεσίες.

Συνοπτικά: ουδετερότητα τύπου Αυστρίας, πολιτική ρύθμιση τύπου Ντέιτον, δημοψήφισμα Κριμαίας με μακρύ ορίζοντα, αυτόνομο Ντονμπάς για δέκα χρόνια, διπλό πλέγμα ασφαλείας, σκληρή επιτήρηση–διαφάνεια, και δημόσια διπλωματία για να «δέσει» κοινωνικά.Δεν ξέρω γιατί, αλλά μαντεύω ότι ο απαράδεκτος για εμένα ως προς τα υπόλοιπα , αλλά ο λιγότερο κακός ως προς τους άλλους στο συγκεκριμένο θέμα Τραμπ θα υιοθετήσει πολλά από αυτό το σχέδιο Μαρκάτου!!Τι άραγε προτιμάμε; Πόλεμο χωρίς τέλος ή ειρήνη με θυσίες;

*Ο Νίκος Μαρκάτος είναι ομοτ. Καθηγητής ΕΜΠ ,π.πρύτανης