Παύλος Χρηστίδης: Εργασία χωρίς δικαιώματα – Η νέα κανονικότητα της εκμετάλλευσης

Η Ελλάδα του 2025 ζει μια σιωπηλή κοινωνική κρίση. Πίσω από τα νούμερα των πλεονασμάτων και της «ανάκαμψης», απλώνεται ένα τοπίο εργασιακής δυστοπίας που βαθαίνει.

Οι δείκτες της ΕΛΣΤΑΤ, της Eurostat και ανεξάρτητων οργανισμών καταγράφουν μια παρατεταμένη διάβρωση του βιοτικού επιπέδου. Ανισότητες, φτωχοποίηση και καθίζηση των θεμελιωδών εργασιακών δικαιωμάτων έχουν γίνει πλέον η «κανονικότητα» της ΝΔ. 

Οικονομικά μεγέθη, πολιτικές αποκλίσεις

Το 2023, σύμφωνα με τη Eurostat, το ωριαίο κόστος εργασίας στην Ελλάδα διαμορφώθηκε στα €15,7, σχεδόν στο μισό του ευρωπαϊκού μέσου όρου των €31,8. Αυτό δεν είναι απλώς μια αριθμητική απόκλιση, αλλά μια ένδειξη δομικής υστέρησης: οι Έλληνες εργαζόμενοι αγοράζουν μόλις το 70% των αγαθών και υπηρεσιών που μπορεί να προμηθευτεί ο μέσος Ευρωπαίος.

Η Ελλάδα κατατάσσεται σταθερά στις τελευταίες θέσεις της ΕΕ σε αγοραστική δύναμη, προτελευταία, πάνω μόνο από τη Βουλγαρία. Το κατά κεφαλήν ΑΕΠ (σε όρους Ισοτιμίας Αγοραστικής Δύναμης) παραμένει καθηλωμένο στο 70% του ευρωπαϊκού μέσου όρου, ενώ για την περίοδο 2015–2023 καταγράφηκε η μεγαλύτερη μείωση των πραγματικών μισθών στην Ένωση. Το 46% των εργαζομένων λαμβάνει κάτω από €1.000 μικτά, το 66% κάτω από €1.200. Πρόκειται για κοινωνικά ανεπαρκή εισοδήματα, που δεν επιτρέπουν αξιοπρεπή διαβίωση.

Κοινωνική φθορά και νέα εργατική φτώχεια

Η στατιστική καταρρίπτει τη ρητορική περί «κοινωνικής κινητικότητας»: 8,8% των μισθωτών το 2024 αντιμετώπιζε σοβαρές υλικές στερήσεις, υπερδιπλάσιο ποσοστό σε σχέση με τον μέσο όρο της ΕΕ. Το 57,1% δηλώνει ότι νιώθει «υποκειμενική φτώχεια», ενώ ένας στους τρεις μειώνει την κατανάλωση τροφίμων ή εξαντλεί αποταμιεύσεις για να τα βγάλει πέρα. Πρόκειται για ένα νέο κοινωνικό στρώμα «εργαζόμενων φτωχών», που δεν παράγεται από την ανεργία, αλλά από την εργασία με όρους εξαθλίωσης.

«Εκσυγχρονισμός» ή απορρύθμιση;

Τα τελευταία έξι χρόνια, η κυβέρνηση της ΝΔ επανέφερε έναν παρωχημένο φιλεργοδοτικό θεσμό: τη λεγόμενη ευελιξία, δίχως όρια, δίχως κανόνες. Ο νόμος ΝΔ, του 2021 νομιμοποίησε την απλήρωτη υπερωρία, μετατρέποντας το ρεπό σε νόμισμα αποζημίωσης. Το οκτάωρο δεν είναι πια δικαίωμα, είναι ευκαιρία, αν βρεθεί.

Την ίδια στιγμή, η αποδυνάμωση της Επιθεώρησης Εργασίας και η μείωση των ελέγχων έχουν μετατρέψει τη συνθήκη υπερεργασίας σε κοινό κανόνα. Ένα στα τρία ωράρια υπερωριακής απασχόλησης δεν αποζημιώνεται καν. Και όμως, η κυβέρνηση διατείνεται πως αυτή η «ευελιξία» υπηρετεί την ανταγωνιστικότητα. Πόσα θύματα εργατικών ατυχημάτων πρέπει να θρηνήσουμε ακόμα; 

Όμως, πραγματική ανταγωνιστικότητα δεν σημαίνει φθηνό και δυστυχισμένο ανθρώπινο κεφάλαιο. Η πραγματική ανάπτυξη βασίζεται στην καινοτομία, στην εκπαίδευση, στην ενίσχυση των θεσμών, στην ευημερία του ανθρώπου. Η Ελλάδα της απορρύθμισης γίνεται φθηνότερη, όχι εξυπνότερη.

Η επιδερμική πολιτική του κατώτατου μισθού

Η αύξηση του κατώτατου μισθού τον Απρίλιο του 2025 αποτέλεσε περισσότερο εργαλείο πολιτικής επικοινωνίας παρά ουσίας. Με πληθωρισμό 3%, η πραγματική αύξηση δεν ξεπέρασε το 1,8%. Ταυτόχρονα, το 58% των εργαζομένων δαπανά πάνω από το 40% του εισοδήματός του σε ενοίκιο και ενέργεια, καθιστώντας την οικονομική επιβίωση αμφίβολη.

Πολιτικές επιλογές και θεσμικές ευθύνες

Η ελληνική περίπτωση δεν είναι μοιραία. Είναι αποτέλεσμα πολιτικής επιλογής. Ο Ατζέμογλου και ο Ρόμπινσον έχουν τονίσει ότι οι θεσμοί παίζουν κεντρικό ρόλο στον προσδιορισμό της οικονομικής τύχης μιας χώρας. Η αποδόμηση της εργασίας ως θεσμού, και η αντικατάστασή της από ένα πλέγμα ευέλικτων και πρόχειρων όρων απασχόλησης, δεν είναι παρά μια σύγχρονη μορφή θεσμικού αποκλεισμού.

Η εμβάθυνση της ανισότητας δεν είναι παρενέργεια, αλλά αποτέλεσμα. Και αν ένα κοινωνικό συμβόλαιο νομιμοποιεί την εργασία χωρίς δικαιώματα, τότε η ίδια η δημοκρατία τίθεται σε κίνδυνο.

Μια νέα κοινωνική συνθήκη

Χρειαζόμαστε ένα νέο κοινωνικό συμβόλαιο. Μια προοδευτική πρόταση, στηριγμένη στις αξίες της δικαιοσύνης, της αξιοπρέπειας και της συμμετοχής, πρέπει να έχει τρεις πυλώνες:

1. Δίκαιη σύνδεση μισθών με παραγωγικότητα και πληθωρισμό: Όχι με υπουργικές αποφάσεις αλλά μέσα από ισχυρούς θεσμούς συλλογικής διαπραγμάτευσης.

2. Πλήρης προστασία του 8ώρου και ισχυροί ελεγκτικοί μηχανισμοί: Με ανεξάρτητη, επαρκώς στελεχωμένη Επιθεώρηση Εργασίας. Πόσο κοντά ή πόσο μακριά, είμαστε σε μια νέα Πρωτομαγιά του Σικαγο;

3. Προοδευτική, δίκαιη φορολογική μεταρρύθμιση και αναδιανομή: Στήριξη των χαμηλών εισοδημάτων, ενίσχυση του κοινωνικού κράτους και επένδυση στην κοινή ωφέλεια: δημόσια παιδεία, υγεία, στέγαση, παιδική φροντίδα.

Η εργασία δεν μπορεί να είναι πεδίο εκμετάλλευσης. Πρέπει να είναι η βάση της προσωπικής και συλλογικής ανάπτυξης. Η Ελλάδα οφείλει να πάψει να είναι εργασιακός μεσαίωνας και να γίνει και πάλι μια χώρα όπου η δουλειά έχει αξία, σταθερότητα και προοπτική.

Η αλλαγή δεν είναι εύκολη. Αλλά είναι δυνατή. Με κοινωνική συμμαχία, με νέα πολιτική βούληση και με οραματική, θεσμικά κατοχυρωμένη στρατηγική.

Η Ελλάδα μπορεί και πρέπει να ξαναβρεί τον δρόμο της ανθρώπινης ανάπτυξης, όχι στατιστικής ευημερίας, αλλά πραγματικής αξιοπρέπειας.

*Ο Παύλος Χρηστίδης είναι κοινοβουλευτικός εκπρόσωπος του ΠΑΣΟΚ ΚΙΝΑΛ και βουλευτής Νοτίου Τομέα Αθηνών