Τι είναι η 4η Βιομηχανική Επανάσταση; Μπορούμε όντως να κάνουμε λόγο για «4η Βιομηχανική Επανάσταση»; Ποιες είναι οι υλικές και κοινωνικές προϋποθέσεις του συντελούμενου μετασχηματισμού; Ποια μπορεί να είναι τα προσδοκώμενα οφέλη αλλά και οι επαπειλούμενοι κίνδυνοι; Ποιος είναι ο ρόλος της εργασίας στην υπό διαμόρφωση οικονομική και παραγωγική συνθήκη; Ποιες οι δυνατότητες και οι κίνδυνοι για την Ελλάδα;
Μια πρώτη απάντηση στα εύλογα και κρίσιμα αυτά ερωτήματα επιχείρησε να δώσει το Ινστιτούτο Εναλλακτικών Πολιτικών ΕΝΑ σε εκδήλωση με θέμα «Η 4η Βιομηχανική Επανάσταση: Οικονομικές, κοινωνικές και πολιτικές διαστάσεις. Προκλήσεις και προοπτικές». Οι ομιλητές επιχείρησαν να προσεγγίσουν από διαφορετική οπτική γωνία τις προκλήσεις αλλά και τις προοπτικές του οικονομικού και παραγωγικού μετασχηματισμού που τείνουμε να αποκαλούμε «4η Βιομηχανική Επανάσταση».
Ο Καθηγητής Ιστορίας των Επιστημών στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και υπουργός Παιδείας Κώστας Γαβρόγλου επιχείρησε να χαρτογραφήσει τις ιδεολογικές διαστάσεις της 4ης Βιομηχανικής επανάστασης, κάνοντας αναφορά σε τρεις ουτοπίες που σημάδεψαν την πρόσφατη ανθρώπινη ιστορία: στην πυρηνική, τη μοριακή και την επιστημολογική.
Ιδιαίτερα σε ό,τι αφορά την επιστημολογική, επισήμανε ότι «εκφράζεται μέσα από την πρόθεση να μαθηματικοποιηθούν οι ανθρωπιστικές και οι κοινωνικές επιστήμες». Στην εποχή μας μάλιστα, στην εποχή του διαδικτύου, η αλγοριθμοποίηση καθίσταται το κλειδί, ώστε να διαμορφώνονται οι “σωστές”, “αντικειμενικές” και ελέγξιμες ερμηνείες για τις προσωπικές συμπεριφορές και όλα τα κοινωνικά φαινόμενα».
Ανάγοντας τα παραπάνω σε ένα ευρύτερο πλαίσιο, ο κ. Γαβρόγλου επισήμανε ότι «η 4η Βιομηχανική Επανάσταση, όπως και η 3η και η 2η, έρχεται και με ένα ιδεολογικό πακέτο. Σήμερα στοιχεία αυτού του ιδεολογικού πακέτου δεν μπορούμε να τα αγνοήσουμε».
«Ενώ η συζήτηση για την 4η Βιομηχανική Επανάσταση μοιάζει να αφορά κυρίως τη σχέση τεχνολογίας και παραγωγής, στην ουσία είναι ζήτημα ακραίας πολιτικής σκοπιμότητας, παρά τον ενθουσιασμό που προκαλεί η χρήση της τεχνητής νοημοσύνης ή των ρομπότ», υπογράμμισε από την πλευρά της η Επίκουρη Καθηγήτρια Πολιτικής και Ιστορικής Κοινωνιολογίας στο Πανεπιστήμιο Κρήτης και Διευθύντρια του Ινστιτούτου Εμπορίου & Υπηρεσιών της ΕΣΕΕ Βάλια Αρανίτου, επιχειρώντας μια πολιτική ανάγνωση του ζητήματος.
«Όσοι βλέπουν αυτή τη νέα εποχή ως μια εξέλιξη που μας φέρνει αντικειμενικά πιο κοντά προς το τέλος του καπιταλισμού ή σε ένα μετακαπιταλιστικό μέλλον –ορισμένοι πιστεύουν ότι είμαστε ήδη σε αυτό το παρόν– το πιθανότερο είναι ότι για μια ακόμη φορά θα εκπλαγούν με τη δυνατότητα που έχει ο καπιταλιστικός τρόπος παραγωγής να προσαρμόζεται στις συνθήκες που ο ίδιος δημιουργεί», σημείωσε, συμπληρώνοντας ότι «δεν σημαίνει ότι σημαντικές τεχνολογικές εξελίξεις μετασχηματίζουν την “ψυχή” του καπιταλισμού, δηλαδή το μετασχηματισμό της ζωντανής εργασίας σε εμπόρευμα».
Εκτίμησε ότι τα κοινωνικά αποτελέσματα, ιδιαίτερα όσον αφορά την αύξηση της ανεργίας, αναμένονται εφιαλτικά, εξαιτίας αυτοματοποίησης πολλαπλών εργασιακών διαδικασιών, κάνοντας λόγο για κίνδυνο μαζικού κοινωνικού αποκλεισμού και αυξημένη ανισότητα.
«Οι σαρωτικές και καθολικές μεταβολές του κυρίαρχου παραδείγματος», κατέληξε η κ. Αρανίτου, «προϋποθέτουν τη μεταλλαγή της ταξικής πάλης πέρα από τα στενά όρια τόσο του στείρου οικονομισμού όσο και του τεχνολογικού ντετερμινισμού. Η τεράστια μεγέθυνση των παραγωγικών δυνάμεων και η συνακόλουθη απελευθέρωση των παραγωγικών πόρων πρέπει να αποτελέσει τη βάση για τη χειραφέτηση των δυνάμεων της εργασίας, λειτουργώντας ως η αναγκαία συνθήκη ενάντια στην όξυνση των ταξικών αντιθέσεων».
«Θα έπρεπε να μιλάμε για κάτι μεγαλύτερο και όχι απλά για μια Βιομηχανική Επανάσταση», τόνισε ο Νεκτάριος Νασίκας, Διευθυντής Ελληνικού Ιδρύματος Έρευνας και Καινοτομίας και συνεργαζόμενος Ερευνητής Πανεπιστημίου της Καλιφόρνιας στο Ντέιβις. «Ίσως την αρχή της 4ης Βιομηχανικής Επανάστασης, αυτό που αποκαλούμε “ψηφιακή εποχή”, αργότερα ο ιστορικός του μέλλοντος –και όχι πάρα πολύ αργότερα, γιατί ένα από τα χαρακτηριστικά της είναι η ταχύτητα– να μπορούσε να τη χαρακτηρίσει ως την εποχή που θα αλλάξει το πνεύμα και τη φύση του “βιβλίου” του πλανήτη».
«Η 4η Βιομηχανική Επανάσταση είναι η αρχή μιας νέας εποχής όχι μόνο για τις οικονομίες και τις κοινωνίες αλλά για την ανθρωπότητα εν συνόλω. Θα πρέπει να την αντιμετωπίσουμε όχι τεχνοφοβικά, με αφορισμούς και εξορκίσεις, αλλά με έναν ανοιχτό νου, δαμάζοντας αυτό που έρχεται προς όφελος της ίδιας της ανθρωπότητας».
«Η "5η ελευθερία" ή “ελευθερία της γνώσης” συνίσταται στη μέγιστη δυνατή άρση των περιορισμών στη διακίνηση δεδομένων, πληροφορίας και τελικά γνώσης», τόνισε ο Πρόδρομος Τσιαβός, Πρόεδρος του Οργανισμού Βιομηχανικής Ιδιοκτησίας και Σύμβουλος στο Κέντρο Έρευνας & Καινοτομίας «Αθηνά», προσεγγίζοντας το ρεύμα της 4ης Βιομηχανικής Επανάστασης μέσα από την κοινωνία των πλατφορμών και της ροής των δεδομένων, αναζητώντας παράλληλα ένα πλαίσιο προοδευτικών πολιτικών.
«Το ζήτημα το οποίο έχει να κάνει με την 4η Βιομηχανική Επανάσταση θέτει μοιραία το ερώτημα του πώς θα αντιμετωπίσουμε ρυθμιστικά τις πλατφόρμες, γιατί δεν μπορούμε να μιλήσουμε για 4η Βιομηχανική Επανάσταση –η οποία αποτελεί ουσιαστικά το μέσο με το οποίο άνθρωποι και μηχανές δουλεύουν μαζί προκειμένου να παράγουν– αν δεν μπορέσουμε να καταλάβουμε τι συμβαίνει στο επίπεδο της ροής των δεδομένων», είπε.
