Aιμίλιος Χειλάκης: Ζούμε έναν μεσοπόλεμο αλλά θα γεννηθεί μία σκέψη απελευθέρωσης

Ο Αιμίλιος Χειλάκης συναντά -ξανά- τον Αμλετ το καλοκαίρι του 2025 και μας καλεί να σταματήσουμε να σκεφτόμαστε. Μέσα από το “Μόνος με τον Αμλετ” ο Ελληνας πρωταγωνιστής και παραγωγός μάς υποσχέται μία παράσταση που θα μάς ωθεί στην πράξη της ευθύνης και την ευθύνη της πράξης. Μιλήσαμε με τον Χειλάκη για όλα και όπως πάντα η κουβέντα μαζί του εξελίχθηκε σε ανατομία της σύγχρονης ελληνικής κοινωνίας.

Γιατί επέστρεψες στο “Μόνος τον Αμλετ” εφέτος;

Το “Μόνος με τον Αμλετ” τον είχαμε ξανακάνει το 2013. Και το 2016. Τότε σαν κοινωνία ημασταν υπέροχοι στη σκέψη, όλοι. Είχαμε να αναλύσουμε όλη την κρίση. Ο Αμλετ, από την άλλη, είναι το πιο περίεργο έργο της παγκόσμιας δραματουργίας. Ενας νεαρός πρίγκιπας μαθαίνει από το φάντασμα του πατέρα του ότι υπάρχει, η άλλη ζωή, το επέκεινα και ότι τον σκότωσε ο θείος του. Και ο Αμλέτ, αντί να σκοτώσει εκεί στην πρώτη πράξη που μαθαίνει την πληροφορία, σκοτώνει στην πέμπτη πράξη.

Επί τέσσερις πράξεις σκέφτεται, υπέροχα μεν, αλλά μόνο σκέφτεται. Και μόνο αναλύει. Είναι πράξη υπέρβασης να ανεβαίνει ένα ένα ολόκληρο έργο του Σέξπηρ από έναν μόνο ηθοποιό για να σου ζητηθεί η συμμετοχή στην πράξη. Σας καλώ να σταματήσουμε μόνο να σκεφτόμαστε. Το 2013 είχαμε αυτές οι πνευματικές σειρήνες που μας οδήγησαν με τον Μανώλη Δούνια να ανεβάσουμε αυτήν την παράσταση. Σήμερα αυτές έχουν επανέλθει ως χίμαιρες. Γιατί διαψεύστηκαν όλες οι πράξεις και όλες οι ελπίδες και έρχονται τώρα και σου ζητάνε το λόγο. “Τι άλλο θα κάνεις; Είσαι ένας άνθρωπος και πρέπει να ορίσεις ξανά έναν τρόπο σκέψης”.

Ξαναδιαβάζοντας λοιπόν τη διασκευή που έχουμε κάνει, αποφασίσαμε ότι θα είναι καλό να ξανασχοληθούμε με το έργο να το επικοινωνήσουμε ξανά. Να επικοινωνήσουμε την ίδια ανάγκη να πράξουμε γιατί έχουν συμβεί ακόμα πιο τραγικά πράγματα. Γιατί έχουν συμβεί πράξεις των οποίων η ευθύνη δεν έχει αναλυθεί ποτέ. Γιατί αν δεν τα φέρουμε εμείς όλα αυτά, που έχουμε δημόσιο λόγο, ξανά στο προσκήνιο, θα ξεχαστούν. Γιατί το να ξανακούσεις την υπέροχη σκέψη του Σαίξπηρ πάνω στο ότι είναι η ύπαρξη, πως βασανίζεται από τους ανάξιους, σ’ αυτή τη μετάφραση του Χειμωνά είναι περισσότερο από ποτέ πρακτικό. Γιατί, σε τελική ανάλυση, όλοι νιώθουμε μόνοι μας, αλλά δεν αναλαμβάνουμε την ευθύνη της πράξης μας. Εγώ δεν απαντώ αλλά σας ξαναβάζω την ερώτηση. Η καλή τέχνη δεν απαντά, ρωτάει.

Μάς λες, άρα, ότι υπάρχουν συγκεκριμένα γεγονότα που σας ώθησαν στην απόφαση να ξανανεβάσετε το έργο…

Οντως. Το 2013 δεν ξέραμε γιατί ήμασταν οργισμένοι. Ηξερες τι είναι το PSI και τα δομημένα ομόλογα; Τώρα, ξέρουμε πολύ καλά τι είναι η ατιμωρησία. Και η διαστρέβλωση των γεγονότων και η μη ανάληψη ευθύνης. Μπορείς να μιλήσεις με ονόματα. Μπορείς να πεις ότι σ’ αυτήν την περίπτωση έγινε αυτό, αυτό και αυτό.

Δεν νομίζω ότι μιλάς μόνο για την τραγωδία των Τεμπών…

Οχι βέβαια. Τα Τέμπη είναι απλά η υπόθεση που λες “ήμαρτον”. Αλλά πρέπει να ειπωθεί κάποτε κάτι για το λόγο που αυτοί οι άνθρωποι δεν θα αναλάβουν ποτέ ευθύνη. Μιλώντας με πολιτικούς διαπίστωσα τα εξής: Οι καλλιτέχνες παίζουμε ιστορίες με αλήθεια. Οι πολιτικοί θα φέρουν πάντα μπροστά σου μία έκφραση που λέγεται realpolitik. Oτι πρέπει να συμβούν κακά πράγματα για να προχωρήσει το πράγμα. Εγώ πάντα τους απαντώ ότι η δουλειά δεν είναι ντροπή, αλλά η ντροπή δεν αποτέλεσε ποτέ επάγγελμα.

Προφανώς δεν μιλάς για όλους…

Δεν μπορώ να μιλήσω για όλους, είναι γεγονός. Υπάρχουν όμως πολλά παραδείγματα σ’ όλες τις πλευρές. Ακόμη και στην πλευρά που στηρίζω με την ψήφο μου. Δεν θα κρυφτούμε πίσω από το δάχτυλό μας, έγιναν πολλά λάθη.

Η συνθήκη του να είσαι μόνος σου, ο μόνος ηθοποιός στη σκηνή, δεν είναι κουραστική;

Ουσιαστικά δεν είμαι μόνος μου. Η χορογραφία που κάνουμε με την Φαίδρα Νταϊόγλου, η μουσική που έχει φτιάξει ο Δημήτρης Καμαρωτός δεν με αφήνουν μόνο. Η υποκριτική συνομιλεί με τη μουσικότητα του Δημήτρη. Φαντάσου ότι είμαι ένα μωρό μέσα σ’ ένα παρκάκι. Το όριό μου είναι ορισμένο αλλά μέσα σ’ αυτό μπορώ να κινηθώ πολύ ελεύθερα. Αλλωστε αυτός είναι ο τρόπος με τον οποίο αντιλαμβάνομαι τη σκηνοθεσία με τον Μανώλη. Οι ηθοποιοί που έχουν δουλέψει σε παραστάσεις μας ξέρουν ότι έχουν ένα πλαίσιο στο οποίο μπορούν να κινηθούν ελεύθερα.

Επίσης, δεν είναι δύσκολο να σκηνοθετείς τον εαυτό σου και μόνο;

Εγω έχω μία ιδέα, μία αισθητική. Ο Μανώλης, που είναι πιο “τεχνικός”, είναι πάντα από κάτω και βλέπει. Στη συγκεκριμένη παράσταση είναι τρεις οι “από κάτω”. Η Φαίδρα, ο Δημήτρης και ο Μανώλης. Εγώ πάντα κρέμομαι από τα μάτια, από τα αυτιά και από τα χείλη τους. Λέω τη γνώμη μου, αλλά έχω τόσο πολύ εμπιστοσύνη που όταν μου λένε ότι καλό θα είναι να σταματήσεις να το κάνεις αυτό γιατί δεν μας συμφέρει, σταματάω να το κάνω.

Σκέφτομαι λίγο “κακοπροαίρετα” τώρα. Μήπως η επανάληψη του ανεβάσματος του συγκεκριμένου έργου σε βολεύει τρόπον τινά;

Αν ήμουν τεμπέλης, δεν θα ανέβαζα αυτό το έργο. Ξαναδουλεύοντας το και βάζοντας μέσα νέες ανάγκες διαπιστώνω ότι ο τίτλος παραμένει ίδιος αλλά εδώ πρόκειται για μία εντελώς διαφορετική παράσταση. Και μία διαφορετική ανάγνωση. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι είναι η δεύτερη ανάγνωση του “Μόνος με τον Αμλετ”.

Οσοι το έχουν δει, θα δουν τώρα κάτι καινούργιο, όσοι δεν το έχουν δει, θα δουν κάτι που τους αφορά. Ισως να τους δοθεί μία στιγμή ανάτασης ότι “ναι ρε παιδί μου, μπορώ να σκεφτώ αυτό που με απασχολεί, σ’ αυτό είμαι ελεύθερος. Ας δούμε τι μπορούμε να κάνουμε και ας αναλάβω την πράξη μου”. Πρέπει όμως να βιαστείς γιατί τα πνεύματα των ανθρώπων είναι αγριεμένα. Ερχονται φοβερά πράγματα στον κόσμο.

Τι έρχεται στον κόσμο, τι ψυχανεμίζεσαι;

Ψυχανεμίζομαι ότι έρχεται όλο το σκοτάδι που εμπεριέχεται στη συντήρηση. Του ανθρώπου που είναι φοβισμένος και δεν θέλει να δοκιμάσει πράγματα, πιο ελεύθερες ιδέες. Θα προτιμήσει να ακούσει ότι φταίει ο μετανάστης για όλα τα κακά. Πάντα θα υπάρχει ένα φόβητρο. Ασχετα βέβαια αν ακούν και παρακολουθούν το τηλέφωνό σου. Είσαι πλέον τόσο φτωχός που δεν μπορείς να αγοράσεις αυτό που παράγεις στη δουλειά σου. Ξέρω ηθοποιούς που με τα λεφτά που βγάζουν, δεν μπορούν να παρακολουθήσουν παραστάσεις. Αυτή τη στιγμή στον καπιταλισμό ζούμε την ηλιθιότητα ότι τα πράγματα ακριβαίνουν τόσο πολύ που σε λίγο καιρό πολλά προϊόντα δεν θα μπορούν να αγοράζονται.

Πολιτική για μένα είναι η οικονομία μας, τα του οίκου μας. Πως θα μπορέσει να λειτουργήσει το σπίτι μας. Είναι επίσης η υπηρεσία του κράτους στον πολίτη. Στην Ελλάδα η πολιτική περιορίζεται στα εσωτερικά του κόμματος, αυτό απαντώ σ’ όσους με ρωτάνε γιατί δεν ασχολούμαι με την πολιτική. Βαρεθήκαμε να ακούμε τι γίνεται στον ΣΥΡΙΖΑ με τον Κασσελάκη και δεν ακούσαμε ποτέ τι ήθελε να κάνει ο ΣΥΡΙΖΑ για μας. Μάθαμε τα πάντα για τις εσωτερικές διεργασίες στη Νέα Δημοκρατία αλλά κανείς δεν μας είπε τι θέλει να κάνει ο κ. Μητσοτάκης με μας. Δεν μας λέει “θα σας απομυζήσω”. Ανέβασε το βασικό μισθό, αλλά η αξία των προϊόντων τριπλασιάστηκε.

Αλήθεια, όλο αυτό το κύμας ακρίβειας στα πάντα, επηρεάζει τις αποφάσεις σας για την παράσταση;

Εννοείται. Δεν είμαι μόνος μου σ’ όλο αυτό, είμαστε εννιά, συνολικά, άνθρωποι. Αυτοί οι άνθρωποι πρέπει να μετακινηθούν και να πληρωθούν. Πρέπει να πληρώσουμε τον τρόπο μετακίνησης, τη μετακόμιση του σκηνικού, το ράψιμο των κοστουμιών. Εγώ οφείλω να αποζημιώνω τους ανθρώπους που δουλεύουν για την παράστασή μας. Το μόνο πράγμα που ξέρουν είναι ότι πάμε δεν πάμε καλά, θα πάρουν τα λεφτά τους. Δεν είμαι από τους παραγωγούς που θα μετακυλήσουν τη ζημιά στους εργαζόμενους. Από τη στιγμή που αναλαμβάνω την παραγωγή, αναλαμβάνω και την ευθύνη του κόστους της.

Επανέρχομαι στην προπροηγούμενη ερώτηση: Τι άλλο σε τρομάζει στον κόσμο;

Σου μίλησα πριν για το σκοτεινό που έρχεται. Εγώ νομίζω ότι μετά από αυτό θα γεννηθεί μία μεγάλη ανάγκη απελευθέρωσης. Αυτή τη στιγμή πάντως ζούμε έναν μεσοπόλεμο. Τα χρόνια 20 με 40. Από το 45 και έπειτα γεννήθηκε μία νέα σκέψη στην Ευρώπη. Θυμίζω ότι είχαμε για μια τριακονταετία στην ήπειρο κυβερνήσεις σοσιαλιστικής λογικής. Πιστεύω ότι μετά από το κακό που θα ζήσουμε τώρα-εγώ μπορεί να μην προλάβω, είμαι 55 χρονών- θα έρθει μία σκέψη ανάγκης. Ονομάζω ανάγκη τη στιγμή που καταλαβαίνουν όλοι ότι πρέπει να είμαστε μαζί για να λειτουργήσει το πράγμα.

Νιώθεις και εσύ ότι το συλλογικό έχει πάει πολύ πίσω;

Πάρα πολύ. Μα αφού μας υπενθυμίζουν διαρκώς την ατομική μας ευθύνη στα πράγματα. Για τα Τέμπη το μόνο που δεν έχουμε ακούσει ακόμα είναι γιατί οι άνθρωποι πήραν το τρένο να πάνε στον προορισμό τους. Είναι πραγματικά πολύ γελοίο αυτό που συμβαίνει. Αν έβγαινε κάποιος και έλεγε ότι αναλαμβάνει την πολιτική ευθύνη της τραγωδίας και θα βάλει το μαχαίρι στο κόκκαλο, όλα θα ήταν διαφορετικά. Ωραία, θα του λέγαμε, δείξε μας πως μπαίνει το μαχαίρι στο κόκκαλο. Δεν είναι δυνατόν ο τότε υπουργός μεταφορών να είναι ακόμη βουλευτής. Πλέον όμως δεν τους νοιάζουν οι καρέκλες. Εχουν γίνει οι ίδιοι μία καρέκλα. Αν επιχειρούσα να τους αναπαραστήσω σε μία παράσταση, καρέκλες θα έβαζα. Εχουν το αμετακίνητο της καρέκλας. Και ξέρεις ε; Η καρέκλα δεν έχει καμία ευθύνη.

Κάτι άλλο: Σε τρομάζει η πολύ μεγάλη πρόοδος της τεχνολογίας και η τεχνητή νοημοσύνη;

Δεν είμαι από αυτούς. Πάντα ο τρόπος με τον οποίο ο άνθρωπος επικοινωνούσε τη γνώση εμπεριείχε κινδύνους προπαγάνδας. Το ραδιόφωνο, η τηλεόραση, ο γραπτός λόγος. Στο δημοτικό σχολείο, μικρά παιδιά, διάβαζαμε ότι όταν ο Γουτεμβέργιος ανακάλυψε την τυπογραφία, κινδύνευσε με αφορισμό από την εκκλησία. Η ανακάλυψή του θα έδινε τη γνώση πάρα πολύ εύκολα παντού. Δεν με τρομάζει το ΑΙ. Στρεβλές προσωπικότητες που θα επιχειρήσουν να το χρησιμοποιήσουν εναντίον μας, θα υπάρξουν.

Είσαι έτοιμος να παίξεις μ’ ένα ρομπότ στη σκηνή;

Δεν θα γίνει ποτέ. Δεν θα μπορέσει ποτέ κανένα ρομπότ, όσο εξελιγμένο μοντέλο και να είναι, να κατακτήσει τις εσωτερικές διακυμάνσεις που έχουμε όλοι οι άνθρωποι, αυτές με τις οποίες “σπάει” η φωνή. Αν φτάσουμε σ’ ένα σημείο που φτιαχτεί ένας Χειλάκης και παίζει, θα πω οκ, θα παίζει αυτός και εγώ θα παίρνω τα λεφτά (γέλια). Δεν χρειάζεται να είμαστε φοβικοί. Αν πατούσαμε τώρα στο ΑΙ τι θα έλεγε ο Αιμίλιος Χειλάκης σε συνέντευξη με τον τάδε δημοσιογράφο, θα έβγαζε κάτι. Ναι ωραία αλλά δεν θα μπορούσε να αποτυπώσει την κούραση από την πρόβα που έχω εγώ σήμερα για παράδειγμα.

Διακρινούμε ότι υπάρχει μία underground αντίδραση στο κατεστημένο. Λόγου χάρη ο ΛΕΞ. Δεν σου κάνει εντύπωση η δημοφιλία αυτού του καλλιτέχνη;

Οχι, καμία εντύπωση δεν μου κάνει. Στα δικά μου τα νιάτα είχαμε τις Μουσικές Ταξιαρχίες και τον Σιδηρόπουλο. Και τον Νικόλα Ασιμο. Και διαβάζαμε Γώγου. Στα Εξάρχεια τη δεκαετία του 80 με τη σκέψη αυτών των ανθρώπων επικοινωνούσα. Ακολουθούσα αυτήν την αναζήτηση, με συνόδευε αυτή η απορία για τα πράγματα. Στην ΟΝΝΕΔ και στην ΚΝΕ σου έδιναν τότε απαντήσεις. Πήγαινες όμως στον Ρήγα Φεραίο και ήταν κάτι υπέροχοι τύποι οι οποίοι σου έλεγαν “συγγνώμη, να σου κάνω μία ερώτηση;”. Ξανά και ξανά. Δεν διαβάζαμε, άρα, μόνο το Κεφάλαιο. Διαβάζαμε και άλλα πράγματα. Εκεί κατάλαβα ας πούμε ότι η θρησκεία δεν έχει να κάνει με την πίστη αλλά με το φόβο του θανάτου. Εχει να κάνει με τη διαχείριση που γίνεται από τα ιερατεία πάνω σε μία ανθρώπινη αδυναμία, στο φόβο. Στο κάτω-κάτω ποιος νοιάζεται αν υπάρχει θεός ή όχι; Το θέμα είναι ότι κάποιοι άνθρωποι έχουν την ανάγκη του θεού. Αυτό το σέβομαι πάρα πολύ, κάποιοι θέλουν το τέλειο και το έχουν ονομάσει θεό.

Συμπερασματικά, γιατί σου μίλησα για πολλά. Είμαστε μόνοι μας. Και το Μόνος με το Αμλετ βοηθάει στο να επαναδιατυπώσουμε ερωτήσεις. Πόσο ελεύθεροι είμαστε, πόσο ελεύθεροι ζητάμε να είμαστε; Το ζητάμε πράγματι και αν ναι πως;

Κλείνω με την πλεόν σοβαρή ερώτηση. Θα πάρει ο Παναθηναϊκός το πρωτάθλημα εφέτος;

Ποτέ δεν θα πάρει ο Παναθηναϊκός πρωτάθλημα και σου απάντησα πολύ σοβαρά. Οπως είναι τα πράγματα, δεν γίνεται, όπως μπορείς να καταλάβεις.