Αμοργός – Εκεί που το σινεμά συναντά το απέραντο γαλάζιο

Ένα φεστιβάλ που όμοιό του δεν υπάρχει στην Ελλάδα, γιατί στήνεται με φόντο ένα από τα πιο άγρια και ταυτόχρονα πιο όμορφα νησιά μας. Τον Νοέμβριο όταν η Αμοργός αφήνει πίσω τον θόρυβο της τουριστικής περιόδου και ξαναγίνεται ο τόπος που ξέρουν οι ντόπιοι: ένα ενεργειακά φορτισμένο “ησυχαστήριο”, πρόθυμο να προσφέρει τα δώρα του στον επισκέπτη με τους δικούς της ρυθμούς.

Το Φεστιβάλ Τουριστικού Κινηματογράφου Αμοργού δεν είναι μια νέα ιστορία. Για 16η χρονιά, φέτος, το νησί άνοιξε την αγκαλιά του σε δημιουργούς κινηματογραφικών πρότζεκτ από όλο τον κόσμο, που από τις 13 έως τις 18 Νοεμβρίου μοιράστηκαν πέντε ημέρες γεμάτες εικόνες, συναντήσεις και έντονα συναισθήματα.

Στο κέντρο όλων βρέθηκε ξανά η αεικίνητη Πρόεδρος του Φεστιβάλ Ειρήνη Γιαννακοπούλου — που “γυρίζει τα γρανάζια” της διοργάνωσης και επιβλέπει όλες τις παράλληλες δράσεις. Μια δραστήρια επιχειρηματίας με βαθιά αγάπη για τον τόπο της, ενσυναίσθηση και ισχυρή επίγνωση των τοπικών παραδόσεων και των ριζών της.

“Απέραντο Γαλάζιο” και η κινηματογραφική παρακαταθήκη

Η Αμοργός τον Νοέμβριο είναι ένα άλλο νησί. Μακριά από τον καλοκαιρινό της συνωστισμό, ξαναβρίσκει τον αρχέγονο χαρακτήρα της: τοπίο γυμνό, ανεμοδαρμένο, ένα Αιγαίο που μοιάζει να έχει μείνει ανέγγιχτο από την τουριστική λαίλαπα. Τα μονοπάτια ανοίγουν χωρίς φωνές γύρω τους, τα χωριά ησυχάζουν, και το νησί θυμίζει μια εποχή που όλα κινούνταν πιο αργά και πιο καθαρά.

Κινηματογραφικά μιλώντας το νησί δεν γίνεται παρά να φέρει στο μυαλό το “Απέραντο Γαλάζιο” (Le Grand Bleu) του Λυκ Μπεσόν. Την ταινία που στα 90ς έκανε την Αμοργό παγκόσμιο μύθο, χωρίς καν να το επιδιώξει. Ο Μπεσόν την κινηματογράφησε σαν να ήταν πλάσμα, όχι τόπος. Το γαλάζιο στην ταινία εκτός από χρώμα, είναι ένας άλλος ψυχισμός, ένας διαφορετικός τρόπος να υπάρξεις.

Στο φιλμ η Αμοργός μοιάζει ακίνητη στον χρόνο. Τα βράχια κατεβαίνουν απότομα στο νερό, η άβυσσος είναι λαμπερή, επικίνδυνη και σχεδόν υπνωτιστική. Η Χώρα εμφανίζεται σαν ένα απομονωμένο όνειρο στον ήλιο, η Παναγία Χοζοβιώτισσα σαν μυστικό καταφύγιο σκαρφαλωμένο σε έναν καρμικό γκρεμό. Εκείνος ο συνδυασμός άσπρου-μπλε έγινε σημείο αναφοράς για εκατομμύρια θεατές σε όλο τον κόσμο. Και πέρα από τον μύθο της ελεύθερης κατάδυσης, η ταινία άφησε μια βαθιά αισθητική παρακαταθήκη: μια αφήγηση για το “παλιό” Αιγαίο, σχεδόν υπαρξιακή.

Αυτή την κινηματογραφική γοητεία επιχειρεί να αναβιώσει κάθε χρόνο και το Φεστιβάλ Τουριστικού Κινηματογράφου της Αμοργού – με άλλους τρόπους, αλλά με το ίδιο βλέμμα προς την ουσία του νησιού. Να φωτίζει τον τόπο μέσα από νέες ματιές, νέες ιστορίες, νέους δημιουργούς, δημιουργώντας σχέσεις που θα αντέξουν στο χρόνο.

Αμοργός: Η “ψηφιακή αναγέννηση” και η νέα εποχή

Η Χριστιάνα Μάρκου, καλλιτεχνική υπεύθυνη του Φεστιβάλ Κινηματογράφου Αμοργού, μας μίλησε για μια διοργάνωση που έχει πια ξεπεράσει τα όρια ενός νησιωτικού event και λειτουργεί σαν ζωντανό κύτταρο πολιτισμού, τουρισμού και κοινότητας. Το φετινό θέμα, η «ψηφιακή αναγέννηση», δεν προέκυψε τυχαία. Όπως μας εξηγεί, η καθημερινή χρήση της τεχνητής νοημοσύνης – από τον προγραμματισμό ταξιδιών έως την παραγωγή τουριστικών “μύθων” – ήταν η αφορμή για να διερευνηθεί το ερώτημα: Πώς αλλάζει η αφήγηση όταν το AI μπαίνει στη διαδικασία δημιουργίας;

Το φεστιβάλ, με δύο βασικούς πυλώνες – ντοκιμαντέρ και τουριστικές ταινίες – δέχεται κάθε χρόνο υλικό από όλο τον κόσμο. Η ομάδα του φιλτράρει τις συμμετοχές πριν αυτές φτάσουν στην κριτική επιτροπή, η οποία αναδεικνύει τους νικητές σε κάθε κατηγορία. Στόχος παραμένει ο ίδιος από τότε που η κα Ειρήνη Γιαννακοπούλου το οραματίστηκε δεκαέξι χρόνια πριν: να φέρει στην Αμοργό κινηματογραφιστές και δημιουργούς, να γνωρίσουν τον τόπο, να εμπνευστούν και -ίσως- να επιστρέψουν στο σπίτι τους με μια ιστορία. «Το φεστιβάλ ξεκίνησε για να φέρει δημιουργούς στο νησί και να τους εμπνεύσει», μας λέει, «και τελικά έγινε κάτι μεγαλύτερο: μια ξεχωριστή κοινότητα».

Φέτος, ως επίσημο μέλος της Διεθνούς Επιτροπής Φεστιβάλ Τουριστικών Ταινιών (CIFFT) με έδρα τη Βιέννη, το φεστιβάλ έλαβε 111 ταινίες από 52 διαφορετικές χώρες, γεγονός που αποδεικνύει ότι μία πρωτοβουλία που ξεκίνησε δειλά με πίστη και πολλή δουλειά μπορεί να ανοίξει δρόμους.

Ένα σημαντικό κομμάτι του φεστιβάλ είναι η άμεση σχέση με την τοπική κοινωνία. Ο Πολιτιστικός Σύλλογος Γυναικών Αμοργού παίζει καθοριστικό ρόλο, με δράσεις που συνδέουν την παράδοση με τη σύγχρονη εμπειρία: γαστρονομία, παραδοσιακή μουσική, υφαντική, τοπικές στολές. Η Χ. Μάρκου εξηγεί ότι στις Κυκλάδες η γυναίκα είχε ανέκαθεν κομβική θέση στην τοπική κοινωνία – και αυτή η παράδοση συνεχίζεται. Στο νησί, οι περισσότερες οικογένειες έχουν μητριαρχική δομή, κάτι που διαμορφώνει και την κοινωνική ζωή.

Ένα από τα πιο ιδιαίτερα στοιχεία του φεστιβάλ είναι η βιωματική του διάσταση. Η εμπειρία του φεστιβάλ σχεδιάζεται έτσι ώστε κάθε μέρα να ξεκινά με μια βιωματική δράση: από επισκέψεις σε μουσεία και ναούς μέχρι εργαστήρια παραδοσιακής μουσικής ή γαστρονομίας. Το απόγευμα ακολουθούν οι ομιλίες και τα θεωρητικά μέρη, δημιουργώντας ένα ενιαίο δίπολο: εμπειρία–γνώση. Έτσι οι συμμετέχοντες έχουν την αίσθηση ότι έζησαν κάτι ολόκληρο, όχι αποσπασματικό.  «Μπορεί για κάποιους να είναι έντονο πρόγραμμα, αλλά θέλουμε σε πέντε μέρες να δώσουμε όσο περισσότερη Αμοργό γίνεται», μας λέει η Χ. Μάρκου.

Το ζήσαμε από κοντά και είναι ακριβώς αυτό. Στα χωριά του νησιού, στις μικρές αυλές και γύρω από τα τραπέζια των γευμάτων, νιώθεις πως ανοίγεται μπροστά σου μια κοινότητα που σε περικλείει. Από το εκκλησιαστικό μουσείο στα Θολάρια και την εκπληκτική εκκλησία των Αγίων Αναργύρων, φτάσαμε στην Κάτω Μεριά και τον Ελληνιστικό Πύργο της Αγίας Τριάδας. Και από τα παραδοσιακά εδέσματα στην ταβέρνα «Μαρουσώ» γυρίσαμε στην Αιγιάλη, περπατήσαμε τη Χώρα και τα Κατάπολα, ενώ ανεβαίνοντας κατανυκτικά στη Χοζοβιώτισσα, μάθαμε βήμα-βήμα την ιστορία του νησιού, τα βότανα και πώς μαγειρεύουν το “πατατάτο”.

Το κοινό που φτάνει στην Αμοργό είναι διεθνές και συχνά επιστρέφει. Πολλοί συμμετέχοντες γνωρίζουν φίλους, συνεργάζονται μεταξύ τους, ξαναέρχονται την επόμενη χρονιά. Η ομάδα του φεστιβάλ παρακολουθεί τη διαδρομή του καθενός σε σημείο που: «ξέρει ποιος θα ταιριάξει με ποιον». Αυτή η αίσθηση κοινότητας έχει εξελιχθεί σε βασικό πυλώνα της διοργάνωσης, τα κύρια μέρη της οποίας λαμβάνουν χώρα τους συνεδριακούς χώρους του Aegialis Hotel & Spa – που δεσπόζει αγέρωχα πάνω από την Αιγιάλη.

Η τελετή, οι νικητές και το στίγμα της χρονιάς

Στις 17 Νοεμβρίου έγινε η τελετή απονομής των βραβείων, με παρουσιάστρια την πρόεδρο του Πολιτιστικού Συλλόγου Γυναικών Αμοργού, Ελένη Κουντουρούπη, η οποία ανέδειξε ιδανικά τον ανθρωποκεντρικό χαρακτήρα της διοργάνωσης και τη ζεστασιά της κοινότητας που δημιουργείται κάθε χρόνο.

Το Grand Prix του Φεστιβάλ απονεμήθηκε στην ταινία “Discover La Guajira” του David Alejandro Ospina (Κολομβία), ενώ η ελληνική συμμετοχή “Santorini, The Authentic” της Georgia Nomikou απέσπασε το 1ο Βραβείο στην Κατηγορία Προώθησης Πόλης.

Ο νεαρός κινηματογραφιστής David Alejandro Ospina, κρατώντας στο χέρι το βραβείο του – ένα εντυπωσιακό κυκλαδικό ειδώλιο φτιαγμένο από τον κ. Νικήτα Γιαννακόπουλο – μας μίλησε με ενθουσιασμό για την ταινία του: “Είναι η πρώτη κινηματογραφική παραγωγή που έχει γίνει ποτέ για αυτό το μέρος της Κολομβίας. Μιλάμε για μια περιοχή χωρίς μπάτζετ και με ελάχιστο τουρισμό. Η Κολομβία βρίσκεται περίπου στο νούμερο 50 της παγκόσμιας τουριστικής κατάταξης, και η συγκεκριμένη ζώνη είναι στη δέκατη θέση μέσα στη χώρα. Ήταν λοιπόν η ευκαιρία μου να δείξω τις αρετές της: τα τοπία, τους ανθρώπους, την κουλτούρα της μέσα από μια ειλικρινή ματιά. Δεν χρησιμοποιήσαμε ηθοποιούς· δουλέψαμε με ταξιδιώτες που δέχτηκαν να συμμετέχουν. Έπρεπε να στήνουμε την κάμερα γρήγορα, γιατί δεν υπήρχε η πολυτέλεια των μεγάλων, ακριβών γυρισμάτων. Και φυσικά, δεν θέλαμε σε καμία περίπτωση να αναστατώσουμε την τοπική κοινότητα.

Είναι η εμπειρία ενός τόπου που αποτυπώνεται σαν να ταξιδεύεις εσύ ο ίδιος, με τους ντόπιους να σου ανοίγουν τον δρόμο, την κουλτούρα και τη φύση τους.  Η Guajira έχει αμμοθίνες, βρίσκεται δίπλα στον ωκεανό, αλλά δεν είναι το επόμενο Ντουμπάι. Είναι μια σκληρή, απομονωμένη περιοχή, δύσκολη στην πρόσβαση – κι ακριβώς γι’ αυτό σε ανταμείβει όταν φτάνεις. Σε ανταμείβει με αυθεντικές συναντήσεις με τους ανθρώπους της και με τοπία που μένουν ανέγγιχτα. Κάπως έτσι είναι και η Αμοργός: ένας τόπος που μπορεί εύκολα να σου ξεφύγει, αλλά κρύβει έναν θησαυρό για όποιον τον προσεγγίσει. Η φιλοξενία των ανθρώπων του νησιού και του φεστιβάλ ήταν ανεπανάληπτη. Ήρθα πιο κοντά στις ιστορίες τους και αυτό για μένα ήταν πραγματική αποκάλυψη.”

Το φετινό φεστιβάλ πραγματοποιήθηκε με τη ευγενική υποστήριξη του Ελληνικού Οργανισμού Τουρισμού (ΕΟΤ) και της Γενικής Γραμματείας Αιγαίου και Νησιωτικής Πολιτικής, με την παράλληλη συνδρομή του Δήμου Αμοργού.

Η εξέλιξη είναι μέσα στο DNA του φεστιβάλ. Για το μέλλον, λοιπόν, ετοιμάζει ένα νέο εγχείρημα: να ταξιδεψει στις Κυκλάδες. Στόχος είναι οι δράσεις και οι προβολές να επεκταθούν και σε άλλα νησιά, ώστε να εμπνεύσουν νέους ανθρώπους να ασχοληθούν με την τέχνη, να προωθήσουν τις παραδόσεις τους και να χρησιμοποιήσουν τα νέα εργαλεία —από το βίντεο μέχρι τα social media— για να (ανα)καλύψουν τη δική τους ιστορία. Ίσως η Σαντορίνη να είναι ο επόμενος σταθμός! Και φυσικά, το φεστιβάλ επιστρέφει τον Νοέμβριο του 2026, με νέα θεματική που θα αποφασιστεί αμέσως μετά την ολοκλήρωση του φετινού απολογισμού.

Σε ένα νησί που τον Νοέμβριο επιστρέφει στον αυθεντικό, άγριο εαυτό του, το 16ο Φεστιβάλ Τουριστικού Κινηματογράφου Αμοργού ένωσε δημιουργούς και μετέτρεψε το απέραντο γαλάζιο σε κοινό τόπο έμπνευσης.
Όπως έλεγε η κορυφαία συγγραφέας και ακτιβίστρια Μάγια Αγγέλου: οι άνθρωποι ξεχνούν αυτό που είπες ή έκανες, αλλά ποτέ δεν ξεχνούν πώς τους έκανες να νιώσουν. Κι αυτός είναι ο λόγος που όσοι ζουν το φεστιβάλ, δεν βλέπουν την ώρα να επιστρέψουν στην Αμοργό.