Νεριτάν Ζιντζιρία στο NEWS 24/7: “Δεν μπορείς να καταρρίψεις σκληρά στερεότυπα αν δεν πας κόντρα στην παράδοση”

Με τον δεύτερο Χρυσό Διόνυσο μετά από εκείνον για το “Χαμομήλι” το 2012, και με ένα βραβείο Καλύτερο Ντοκιμαντέρ στο ενδιάμεσο για το “Φῶς ἐκ φωτός” το 2023, ο Νεριτάν Ζιντζιρία επέστρεψε φέτος με το “Noi”, μια από τις ωραιότερες μικρού μήκους ταινίες που έχουμε δει τα τελευταία χρόνια στην Ελλάδα.

Το “Noi” πήρε τον φετινό Χρυσό Διόνυσο αλλά και απολάμβανε μια ευρύτατη αναγνώριση στη φετινή Δράμα, όπου βρεθήκαμε για να παρακολουθήσουμε τη φετινή σοδειά ταινιών μικρού μήκους.

Η ταινία διαδραματίζεται σε ένα τοπίο παγωμένο, όπου ο μεγαλύτερος αδερφός σκοτώνεται από το αγαπημένο του άλογο, αφήνοντας τον μικρότερο να αποφασίσει –μέσα από εφιάλτες και οράματα– αν θα σκοτώσει το ζώο ή θα το συγχωρέσει.

Γράφαμε από τη Δράμα για την ταινία πως «αποτυπώνει κάτι το εμπύρετο όσο και ποιητικό, σε σκηνικά ζωής αποσπασματικά και που ταυτόχρονα ρέουν το ένα στο άλλο. […] Σαν ο χρόνος ξαφνικά να μην έχει σημασία, ένα ηθικό δίλημμα εκδίκησης ή μη, θανάτου ή ζωής, παίρνει διαστάσεις μυθικές χωρίς ποτέ να χάνει το απόλυτό δέσιμο με τον τόπο (του)». Καταλήγοντας πως το “Noi” εκπροσωπεί «ένα σινεμά καθαρό και μεγαλειώδες, που μοιάζει σα μη χρειάστηκε καν να φτιαχτεί – σαν απλώς να υπήρξε».

Λίγες μέρες μετά την ολοκλήρωση του φεστιβάλ με μια ακόμα μεγάλη βράβευσή για τον ίδιο, ο Νεριτάν Ζιντζιρία απαντά στις ερωτήσεις του NEWS 24/7 για τη γέννηση της ταινίας, για τη σχέση βίας και παράδοσης, αλλά και για τις επιρροές του, τα πλάνα του, και το πώς βλέπει την κίνηση “Ορατότητης Μηδέν” τη στιγμή που η πολιτεία συνεχίζει να μην ακούει τον καλλιτεχνικό κόσμο.

«ΤΟ “NOI” ΞΕΚΙΝΗΣΕ ΑΠΟ ΕΝΑ ΟΝΕΙΡΟ – ΛΙΓΟ-ΠΟΛΥ ΕΙΔΑ ΤΗΝ ΤΑΙΝΙΑ ΣΤΟΝ ΥΠΝΟ ΜΟΥ»

Τι σε ενέπνευσε να δημιουργήσεις την ιστορία του “Noi” και πώς προέκυψε η ιδέα της επιλογής ανάμεσα στην εκδίκηση και τη συγχώρεση – και ειδικά με τέτοιους όρους, που εμπλέκουν τη φύση, και τη ζωή σε όχι μόνο την ανθρώπινη έκφρασή της;

Ο πυρετός ανάμεσα στην εκδίκηση και τη συγχώρεση είναι μια γνώριμη σύμβαση – την έχουμε απολαύσει στις καλές στιγμές της λογοτεχνίας και του κινηματογράφου. Το “Noi” ξεχωρίζει γιατί στο κέντρο του βρίσκονται τα άλογα. Ξεκίνησε από ένα όνειρο, όπου λίγο-πολύ είδα την ταινία στον ύπνο μου. Εστίασα σε έναν κόσμο όπου δεν κυριαρχούν τόσο οι άνθρωποι, όσο τα ζώα. Η φύση όμως τους περικλείει, καταφέρνει και τους φέρνει επικίνδυνα κοντά. Αυτή η επαφή γεννά πιέσεις αφόρητες, οι οποίες με τη σειρά τους, είτε θα δημιουργήσουν νέα σχήματα ή θα σπάσουν τα ήδη υπάρχοντα σε μικρότερα κομμάτια.

Ποιος ήταν ο ρόλος του φυσικού περιβάλλοντος και του αλόγου στην αφήγηση, πώς επέλεξες και πώς δούλεψες με αυτά τα στοιχεία; Υπήρξαν έργα που ήταν σημεία αναφοράς;

Μας κάλεσαν τα άλογα. Ήξερα εξαρχής πως θα έπρεπε να σεβαστώ τον κόσμο της ιστορίας και στο στάδιο της προπαραγωγής, πέσαμε σε παρόμοιες ιστορίες στην Ήπειρο και στο Μέτσοβο. Συγκεκριμένα, θυμάμαι την οικογένεια του μεγάλου αδερφού από το Ανήλιο, να μου διηγείται πως έπρεπε να πουλήσουν ένα άλογο διότι ήταν επιθετικό στο μικρό κορίτσι του σπιτιού.

Θέλω να πω, ξεκινάς να γράφεις ένα σενάριο και με το δέοντα σεβασμό στον τόπο, ο τόπος θα πάρει και θα συνεχίσει την ιστορία μόνος του. Συνειδητά δεν μπορώ να σου πω εάν είχα μια ή δυο αυστηρές αναφορές, αλλά σίγουρα σε μια ελεύθερη συζήτηση, θα μπορούσα να αναφέρω τον Αμπουλάντζε, τον Γκομπαντί ή τον Τεσιγκαχάρα.

Παρακολουθούμε ένα πολύ σκληρό πέρασμα στην ενηλικίωση, τέτοιο που περνά μέσα από τον πόνο και την απώλεια. Πόσο συνδέεται αυτό με την παράδοση, την ταυτότητα, την πατριαρχία, στοιχεία που επίσης βρίσκονται παρόντα;

Είναι σκληρό αλλά η βία δεν θα σταματήσει να υπάρχει. Το ζήτημα είναι πως απαντάμε εμείς, σε αυτήν. Ο ήρωας διαμορφώνεται μέσα από πρότυπα που συναντά όχι μόνο στην αυστηρή καθημερινότητα του, αλλά και στις κοινωνικές στιγμές, στα τελετουργικά του τόπου όπως τους γάμους και τις κηδείες. Ένα παιδί αναγκάζεται να φιλτράρει πένθος και εκδίκηση με το αξιακό σύστημα της δικής του ηλικίας, ενώ γύρω του η βία σημαδεύει τα πάντα – τα ζώα, τον λόγο, την ίδια την ύπαρξη.

Η παράδοση είναι γεμάτη τέτοια μοτίβα. Το δίλημμα ανάμεσα σε αίμα που συνεχίζει ή αίμα που σβήνει. Από την άλλη, δεν μπορείς να καταρρίψεις σκληρά στερεότυπα, εάν δεν πας και κόντρα στην παράδοση. Ο μικρός αγκαλιάζει το άλογο, όπως ακριβώς αγκαλιάζει και τον κόσμο. Με την αθωότητα του. Ενηλικιώνεται λοιπόν μέσα από μια σκληρή κατάσταση, παραμένοντας αθώος.

Η ταινία διαθέτει ένα μινιμαλισμό στη γλώσσα και μια ποίηση, που φέρνει στο νου κάποιους μεγάλους masters. Σε συζητήσεις για την ταινία αυτές τις μέρες έχουν αναφερθεί δημιουργεί όπως ο Ταρκόφσκι, ο Αγγελόπουλος, ο Παρατζάνοφ. Εσύ από πού αντλείς έμπνευση κι επιρροές; Είναι μόνο κινηματογραφικά τα στοιχεία (και ποια) που σε εμπνέουν ή όχι μόνο;

Να είμαι ειλικρινής, με εμπνέουν τα πάντα. Με έχει στοιχειώσει μια φράση του Χοδορόφσκι, την παραφράζω γιατί νιώθω τόσο οικεία μέσα σε αυτήν, λες και είναι δικιά μου: «Κάνω σινεμά χωρίς να κάνω σινεμά, με αναφορές άλλες ταινίες που δεν είναι ταινίες». Το τι συντέλεσε να είναι το “Noi”, δεν ξέρω εάν μπορώ να στο απαντήσω. Ίσως και να μην έχει τόση σημασία.

Δηλαδή καταλαβαίνω πως η αφετηρία ήμουν εγώ αλλά κατέληξε ένα ολόκληρο οικοσύστημα ιδεών, ευρημάτων, προσώπων, μικροιστοριών που πλέον έχουν αγκαλιάσει όσα με έκαναν να ερωτευτώ τον κινηματογράφο. Και είμαι ικανοποιημένος με αυτό.

Υπάρχουν οράματα και εφιάλτες που διατρέχουν το φιλμ, μια γενικότερη αίσθηση πως όσα βλέπουμε υπερβαίνουν το απλώς-ρεαλιστικό ή απλώς-ονειρικό. Πώς πέτυχες αυτή την ισορροπία;

Η σοβαρή αλχημεία γεννήθηκε στη φάση του ύστερου μοντάζ. Λέω ύστερου, διότι ήμουν τυχερός να έχω την απόλυτη υποστήριξη της παραγωγής, στους χρόνους που χρειαζόμουν. Μοντάραμε αρκετό καιρό με τον Χρήστο Γιαννακόπουλο. Με την πολύτιμη βοήθεια της συμπαραγωγού Efijeni Kokedhima, πειραματιστήκαμε σε βαθμό που ο χρόνος καταλύθηκε παντελώς – και μιλάω για το χρόνο εντός της ταινίας.

Όταν πιάσαμε αυτό το νεύρο της αφηγηματικότητας, τότε η ροή ξεκίνησε να κυλάει οργανικά. Φυσικά δεν είναι μια εύκολη ταινία, αρκετοί μπορεί να κλωτσήσουν αλλά ο σκοπός ήταν η φιλμική απόδοση ενός απόλυτου πυρετού. Έτσι όπως ένα άγουρο παιδί θα μπορούσε να αισθανθεί, ανάμεσα στις συνθήκες που έζησε και σε εκείνες που θα μπορούσε να ζήσει.

«ΧΡΩΣΤΑΩ ΣΤΙΣ ΤΑΙΝΙΕΣ ΜΟΥ»: ΑΠΟ ΤΟΝ ΧΡΥΣΟ ΔΙΟΝΥΣΟ ΓΙΑ ΤΟ “ΧΑΜΟΜΗΛΙ” ΣΤΟΝ ΧΡΥΣΟ ΔΙΟΝΥΣΟ ΓΙΑ ΤΟ “NOI”

Από το “Χαμομήλι” πάνε πια πολλά χρόνια, και αναρωτιέμαι με αφορμή τη νέα αυτή τη βράβευση, αν σκέφτεσαι τα έργα σου ως μεταξύ τους συνέχεια, σαν το ένα να σε οδηγεί κάπως στο επόμενο. Πώς θα περιέγραφες αυτή τη διαδρομή σου όλα αυτά τα χρόνια;

Νομίζω, συνομιλούν. Στην ίδια βάση και στην ίδια απορία πάντα, στον στοχασμό πάνω στο θάνατο και τη μνήμη. Είναι μια ok διαδρομή, ήθελα πάντα να κάνω ταινίες που να αποτελούν προτάσεις, αδιαφορώ εάν είναι πετυχημένες ή όχι. Δεν ξέρω και τι σημαίνει ακριβώς πλέον αυτό. Μέσα από αυτή τη διαδρομή, οι ταινίες μου με μεγάλωσαν και οι άνθρωποι που γνώρισα, με άλλαξαν προς το καλύτερο. Χρωστάω στις ταινίες μου.

Τι σημαίνει για σένα μια νέα πολύ μεγάλη βράβευση; Έχεις κερδίσει ξανά Χρυσό Διόνυσο, αλλά σε τελείως άλλο στάδιο της πορείας σου. Τι σήμαινε τότε και τι σημαίνει τώρα;

Εφήμερη ευφορία. Το αστείο είναι πως δεν κρατάω κανένα αγαλματίδιο στο σπίτι μου. Όλα τα έχει η μητέρα μου, έχει κάνει σχεδόν μαυσωλείο το παιδικό μου δωμάτιο. Από τη μια χαίρομαι να κερδίζω -ποιος δεν θέλει άλλωστε- από την άλλη δεν μπορώ να τα κρατάω στον ίδιο χώρο που εργάζομαι και γράφω. Είναι περίεργη love-hate σχέση.

Από την άλλη, το να βλέπεις τον άνθρωπο που επένδυσε πάνω σου να χαμογελάει και να δακρύζει από χαρά, είναι ανεκτίμητο. Το να σε καλούν φίλοι και συνεργάτες και να χαίρονται με τη χαρά σου – ή ακόμα καλύτερα, να σου λένε πως ήταν βέβαιοι, έστω και από υπέρμετρο πάθος, είναι συγκινητικό. Αυτά μάλλον δεν άλλαξαν τόσο από τότε.

Εκείνο που ίσως άλλαξε, είναι πως πλέον τα βραβεία τα χαρίζω στον μπαμπά μου. Τον αγαπάω πολύ και δεν ξέρω, εάν το νιώθει. Ελπίζω να το νιώθει. Ειδικά τώρα.

Κατά την διαδικασία της βράβευσης είχαμε μια κατά τη γνώμη μου εντυπωσιακά άκομψη συμπεριφορά από τον υφυπουργό, λίγο πριν απονείμει το μεγάλο βραβείο ενός φεστιβάλ. Το σχολίασες στη σκηνή λέγοντας «δεν ακούτε». Ως κινηματογραφιστής, πώς βλέπεις την κατάσταση στην οποία βρίσκεται αυτή τη στιγμή το ελληνικό σινεμά;

Η φράση μου σχετιζόταν με την άτσαλη τοποθέτηση και με την αδυναμία αφουγκρασμού του παλμού. Το 2008, όταν παρουσίασα την πρώτη μου μικρού μήκους, τα πράγματα ήταν δύσκολα, αλλά υπήρχε η αίσθηση πως θα τα καταφέρουμε. Λίγο καιρό αργότερα, μεσούσης της Κρίσης, με τους ομιχλιστές και τη γέννηση της Ακαδημίας Κινηματογράφου, η αισιοδοξία άντεχε ακόμα.

Έπειτα, έφυγα έξω – Ιταλία, Ρουμανία, Γερμανία. Το 2023, πίστεψα για λίγο πως το παιχνίδι μπορεί να σωθεί, πως θα υπάρξει ένας αξιοπρεπής ρυθμός εργασίας. Και τότε, συγχωνεύσεις, αλλαγές και καθυστερήσεις, μια κοινότητα στα όριά της. Η “Ορατότης Μηδέν” δεν είναι καπρίτσιο ούτε εκβιασμός, αλλά μια αποκρυσταλλωμένη φωνή ανησυχίας. Και δεν μοιάζει να την ακούνε.

Κοιτώντας μπροστά, τι είναι το επόμενο έργο που ετοιμάζεις; Υπάρχει επιθυμία να δοκιμαστείς σε κάτι διαφορετικό ή είναι πάντα η ιστορία που σε καθοδηγεί;

Όσο κυνηγάω το διαφορετικό, εκείνο μου την κάνει και επανεμφανίζεται σε κάτι οικείο. Όντας εργασιομανής, ετοιμάζω στην παρούσα μια νέα μικρού, δυο μεγάλου, μια τηλεοπτική σειρά – και παραμένω εν πλήρει συγχύσει αθώος.