Ευχαριστώ, μαμά! Διάσημοι καλλιτέχνες που εμπνεύστηκαν από τη μητέρα τους

Από την εποχή της Αναγέννησης μέχρι σήμερα, συχνά οι μητέρες υπήρξαν όχι μόνο προστάτιδες αλλά και πηγές έμπνευσης για την καλλιτεχνική ιδιοφυΐα — και πολλές φορές έγιναν οι μούσες των… παιδιών τους.

Ο Πάμπλο Πικάσο ζωγράφισε τη μητέρα του με μια συγκινητική ευαισθησία πριν στραφεί στον κυβισμό· ο Τζέιμς ΜακΝιλ Γουίσλερ αποτύπωσε την αυστηρή αλλά περήφανη φιγούρα της δικής του στο εμβληματικό της πορτρέτο, ενώ η φωνή της μητέρας του Τζον Λένον αντηχεί μελαγχολικά σαν υπόκωφη μελωδία πίσω από τους στίχους του “Julia”.

Οι μητέρες γέννησαν και υποστήριξαν ζωγράφους, μουσικούς και ποιητές — αλλά συχνά υπήρξαν οι ίδιες η πηγή, το έναυσμα ή ακόμη και το τραύμα πίσω από το έργο διάσημων καλλιτεχνών. Άλλοτε με τρυφερότητα, άλλοτε με συγκρούσεις, αλλά πάντα καθοριστικά.

Γιορτή της Μητέρας σήμερα και ας δούμε πέντε εμβληματικές περιπτώσεις πασίγνωστων καλλιτεχνών που όταν τους ακούμε σκεφτόμαστε τη… μητέρα τους!

Louise Bourgeois
Η μαμά της είναι η τεράστια αράχνη

Όταν η Tate Modern άνοιξε τις πόρτες της το 1999, παρουσίασε μια αράχνη ύψους 30 μέτρων, με τίτλο «Maman», στην τεράστια αίθουσα Turbine Hall.

Το γιγαντιαίο γλυπτό της Louise Bourgeois (εκδοχή του οποίου είδαμε και στο ΚΠΙΣΝ) ήταν εμπνευσμένο από τη μητέρα της, Josephine Fauriaux: «Σαν αράχνη, η μητέρα μου ήταν υφάντρα. Η οικογένειά μου ασχολούνταν με την αποκατάσταση ταπισερί και η μητέρα μου ήταν υπεύθυνη του εργαστηρίου. Όπως οι αράχνες, η μητέρα μου ήταν πολύ έξυπνη».  Ταυτόχρονα η μητέρα της ήταν ένας δυναμικός χαρακτήρας που φάνταζε συχνά «απειλητική» στα αθώα παιδικά της μάτια. Αλλά ήταν και η προσωποποίηση της προστασίας και της ασφάλειας. Το σώμα της αράχνης είναι μια μεταφορά για το “σπίτι” και τον περίπλοκο ιστό των ανθρώπινων σχέσεων και των αλληλοεξαρτήσεων.

Η Josephine Fauriaux ανεχόταν την απιστία του πατέρα της Louise και όταν αρρώστησε βαριά – πιθανότατα από ισπανική γρίπη – η καλλιτέχνις ανέλαβε τη φροντίδα της. Ήταν μόλις 20 ετών όταν έχασε τη μητέρα της το 1932. Τιμώντας τη μνήμη της, συνέχισε να δημιουργεί εκατοντάδες σχέδια, εκτυπώσεις και γλυπτά με τη μητέρα της ως αράχνη. Πάλεψε σκληρά να καθιερωθεί ως γυναίκα δημιουργός στον κόσμο των ανδρών, ενώ στην τέχνη της χρησιμοποιούσε όλες τις ικανότητες της για να ξεπεράσει την εσωτερική… δυστυχία της. Ήταν η τέχνη που της έσωσε τη ζωή!

Salvador Dalí
Το αίνιγμα του πόθου, η μητέρα μου, η μητέρα μου, η μητέρα μου!

Στις 6 Φεβρουαρίου 1921, η μητέρα του Νταλί πέθανε από καρκίνο της μήτρας. Ο Νταλί ήταν μόλις 16 ετών και αργότερα δήλωσε ότι ο θάνατος της μητέρας του «ήταν το μεγαλύτερο πλήγμα που είχα βιώσει στη ζωή μου. Τη λάτρευα … Δεν μπορούσα να παραιτηθώ από την απώλεια ενός όντος στο οποίο υπολόγιζα ότι θα έκανε αόρατα τα αναπόφευκτα ψεγάδια της ψυχής μου».

Το 1929, οκτώ χρόνια μετά τον θάνατο της μητέρας του, ο Νταλί προσχώρησε στο κίνημα των Σουρεαλιστών, μια ομάδα που γοητευόταν από τις φροϋδικές λειτουργίες του ασυνείδητου. Την ίδια χρονιά, ο Dalí απεικόνισε τον εαυτό του να κοιμάται με ένα αιωρούμενο καφέ σώμα, καλυμμένο με τις λέξεις ma mère, που μεταφράζεται ως «η μητέρα μου». Ονόμαστε το έργο: Το αίνιγμα του πόθου ή Η μητέρα μου, η μητέρα μου, η μητέρα μου, η μητέρα μου, η μητέρα μου, η μητέρα μου, 1929.

Ένα υπερρεαλιστικό ονειρικό τοπίο, το έργο δίνει μορφή στη λαχτάρα του Νταλί για τη μητέρα του, ενώ ένας άνδρας -ίσως ο πατέρας του Νταλί- προχωράει στο βάθος. (Ο πατέρας του Νταλί παντρεύτηκε την αδελφή της γυναίκας του, θεία του Νταλί, λίγο μετά τον θάνατό της, γεγονός που επιβάρυνε τη σχέση του με τον καλλιτέχνη). Και, σαν να μην ήταν αυτό αρκετά φροϋδικό, για 36 χρόνια το έργο κρεμόταν πάνω από έναν καναπέ στο γραφείο ενός ψυχαναλυτή στη Ζυρίχη. Ο πίνακας αγοράστηκε αργότερα σε δημοπρασία για 807.408 δολάρια, σημειώνοντας το 1982 το ρεκόρ για το ακριβότερο έργο που πωλήθηκε ποτέ από εν ζωή καλλιτέχνη.

 

John Lennon
Η Julia Lennon ήταν η μούσα του

Μία περιπεπλεγμένη σχέση. Η Julia Lennon (12 Μαρτίου 1914 – 15 Ιουλίου 1958) μητέρα του θρυλικού Άγγλου μουσικού, ήταν ζωηρή, παρορμητική, μουσικόφιλη και είχε έντονη αίσθηση του χιούμορ. Μετά από καταγγελίες στην Κοινωνική Υπηρεσία του Λίβερπουλ από τη μεγαλύτερη αδελφή της Mimi, η Julia παρέδωσε τη φροντίδα του γιου της σε εκείνη.

Η Julia έμαθε στον γιο της John να παίζει μπάντζο και γιουκαλίλι. Κρατούσε σχεδόν καθημερινή επαφή μαζί του. Στις 15 Ιουλίου 1958, χτυπήθηκε και σκοτώθηκε από αυτοκίνητο που οδηγούσε αστυνομικός εκτός υπηρεσίας, κοντά στο σπίτι της αδελφής της, στη λεωφόρο Menlove 251. Ο Τζον κατάρρευσε από τον θάνατό της και έγραψε αρκετά τραγούδια γι’ αυτήν, μεταξύ των οποίων τα «Julia» και «Mother». Ο βιογράφος του Lennon, Ian MacDonald έγραψε ότι ήταν, «σε μεγάλο βαθμό … η μούσα του γιου της».

Το «Mother» του Lennon κυκλοφόρησε για πρώτη φορά στο άλμπουμ του John Lennon/Plastic Ono Band το 1970. Μια εκδοχή του τραγουδιού κυκλοφόρησε ως single στις Ηνωμένες Πολιτείες από την Apple Records, στις 28 Δεκεμβρίου 1970. Η B-side περιλαμβάνει το «Why» από τη Yoko Ono. Το τραγούδι έφτασε στις Ηνωμένες Πολιτείες στο νούμερο 19 του Cashbox Top 100 και στο νούμερο 43 του Billboard Hot 100. Στον Καναδά το τραγούδι έφτασε στο νούμερο 12.

Vincent Van Gogh
Στα έργα του βλέπουμε την αγάπη της μητέρας του για τη φύση

Ο Βίνσεντ Βαν Γκογκ, ένας από τους πιο αναγνωρίσιμους ζωγράφους της Ιστορίας, οφείλει πολλά στην Άννα Καρμπέντους Βαν Γκογκ, τη μητέρα του – μια γυναίκα με αθόρυβη αλλά βαθιά επίδραση στην καλλιτεχνική του πορεία. Αν και η σχέση τους δεν ήταν χωρίς δυσκολίες, η συμβολή της στη διαμόρφωση της ευαισθησίας και της αισθητικής του παραμένει αδιαμφισβήτητη.

Η Άννα Καρμπέντους γεννήθηκε στη Χάγη και ανήκε σε μια αστική οικογένεια της ολλανδικής μεσαίας τάξης. Για την εποχή της, η επιλογή να παντρευτεί στα 32 ήταν σχεδόν επαναστατική — μια ηλικία που θεωρούνταν «προχωρημένη» για γάμο. Παρόλα αυτά, επέλεξε να αφοσιωθεί στην οικογένεια και την τέχνη. Ήταν ερασιτέχνης ζωγράφος, με ιδιαίτερη αγάπη για τη φύση και τη βοτανική, και μεγάλωσε τα έξι παιδιά της σ’ ένα περιβάλλον γεμάτο δημιουργική ενθάρρυνση, αισθητική καλλιέργεια και ήθος.

Αυτή η αγάπη για τη φύση, που τόσο συχνά διαπερνά τα έργα του Βαν Γκογκ, ήταν ένα από τα πρώτα πράγματα που του μετέδωσε η μητέρα του. Ήδη από την παιδική του ηλικία, ο Βίνσεντ έδειχνε να συγκινείται από τα λουλούδια, τα τοπία, τις εποχές — και τα συναισθήματα που αυτά μπορούσαν να προκαλέσουν. Στο έργο του Αναμνήσεις ενός κήπου στο Έτεν (1888), απεικονίζει τη μητέρα του μαζί με δύο από τις αδελφές του, ανασύροντας μια νοσταλγική ανάμνηση από την εποχή που η οικογένεια ζούσε στο Έτεν. Είναι μια σύνθεση όχι μόνο εικαστική, αλλά και συναισθηματική, όπου η φύση και η οικογένεια μπλέκονται σαν μνήμη και συναίσθημα.

Την ίδια χρονιά, ο Βαν Γκογκ δημιούργησε και το Πορτρέτο της μητέρας του — ένα από τα λίγα έργα του που βασίζονται όχι σε ζωντανό μοντέλο, αλλά σε φωτογραφία. Τη μητέρα του την είχε δει για τελευταία φορά το 1885, τρία χρόνια πριν. Ωστόσο, η ανάγκη του να την αποτυπώσει σε καμβά ήταν προφανώς έντονη. Παρότι δεν πρόκειται για ένα ιδιαίτερα συναισθηματικό ή εκφραστικό έργο (σε σύγκριση με τα πορτρέτα φίλων ή συγχωριανών του), το Portrait of the Artist’s Mother δείχνει τη βαθιά ανάγκη του να διατηρήσει έναν δεσμό μαζί της. Μέσα από την ήρεμη έκφραση και την αυστηρή, σχεδόν ασκητική παρουσία της, διακρίνει κανείς το πρότυπο μιας μητρικής φιγούρας που, ακόμη κι αν δεν αποδεχόταν πάντα τον εκκεντρικό τρόπο ζωής του γιου της, τον επηρέασε καθοριστικά.

Ήταν η Άννα Καρμπέντους εκείνη που πρώτη του έδειξε πώς να παρατηρεί, να ζωγραφίζει, να βρίσκει νόημα στα πράγματα γύρω του. Χωρίς την ευαισθησία της, το έργο του Βαν Γκογκ ίσως να είχε άλλη μορφή — ή να μην υπήρχε καθόλου.

Andy Warhol
Η μητέρα του σέρβιρε σούπα Campbell’s στο οικογενειακό τραπέζι

Η Julia Warhola μετανάστευσε από τη σημερινή Σλοβακία στην περιοχή του Πίτσμπουργκ μαζί με τον σύζυγό της το 1921. Γέννησε τρεις γιους, εκ των οποίων ο μικρότερος, ο Andrej, θα γινόταν ο πατέρας της Pop Art. Τα συχνά σερβιριζόμενα γεύματά της με σούπα Campbell’s ήταν πιθανότατα η πρώτη πηγή έμπνευσης του Άντι. Από πολλούς θεωρείται ο λόγος για τον οποίο ο Άντι έγινε καλλιτέχνης.

Η Julia Warhola είχε και η ίδια καλλιτεχνικές φιλοδοξίες, αλλά ήταν το πάθος του γιου της που καλλιέργησε από την παιδική του ηλικία. Μερικές φορές συνεισέφερε την ιδιότυπη γραφίδα της στα έργα του. Όπως με την έκδοση Holy Cats -ένα βιβλίο γεμάτο με τις ιδιόρρυθμα σχεδιασμένες απεικονίσεις της μακάριων γατών- το οποίο υπέγραφε, όχι με το όνομά της, αλλά ως «Andy Warhol’s Mother».

Το 1966 ο καλλιτέχνης γύρισε μια 66λεπτη ταινία με τίτλο “Mrs Warhol”, στην οποία πρωταγωνιστούσε η μητέρα του ως μια συχνά παντρεμένη γηραιά σταρ του κινηματογράφου. Δύο χρόνια μετά το θάνατό της, το 1974, ζωγράφισε και ένα πορτρέτο της, το οποίο σημείωσε με δακτυλοσκοπικά σκιτσάκια, που θύμιζαν τα παιδικά του έργα τέχνης. Ήταν ο τελευταίος πίνακας που δημιούργησε στο Εργοστάσιο.

Στα τελευταία χρόνια της ζωής της, όταν η υγεία της Julia επιδεινώθηκε, ο Warhol φρόντισε να τη μεταφέρει σε οίκο ευγηρίας — έναν χώρο που ο ίδιος επέλεξε και χρηματοδότησε. Της τηλεφωνούσε καθημερινά, αλλά αρνιόταν να τη δει. Η ιδέα του θανάτου —και ειδικά του θανάτου της μητέρας του— τον παρέλυε. Οι επανειλημμένες εκκλήσεις της Julia για επίσκεψη έμεναν αναπάντητες, και όταν τελικά πέθανε, ο Warhol φρόντισε για τα πάντα: πλήρωσε την κηδεία της, κανόνισε τις λεπτομέρειες, αλλά δεν εμφανίστηκε καν. Ήταν, με έναν τρόπο, η απόλυτη έκφραση του φόβου και της άρνησης.

Η σχέση του Warhol με τη μητέρα του ήταν σύνθετη, στοργική και επώδυνη. Αντικατόπτριζε τη δική του αδυναμία να έρθει σε ουσιαστική επαφή με τον ανθρώπινο πόνο. Ίσως για αυτό, το γεγονός ότι δεν την αποχαιρέτησε ποτέ προσωπικά λέει πολλά. Ήταν η πιο σιωπηλή, αλλά και πιο εκκωφαντική εξομολόγηση αγάπης και αδυναμίας του πιο διάσημου καλλιτέχνη της ποπ εποχής.