Μαργαριτάρια, όπερα, ταχύτητα – 5 πράγματα που δεν ήξερες για την μπαρόκ μουσική

Η μπαρόκ μουσική, με τις πλούσιες μελωδίες, τα έντονα συναισθήματα και την εκφραστική πολυπλοκότητα, συνεχίζει να γοητεύει το κοινό αιώνες μετά τη γέννησή της. Το Athens Baroque Festival 2025, που θα πραγματοποιηθεί 25–28 Σεπτεμβρίου στη Γερμανική Εκκλησία Αθηνών, προσφέρει μια μοναδική ευκαιρία να ζήσουμε από κοντά την ομορφιά και τη ζωντάνια αυτής της ιστορικής μουσικής παράδοσης, μέσα από συναυλίες υψηλού επιπέδου και εκλεκτές ερμηνείες.

Η μπαρόκ μουσική δεν είναι μόνο όμορφες μελωδίες και πολυφωνικές συνθέσεις· κρύβει πίσω της ιστορίες, τεχνικές και μυστικά που λίγοι γνωρίζουν. Από την καταγωγή της και τα όργανα που τη χαρακτηρίζουν, μέχρι τις συνήθειες των συνθετών και τον τρόπο που επηρέασε την τέχνη και την κοινωνία της εποχής, υπάρχουν πτυχές που κάνουν αυτό το μουσικό είδος μοναδικό και συναρπαστικό.

Με τη βοήθεια της Αναστασίας Μηλιώρη, που είναι βιολονίστρια, τραγουδίστρια, παιδαγωγός και καλλιτεχνική διευθύντρια του Athens Baroque Festival, ας ανακαλύψουμε πέντε από αυτά τα ενδιαφέροντα στοιχεία που ίσως δεν γνώριζες.

1. Ο όρος μπαρόκ προέρχεται από το πορτογαλική λέξη barroco, που σημαίνει ακανόνιστο μαργαριτάρι, και δε θα μπορούσε να περιγράψει πιο γλαφυρά τη μουσική της εποχής.  Το Athens Baroque Festival τιμά φέτος την Πορτογαλία, καλώντας το Iberian Ensemble – τρεις ερμηνευτές με έδρα το Πόρτο και δραστηριότητα σε όλη την Ευρώπη και τη Βραζιλία – το οποίο μεταξύ άλλων θα συστήσει στο αθηναϊκό κοινό τον Πορτογάλο συνθέτη José António Carlos de  Seixas (1704-1742). [18th-CENTURY MUSIC FROM THE IBERIAN COURTS – Πέμπτη 25.09  στις 20:30]

2. Στη χαραυγή της εποχής του μπαρόκ γεννιέται η όπερα, ως απόρροια της επιθυμίας να διαμορφωθεί ένα είδος που θα μοιάζει με την αρχαία ελληνική τραγωδία (είναι περιττό ν’  αναφέρουμε πόσο λάτρευαν οι άνθρωποι της τέχνης στην Αναγέννηση και στο Μπαρόκ την αρχαία ελληνική γραμματεία και μυθολογία, και πόση έμπνευση αντλούσαν από αυτή). Ήδη από τα μέσα του 17ου αιώνα η όπερα είναι προσιτή στο ευρύ κοινό, και όχι μόνο στους κύκλους των ευγενών, και παίζεται σε δημόσια θέατρα. Το ABF φέτος παρουσιάζει την αγγλική όπερα Διδώ και Αινείας του συνθέτη Henry Purcell  (1659-1695) σε συναυλιακή μορφή, με μία πλειάδα Ελλήνων κυρίως (αλλά όχι µόνο) νέων ερμηνευτών της παλαιάς μουσικής. [DIDO AND AENEAS – Παρασκευή 26.09 και Σάββατο 27.09  στις 20:30]

3. Η μουσική στο Μεσαίωνα και στην Αναγέννηση υπηρετεί έντονα το κείμενο: το τραγούδι στην εκκλησία ή το τραγούδι που εξυμνεί τον έρωτα ή τη φύση. Περνώντας προς την εποχή του Μπαρόκ η μουσική αποκτά αυτονομία και μπορεί να “μιλήσει” από μόνη της, χωρίς να υπάρχει κείμενο. Οι συνθέτες προκειμένου να το πετύχουν αυτό χρησιμοποιούν τις τεχνικές της ρητορικής, της ποιητικής, της αρχαίας ελληνικής μετρικής, δημιουργώντας μικρότερες ή μεγαλύτερες αρμονικές ή μελωδικές φιγούρες, προκειμένου να εκφράσουν τα ανθρώπινα συναισθήματα όπως τα αποτύπωσαν ο Πλάτωνας, ο Αριστοτέλης ή ο Descartes.

4. Πολύ συχνά οι μουσικοί της εποχής εκείνης ήταν υπερβολικά πολυσχιδείς! Έπαιζαν πολλά διαφορετικά μουσικά όργανα, συνέθεταν, τραγουδούσαν, και φυσικά μπορεί ταυτόχρονα να μιλούσαν πολλές γλώσσες, να είναι κληρικοί, γιατροί, χημικοί, αρχιτέκτονες, εφευρέτες…  Ακολουθούσαν το πρότυπο του Homo Universalis που ερχόταν από την Αναγέννηση, του ανθρώπου που είναι πολύ φιλομαθής και φιλοπερίεργος, με πολλή φαντασία, πυρετώδη ευρηματικότητα και με ερευνητικό και κριτικό πνεύμα. Ένας τέτοιος τύπος ανθρώπου ήταν μάλλον και ο Carl Friedrich Zelter (1758-1832) συνθέτης, μαέστρος, παιδαγωγός, συγγραφέας και μάστορας της τέχνης της τοιχοποιίας! Έργα του πάνω σε ποιήματα του φίλου του J.W.von Goethe  θα ακούσουμε από τις ερμηνεύτριες Φανή Αντωνέλου, σοπράνο και Sofya Gandilyan, ερμηνεύτρια ιστορικών πληκτροφόρων. H Sofya Gandilyan μάλιστα θα παίξει σε ιστορικό φορτεπιάνο – το όργανο που διαδέχεται σταδιακά το τσέμπαλο στην εκπνοή της περιόδου του μπαρόκ).  [GOETHE LIEDER COMPOSED BY HIS CONTEMPORARIES – Κυριακή 28.09 στις 20:30]

5. Σε όλη τη διάρκεια της μουσικής περιόδου του μπαρόκ, η έννοια του ρυθμού και της ταχύτητας ήταν νοηματοδοτημένη πολύ διαφορετικά απ’ ότι την αντιλαμβανόμαστε εμείς σήμερα. Ένας παράγοντας που μπορεί να καθόριζε το tempo (την ταχύτητα) ήταν το είδος του χορού πάνω στο οποίο ήταν βασισμένη η σύνθεση (καθώς η μουσική – οργανική και φωνητική – για αιώνες πριν υπηρετούσε το χορό). Το είδος χορού επίσης καθόριζε και το στυλ/το ύφος παιξίματος, καθώς και την “κίνηση” της ερμηνείας. Απ’ την άλλη, η ίδια η συνθετική γραφή (το πόσο μεγάλες ή μικρές μουσικές αξίες, ή τι είδους διαστήματα – μικρότερα μεγαλύτερα – χρησιμοποιούσε ο συνθέτης),  υπαγόρευε στον ερμηνευτή να διαλέξει την ταχύτητα αλλά και το ύφος της ερμηνείας!

Athens Baroque Festival – Το Πρόγραμμα

Πέμπτη 25 Σεπτεμβρίου, 20:30

18th-CENTURY MUSIC FROM THE IBERIAN COURTS

Το IBERIAN ENSEMBLE, με έδρα την Πορτογαλία, αποτελείται από τους: Alexandre Andrade, φλάουτο τραβέρσο | David Cruz, μπαρόκ τσέλο | Ivan Oliveira, θεόρβη, μπαρόκ κιθάρα.

Οι τρεις ερμηνευτές παρουσιάζουν ένα σπάνιο πρόγραμμα με έργα κορυφαίων συνθετών που έζησαν στις βασιλικές αυλές της Πορτογαλίας και της Ισπανίας, και συνέβαλαν δραστικά στη διαμόρφωση της μουσικής στην Ιβηρική Χερσόνησο. Συνθέτες όπως οι: ο José António Carlos de Seixas (1704-1742), Domenico Scarlatti (1685-1757) και Luigi Boccherini (1743-1805). Με την υποστήριξη της Πρεσβείας της Πορτογαλίας στην Ελλάδα.

Παρασκευή 26 & Σάββατο 27 Σεπτεμβρίου, 20:30

DIDO AND AENEAS

Τραγική όπερα σε τρεις πράξεις, σε συναυλιακή μορφή
Μουσική: Henry Purcell (1659-1695) | Λιμπρέτο: Nahum Tate (1652-1715)

H ιστορία της όπερας βασίζεται στο τέταρτο βιβλίο της Αινειάδας του Βιργίλιου και αφηγείται τον τραγικό και ματαιωμένο έρωτα της Διδούς, βασίλισσας της Καρχηδόνας, και του Τρώα ήρωα Αινεία. Πρόκειται για μία από τις πιο πρώιμες γνωστές αγγλικές όπερες, δικαίως φημισμένη για το ρευστό δράμα και το συναισθηματικό της βάθος. Η χρήση της αγγλικής γλώσσας από τον Purcell σε όλη τη διάρκεια του έργου είναι απαράμιλλη στην απλότητα και τη ρυθμική της ευκρίνεια, ενώ η φαινομενικά απλή αρμονική γλώσσα και οι μουσικές δομές του είναι πάντα ευφυείς και λεπτομερείς.

Μουσική διεύθυνση: Ρωμανός Παπάζογλου / Μετάφραση & απόδοση σκηνικού κειμένου/επιμέλεια υπερτιτλισμού: Άννα Παπαγιαννάκη-Διβανή.

• Δέσποινα Παναγιώτου, Dido
• Νίκος Ζιάζιαρης, Aeneas
• Ηλέκτρα Παπασιμάκη, Belinda
• Σταμάτης Παυλούς, Sorceress
• Μαρία Σβάρνα, First Witch / Second Woman
• Μαντώ Μάντζιου, Second Witch
• Aliko Kasma, Sailor / Spirit

Μotectum Vocal Ensemble: Σίσσυ Κοτσώνη, Άντα Κωστούρου: soprani | Μαντώ Μάντζιου, Μαρίσσα Μπίλη: alti | Τάκης Τζεβελέκος, Νίκος Ανδρεαδάκης: tenori | Γιάννης Βρυζάκης, Ανδρέας Μεταξάς-Μαριάτος: bassi

Μουσική προετοιμασία: Γιάννης Βρυζάκης / Αναστασία Μηλιώρη
Αναστασία Μηλιώρη, μπαρόκ βιολί | Rebecka Karlsson, μπαρόκ βιολί | Katalin Kertesz, μπαρόκ βιόλα | Γιάννος Γιοβάνος, μπαρόκ τσέλο | Γιάννης Ευσταθόπουλος, μπαρόκ κιθάρα | Σεβαστιανός Μοτορίνος, τσέμπαλο. Σε συνεργασία με το Σουηδικό Ινστιτούτο Αθηνών

Σάββατο 27 Σεπτεμβρίου, 12:00

CHILDREN MEET THE PERIOD INSTRUMENTS

Μια διαδραστική παρουσίαση των οργάνων και της μουσικής της εποχής του Μπαρόκ, προσαρμοσμένη για παιδιά ηλικίας 6-12 ετών. Τα παιδιά θα πρέπει να συνοδεύονται καθ’ όλη τη διάρκεια της εκδήλωσης. Επιμελούνται και παρουσιάζουν: Κύρα Σαπλαχίδου, Γιώργος Αγγελάκης, Γιάννης Ευσταθόπουλος, Αναστασία Μηλιώρη, Σεβαστιανός Μοτορίνος.

Κυριακή 28 Σεπτεμβρίου, 20:30

GOETHE LIEDER COMPOSED BY HIS CONTEMPORARIES

Η μουσική συνόδευσε τον Johann Wolfgang von Goethe (1749-1832) σε όλη τη διάρκεια της ζωής του. Μεγάλωσε περιτριγυρισμένος από μουσική. Η θέση του ως διευθυντή του Θεάτρου της Αυλής της Βαϊμάρης τον έφερε σε επαγγελματική επαφή με πολλούς μουσικούς, ενώ βιρτουόζοι ταξιδευτές από όλη την Ευρώπη ήταν τακτικοί επισκέπτες στο σπίτι του στο Frauenplan –μεταξύ των οποίων η Maria Szymanowska και η Clara Wieck.

Στόχος των δύο ερμηνευτριών μέσα απ’ αυτό το πρόγραμμα, είναι να βυθίσουν τους ακροατές στο πλούσιο μουσικό περιβάλλον μέσα στο οποίο ζούσε ο Goethe, και να μοιραστούν μαζί τους αυτή την ποικιλομορφία, αλλά και να τους παρουσιάσουν τα έργα των συγχρόνων του. Καθένας από αυτούς τους συνθέτες είχε προσωπική σχέση με τον Goethe (με εξαίρεση τον Mozart) και αρκετοί από αυτούς δημιούργησαν τα τραγούδια τους σε στενή συνεργασία με τον ποιητή.

Τα αυθεντικά φορτεπιάνα και τα αντίγραφά τους είναι ιδανικά για τα τραγούδια που συνέθεσαν οι σύγχρονοι του Goethe. Χρησιμοποιώντας ιστορικά φορτεπιάνα, η Φανή Αντωνέλου και η Sofya Gandilyan προσπαθούν να αναπαράγουν έναν ήχο παρόμοιο με αυτόν που ακουγόταν την εποχή του Goethe και των συγχρόνων του.

Θα ακουστούν συνθέσεις των: Carl Friedrich Zelter, Wolfgang Amadeus Mozart, Johann Friedrich Reichardt, Ludwig van Beethoven και Maria Szymanowska.

Φανή Αντωνέλου, σοπράνο | Sofya Gandilyan, fortepiano