Ο Ross Daly βρήκε το κλειδί για την ένωση του παραδοσιακού και του σύγχρονου κόσμου

Ο Ross Daly είναι μια από τις σημαντικότερες μορφές της παγκόσμιας μουσικής σκηνής, ένας δημιουργός που αφιέρωσε τη ζωή του στη μελέτη και τη διάδοση των τροπικών μουσικών παραδόσεων και κατάφερε να γεφυρώσει με μοναδικό τρόπο πολιτισμούς, εποχές και ήχους. Με βαθιά γνώση, ευαισθησία και αφοσίωση, έχει αναδείξει την Κρήτη σε έναν διεθνή κόμβο καλλιτεχνικών συναντήσεων, μέσα από το Μουσικό Εργαστήρι Λαβύρινθος που ίδρυσε και διευθύνει εδώ και δεκαετίες.

Με αφορμή τη μουσικοποιητική παράσταση «Ερωτόκριτος», που θα παρουσιαστεί στις 6 Οκτωβρίου 2025 στο Ωδείο Ηρώδου του Αττικού από την Παγκρήτιο Ένωση και το Μουσικό Εργαστήρι Λαβύρινθος, ο Ross Daly μιλά για την ουσία της παράδοσης, για τις διαπολιτισμικές συνομιλίες που γεννά η μουσική και για την ελευθερία που προσφέρει η δημιουργία, όταν ριζώνει βαθιά στο διαχρονικό και ταυτόχρονα κοιτάζει στο σήμερα.

Η παράσταση, με αφήγηση, πρωτότυπες συνθέσεις και μια πολυδιάστατη ενορχηστρωτική προσέγγιση, επιχειρεί να φέρει τον θεατή πιο κοντά στον ποιητικό κόσμο του Βιτσέντζου Κορνάρου, τιμώντας τη λαϊκή παράδοση, αλλά και ανοίγοντας νέους δρόμους.

Έχετε συνδέσει τη δουλειά σας με την Κρήτη και την ελληνική παράδοση, καθώς και με διάφορες παραδόσεις από όλο τον κόσμο. Πώς προσεγγίζετε αλήθεια τις πολιτισμικές διαφορές μέσα από τη μουσική σας;

Το κύριο αντικείμενο που βρίσκεται στη βάση της δικής μου έρευνας και συνθετικής δουλειάς, εδώ και περίπου 55 χρόνια, αφορά στις τροπικές μουσικές παραδόσεις του κόσμου. Οι τροπικές μουσικές παραδόσεις, που βρίσκονται ουσιαστικά στην απέραντη γεωγραφική έκταση που επεκτείνεται από την βορειοδυτική Αφρική μέχρι και τις δυτικές επαρχίες της Κίνας, στηρίζονται κατά βάση σε φρασεολογικό υλικό που οργανώνεται σε διάφορα συστήματα αναλογα με τον τόπο που βρίσκονται. Συχνά αυτό το υλικό ταξιδεύει από περιοχή σε περιοχή, καθώς προσαρμόζεται στο ιδιωματικό χρώμα του κάθε τόπου.

Με λίγα λόγια, το ίδιο το βασικό μουσικό υλικό, η φρασεολογία, καθώς ταξιδεύει και συναντάει σταθερά τοπικά ηχοχρωματικά ιδιώματα, φανερώνει η ίδια μια βαθιά και διαχρονική σχέση μεταξύ των διαφόρων παραδόσεων όλης της προαναφερόμενης γεωγραφικής έκτασης.

Έχετε εξερευνήσει πολλές διαφορετικές μουσικές μορφές, από παραδοσιακά έργα μέχρι σύγχρονα δημιουργήματα. Ποια έχει υπάρξει η μεγαλύτερη επιρροή που διαμόρφωσε το μουσικό σας ταξίδι;

Μάλλον θα ήταν λάθος εκ μέρος μου να προσπαθήσω να ξεχωρίσω κάποια συγκεκριμένη επιρροή ως τη μεγαλύτερη στη μουσική μου διαδρομή. Οι επιρροές που αφήνουν βαθιά αποτυπώματα στη μουσική μου είναι πάρα πολλές και όλες μαζί επιδρούν κάπως παραμετρικά στη δουλειά μου. Με αυτό τον τρόπο μπορώ να πω ότι η ισορροπία μεταξύ όλων αυτών των επιρροών είναι το βασικό στοιχείο που διαμορφώνει αυτή την διαδρομή.

Κατά τη διάρκεια της μουσικής σας καριέρας, έχετε συνεργαστεί με πολλούς σπουδαίους μουσικούς και συνθέτες. Ποιοι υπήρξαν οι πιο σημαντικοί συνεργάτες σας, και ποιοι συνθέτες ή καλλιτέχνες σας έχουν επηρεάσει περισσότερο;

Είχα την εξαιρετική τύχη να μαθητεύσω και να συνεργαστώ με έναν μεγάλο αριθμό μοναδικών και εμβληματικών μουσικών από τον ευρύτερο κόσμο της τροπικής μουσικής. Αυτοί οι μουσικοί, κάποιοι εκ των οποίων βρίσκονται ακόμη εν ζωή και άλλοι που δυστυχώς έχουν πια φύγει, άφησαν όλοι ένα ανεξίτηλο αποτύπωμα στο δικό μου έργο, και θα ήταν ατόπημα εκ μέρους μου να επιχειρήσω συγκρίσεις ανάμεσα στη σημασία της συμβολής του καθενός τους.

Πέρα όμως από αυτούς, θεωρώ επίσης ως ιδιαίτερα σοβαρές επιρροές στη δουλειά μου μουσικές και μουσικούς που ανήκουν σε είδη με τα οποία ο ίδιος δεν καταπιάνομαι στην πράξη, αλλά που εκτιμώ βαθύτατα ως ακροατής. Εδω μάλλον έχει νόημα να προσθέσω ότι όποιος επιθυμεί να γίνει πραγματικά καλός μουσικός, το πρώτο και ίσως σημαντικότερο μέλημά του πρέπει να είναι να καλλιεργήσει την ικανότητα να ακούει με προσοχή και σε βάθος.

Ο Ross Day η παράδοση και η ελευθερία

Το έργο «Ερωτόκριτος» συνδυάζει την παραδοσιακή κρητική μουσική με σύγχρονες συνθέσεις. Πώς καταφέρετε να διατηρήσετε την αυθεντικότητα της παράδοσης, ενώ ταυτόχρονα την εξελίσσετε με μια πιο ελεύθερη προοπτική;

Δεν υπάρχει καμία ουσιαστική αντίφαση ανάμεσα στην παράδοση και στην «ελευθερία», όπως πολλοί θεωρούν. Η παράδοση, όταν κατανοηθεί όχι ως ένα σύστημα περιορισμών αλλά ως ένα ζωντανό και δυναμικό πεδίο δημιουργικής δράσης, προσφέρει ένα σχεδόν απεριόριστο φάσμα δυνατοτήτων μέσα από τις οποίες μπορεί κανείς να βρει ένα δικό του δρόμο και να εκφραστεί αυθεντικά και ελεύθερα. Δεν αποτελεί έναν προορισμό προκαθορισμένο, ούτε ένα απολίθωμα του παρελθόντος· είναι ένα σημείο εκκίνησης, ένας τρόπος να σταθούμε σφαιρικά και με νόημα απέναντι στον κόσμο και στη δημιουργία.

Αν την προσεγγίσουμε με σεβασμό, με ευαισθησία και αληθινή εσωτερική ακρόαση, τότε αποκαλύπτεται ως κάτι που δεν μας περιορίζει, αλλά αντιθέτως, μας ανοίγει δρόμους, δρόμους που διατηρούν τη βαθιά τους ταυτότητα μέσα στις πολλαπλές εκφραστικές πιθανότητες που φανερώνουν.

Το ίδιο ισχύει και για το σύγχρονο. Δεν είναι εκ φύσεως ή εκ προοιμίου σε σύγκρουση με την παράδοση. Η πραγματική και ουσιαστική δημιουργία δεν βασίζεται σε τέτοιου είδους διαχωρισμούς. Για μένα, το κλειδί για τη ένωση αυτών των δύο κόσμων, του παραδοσιακού και του σύγχρονου, βρίσκεται στην εσωτερική αρμονία που υπάρχει ήδη μέσα μας, μια αρμονία που δεν ανήκει ούτε στο παρελθόν ούτε στο μέλλον, αλλά στο βαθύτερο σημείο της ίδιας μας τη φύση στο τώρα.

«Ο Ερωτόκριτος» είναι ένα έργο που συνδέεται βαθιά με την Κρήτη. Ποια στοιχεία της κρητικής παράδοσης προσπαθήσατε να αναδείξετε στη μουσική αυτής της παράστασης, ενώ ταυτόχρονα αναζητάτε τη σύγχρονη έκφραση;

Όπως ανέφερα και παραπάνω, δεν αντιλαμβάνομαι το σύγχρονο και αυτό που έχει τις ρίζες του στην παράδοση ως εξ ορισμού αντίθετα μεταξύ τους. Αντιθέτως, θεωρώ ότι αποτελούν οι δύο όψεις του κάθε αληθινού δημιουργήματος. Δεν θα έλεγα το ίδιο όμως για το λεγόμενο «μοντέρνο» τρόπο προσέγγισης, στις περισσότερες περιπτώσεις, και για αυτό δεν νιώθω να με αφορά ιδιαίτερα. Το μοντέρνο συνήθως επικεντρώνεται στην αναζήτηση νοήματος ή συσχέτισης αποκλειστικά μέσα στο πλαίσιο μιας συγκεκριμένης χρονικής στιγμής ή συγκυρίας που είναι συχνά αποκομμένο από άλλες χρονικές διαστάσεις και, κατά συνέπεια, από βαθύτερες έννοιες.

Αντιθέτως, το σύγχρονο (στις καλύτερες εκφάνσεις του), όπως και αυτό που προέρχεται από την παράδοση, στρέφεται προς το διαχρονικό, προς εκείνο που δεν περιορίζεται από τα όρια μιας συγκεκριμένης εποχής. Και αυτό είναι για μένα πολύ μεγάλης σημασίας.

Για να είμαι ειλικρινής, το στοιχείο που με αφορά περισσότερο δεν είναι η «παράδοση» κάθε αυτό, όσο είναι η έννοια του διαχρονικού μέσα σε αυτήν, η ποιότητα εκείνη που υπερβαίνει τις συνθήκες και τις αντιλήψεις της κάθε εποχής και απευθύνεται εξίσου σε ανθρώπους διαφορετικών εποχών και κόσμων. Αυτό που αντέχει στον χρόνο όχι επειδή είναι στατικό, αλλά επειδή ακουμπά σε κάτι βαθύτερο, κάτι θεμελιώδες, το οποίο παραμένει ζωντανό και επίκαιρο, όσο κι αν αλλάζουν οι μορφές.

Ποια είναι η μεγαλύτερη πρόκληση όταν επιχειρείτε να ανεβάσετε ένα έργο όπως ο «Ερωτόκριτος» στη σκηνή με μια σύγχρονη προοπτική, χωρίς να απομακρύνεστε από τη ιστορική και πολιτιστική του σημασία;

Στην μουσική παρουσίαση του Ερωτόκριτου, η μουσική σύνθεση ανήκει σε πέντε διαφορετικούς δημιουργούς, όλοι εκ των οποίων, ενώ συνδέονται στενά με το Μουσικό Εργαστήρι Λαβύρινθος, ταυτόχρονα διαφέρουν σημαντικά τόσο ως προσωπικότητες όσο και ως καλλιτέχνες.

Το ίδιο ισχύει και για τους μουσικούς που συμμετέχουν στην παράσταση, οι οποίοι προέρχονται από έξι διαφορετικές χώρες, φέρνοντας ο καθένας και η καθεμιά όχι μόνο τη δική του/της οπτική, αλλά στην πραγματικότητα έναν ολόκληρο διαφορετικό κόσμο.

Συνεπώς η πρόκληση που τίθεται είναι μεγάλη. Θέλουμε να επιτευχθεί μια φυσική και αρμονική σύνθεση όλων αυτών των διαφορετικών ρευμάτων επιρροής, ώστε να προκύψει ένα αποτέλεσμα που να είναι ταυτόχρονα σύγχρονο, ζωντανό και φρέσκο, αλλά και με βαθύ σεβασμό απέναντι στην παράδοση από την οποία προέρχεται ο Ερωτόκριτος.

Πιστεύω πως αυτό που μας βοηθά περισσότερο από οτιδήποτε άλλο να ανταποκριθούμε σε αυτή την πρόκληση είναι το γεγονός ότι το Μουσικό Εργαστήρι Λαβύρινθος δεν αποτελεί μονάχα έναν χώρο μάθησης για όλους μας, αλλά πάνω απ’ όλα μια κοινότητα. Μια κοινότητα στην οποία τα μέλη της συνδέονται βαθιά μεταξύ τους, ανεξάρτητα από τις φαινομενικές διαφορές που μπορεί να υπάρχουν. Αυτό που τους ενώνει είναι η βαθιά αγάπη και το πάθος για την τέχνη την οποία καλούνται να υπηρετήσουν, καθώς και ο αμοιβαίος σεβασμός και η αγάπη τόσο ο ένας για τον άλλον όσο και για τις παραδόσεις που ο καθένας και η καθεμιά φέρει μέσα του/της.

«Ο Ερωτόκριτος» είναι βαθιά ριζωμένος στην κρητική και ελληνική κουλτούρα. Πώς η δουλειά σας επικοινωνεί τις κοινωνικές και πολιτιστικές αξίες της παράδοσης, χωρίς να παραμελεί τις σύγχρονες προκλήσεις και την αισθητική του κοινού;

Οι κοινωνικές και πολιτισμικές αξίες της κρητικής παράδοσης, όπως και πανανθρώπινες αξίες, είναι βαθιά ενσωματωμένες στο ίδιο το έργο του Ερωτόκριτου. Δεν υπάρχει ανάγκη να τις τονίσουμε υπερβολικά ή να προσδίδουμε δικές μας ερμηνίες. Αντιθέτως, η επιδίωξη μας είναι να αφήσουμε το ίδιο το κείμενο να μεταδώσει το νόημα, τις εικόνες και τη σοφία του ανεμπόδιστα, χωρίς παρεμβάσεις ή προσπάθειες εκ μέρους μας να το αλλοιώσουμε με οποιονδήποτε τρόπο.

Πώς συνυπάρχουν τα παραδοσιακά κρητικά όργανα με άλλες σύγχρονες μουσικές μορφές;

Πάντα μου προκαλούσε απορία το γεγονός ότι πολλοί άνθρωποι θεωρούν τον ήχο μιας λύρας, ενός λαούτου ή του σαντουριού ως ήχους κατεξοχήν συνδεδεμένους με το παρελθόν, ενώ αντίθετα, την ηλεκτρική κιθάρα ή το συνθεσάιζερ τα αντιλαμβάνονται ως όργανα με «σύγχρονο» ήχο, σχεδόν εκ φύσεως. Για μένα αυτό δεν ισχύει καθόλου.

Όλα τα μουσικά όργανα διαθέτουν τεράστιες δυνατότητες, οι περισσότερες από τις οποίες παραμένουν ακόμη ανεκμετάλλευτες. Το τι είναι σύγχρονο καθορίζεται απλά από το ποιος δημιουργεί, πότε το δημιουργεί, και μέσα από ποια αντίληψη. Το σύγχρονο είναι αυτό που γεννιέται μέσα στην εποχή μας, από ανθρώπους της εποχής μας, και που αντανακλά τον τρόπο με τον οποίο αυτοί αντιλαμβάνονται το υλικό με το οποίο καταπιάνονται, καθώς και τη σχέση που έχουν αναπτύξει με αυτό.

Μέσα σε αυτό το πλαίσιο υπάρχει τεράστια ποικιλία προσεγγίσεων, τρόπων έκφρασης και αισθητικών αντιλήψεων. Δεν υπάρχει ένα συγκεκριμένο «σύγχρονο» ύφος ή αισθητική, ούτε υπάρχουν όργανα που είναι, εκ φύσεως, πιο σύγχρονα από άλλα. Ορισμένα όργανα έχουν πράγματι πιο μακρά ή πιο σύντομη ιστορία, όμως η εν δυνάμει θέση τους στα χέρια του σημερινού μουσικού και στα αφτιά του σημερινού ακροατή είναι η ίδια.

Κατά την άποψή μου, το τι μπορεί να θεωρηθεί σύγχρονο, διαχρονικό, «μοντέρνο» ή «ξεπερασμένο» σχετίζεται αποκλειστικά με την προσέγγιση του ίδιου του μουσικού και όχι με τη φύση κάποιου συγκεκριμένου οργάνου ή μορφής σύνθεσης.

Πώς έχει εξελιχθεί η παράδοση της Κρήτης μέσα από τη δουλειά σας στο Εργαστήρι Μουσικής Λαβύρινθος, και πώς αντικατοπτρίζεται αυτό στη σύγχρονη μουσική σκηνή;

Νομίζω πως μάλλον δεν είμαι ο καταλληλότερος άνθρωπος για να δώσω μια πραγματικά αντικειμενική εκτίμηση σχετικά με αυτό που με ρωτάτε. Παρ’ όλα αυτά, νιώθω ότι η δουλειά μας στο Μουσικό Εργαστήρι Λαβύρινθος, τα τελευταία σαράντα τρία χρόνια, έχει ασκήσει πράγματι μια κάποια επιρροή, τουλάχιστον σε ένα μέρος της κρητικής μουσικής κοινότητας. Πιστεύω όμως επίσης πως είναι ίσως ακόμη κάπως νωρίς για να γίνει μια σαφής και αντικειμενική αποτίμηση του τι ακριβώς υπήρξε αυτή η επιρροή και ποια σημασία ενδέχεται να έχει για τους μουσικούς του μέλλοντος.

Κατά τη διάρκεια των πενήντα ετών που συσχετίζομαι με τη μουσική της Κρήτης, έχω κυκλοφορήσει αρκετές ηχογραφήσεις που αντανακλούν την προσωπική μου σχέση με αυτήν την ιδιαίτερη παράδοση, καθώς και με συγκεκριμένους μουσικούς με τους οποίους συνδέομαι προσωπικά και που προέρχονται από αυτήν και εργάζονται μέσα σε αυτήν. Έχω επίσης διδάξει πολλούς μαθητές, τόσο από την Κρήτη όσο και από άλλες περιοχές του κόσμου, να παίζουν τα όργανα και τη μουσική αυτού του τόπου.

Ως δάσκαλος, πάντοτε προσπαθώ να μεταδώσω αυτά που έμαθα από τους δικούς μου δασκάλους, πριν από αρκετές δεκαετίες· και μόνο εάν μου το ζητήσουν, τους διδάσκω τις δικές μου συνθέσεις και προσεγγίσεις στο παίξιμο της λύρας.
Δεν έχω καμία επιθυμία ή ανάγκη να επηρεάσω κανέναν. Όμως, όπως όλοι γνωρίζουμε, κανείς δεν μπορεί να υπάρξει χωρίς να ασκεί κάποια επιρροή γύρω του, είτε το θέλει είτε όχι. Το μόνο που εύχομαι είναι η δική μου επιρροή, όποια κι αν είναι, να θεωρηθεί κάποτε ως κάτι θετικό.

Η τέχνη της μουσικής, ιδιαίτερα στις παραστάσεις και τα γεγονότα σας, είναι πάντα συνδεδεμένη με τη μαγεία της αφήγησης. Ποια είναι η σχέση μεταξύ μουσικής και αφήγησης για εσάς;

Η αλήθεια είναι ότι η μουσική μου μάλλον σπάνια συνδέεται με τη αφήγηση, τουλάχιστον όχι με τον τρόπο που συνήθως γίνεται αντιληπτή αυτή η έννοια. Ίσως γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο γράφω πολύ σπάνια τραγούδια και προτιμώ κατά πολύ τη σύνθεση οργανικής μουσικής.

Όπως έχω πει πολλές φορές, η μουσική είναι η γλώσσα του διαλόγου μου με ό.τι αντιλαμβάνομαι ως ιερό. Το «ιερό» για μένα είναι αυτό που εκφράζει και ταυτοχρόνως κινείται προς την ενότητα. Ένας διάλογος με το ιερό δεν εκτυλίσσεται, για μένα, ως μία γραμμική αφήγηση. Αντιθέτως, είναι μια ολιστική εμβύθιση, στην οποία ο χρόνος και ο χώρος δεν λειτουργούν ως καθοριστικοί παράγοντες σε αυτό που απλώς φαίνεται να είναι μια αλληλουχία γεγονότων ή, στη συγκεκριμένη περίπτωση, μουσικών φθόγγων.