Οι αρχέγονοι PAGAN στην Τεχνόπολη – “Η παραδοσιακή μουσική είναι το πιο ακατέργαστο rock”

Εκεί που ο ήχος γίνεται μέσο αφύπνισης, όπου τα αρχέγονα ένστικτα αναδύονται και το παρελθόν διαπερνά το παρόν. Οι PAGAN μάς καλούν στη γιορτή του Διόνυσου. Το συγκρότημα με ιδρυτή και παραγωγό τον Σταύρο Τσουμάνη μέσα σε λίγα χρόνια – από στόμα σε στόμα – κατάφερε να αποκτήσει ένα πολυπληθές και ενθουσιώδες κοινό.

Την Τρίτη 15 Ιουλίου, οι PAGAN εμφανίζονται στην Τεχνόπολη του Δήμου Αθηναίων, προσκαλώντας το κοινό σε μια βραδιά που υπόσχεται μια πολυαισθητηριακή εμπειρία.

Λίγο πριν της εμφάνισή τους μιλήσαμε με τον Σταύρο Τσουμάνη για τη φιλοσοφία πίσω από την τέχνη τους, τη σκηνική τους παρουσία και τον τρόπο με τον οποίο συνδέονται με το κοινό τους. Η παράδοση διασταυρώνεται με το ηλεκτρικό παρόν, οι ήχοι των βουνών συνομιλούν με τις δονήσεις των synths και ο χορός παίρνει μορφή σκηνικού δρώμενου.

PAGAN – “Η μουσική μπορεί να αποτελέσει γέφυρα με το συλλογικό ασυνείδητο”

Πώς δημιουργήθηκε το σχήμα και ποιο ήταν το αρχικό σας όραμα;

Το σχήμα δημιουργήθηκε οργανικά, μέσα από μια κοινή ανάγκη έκφρασης που αφορούσε την ανασύνδεση με βαθύτερα, πολιτισμικά και υπαρξιακά στοιχεία της ταυτότητάς μας. Ξεκίνησε με στόχο να διερευνήσουμε την έννοια του «τελετουργικού» μέσα στη σύγχρονη μουσική πράξη. Το όραμα ήταν -και παραμένει- να συνθέσουμε έναν κόσμο που ενώνει τον ηλεκτρισμό του σήμερα με την πρωτογενή εκφραστικότητα της παράδοσης. Να θυμίσουμε στον άνθρωπο ότι η μουσική μπορεί να αποτελέσει γέφυρα με το συλλογικό ασυνείδητο, με τη γη και την καταγωγή του και να γίνουμε αγωγοί μιας μουσικής που δεν υπάγεται στον χρόνο, αλλά επιστρέφει κάθε φορά που ο άνθρωπος χορεύει, τραγουδάει και ταξιδεύει με τους ρυθμούς και τις μελωδίες για να θυμηθεί ποιος είναι.

Τι σημαίνει το όνομα “PAGAN” και ποια ήταν η σκέψη πίσω από την επιλογή του;

Η λέξη PAGAN προέρχεται από το λατινικό paganus, που σήμαινε κάποτε τον άνθρωπο του υπαίθρου, του βουνού, του κάμπου, τον γηγενή∙ εκείνον που δεν εγκατέλειψε ποτέ τη σχέση του με τη Γη και τους κύκλους της. Για εμάς, αντιπροσωπεύει μια κοσμοαντίληψη που πηγάζει μέσα από τη βιωματική σύνδεση με τη γη, το σώμα και την πνευματικότητα. Το επιλέξαμε για να επαναφέρουμε στο προσκήνιο την ιερότητα της ανθρώπινης ύπαρξης, του φυσικού κόσμου, του συλλογικού ρυθμού και της πνευματικότητας που δεν φοβάται να λερωθεί με τη λάσπη της «μάνας Γης».

Πόσο ροκ είναι τα παραδοσιακά κομμάτια;

Η παραδοσιακή μουσική είναι το πιο ακατέργαστο rock που έχει υπάρξει. Πηγάζει από τη λαϊκή εμπειρία και όταν εκφράζει τον θάνατο, τον θρήνο, τον έρωτα και την εξέγερση θεμελιώνει τις θεματικές που αποτελούν, κατά το πλείστον, τον πυρήνα του σύγχρονου rock. Το rock δεν είναι απλά μουσικό στιλ, αλλά στάση και η παράδοση την είχε αυτή τη στάση, πριν το επινοήσουμε εμείς. Προσπαθούμε να φέρουμε την τεράστια ενέργεια που κουβαλάει η παράδοση πιο κοντά στις συχνότητες του σύγχρονου ανθρώπου, χωρίς να της στερήσουμε όμως την ωμή και άγρια ψυχή της. Μέσα από αυτό το κληροδότημα γράφουμε τους νέους παλμούς και τις μελωδίες που χαρακτηρίζουν πλέον τον ήχο των PAGAN.

Πώς εξηγείτε το ότι ο κόσμος σας αγκάλιασε τόσο θερμά, μέσα από το word of mouth, χωρίς καμία επίσημη προώθηση; Τι πιστεύετε ότι είναι αυτό που άγγιξε τόσο πολύ το κοινό;

Πιστεύουμε βαθιά ότι το κοινό έχει υψηλή αντιληπτικότητα όταν πρόκειται για έντιμες καλλιτεχνικές προσεγγίσεις. Στο ξεκίνημα του project, δεν είχαμε φανταστεί την απήχηση που θα έβρισκε, ειδικά χωρίς την υποστήριξη κάποιου οργανωμένου μηχανισμού προβολής. Από τις πρώτες μας συναυλίες, η προσέλευση του κόσμου ξεπερνούσε κατά πολύ τους αριθμούς των social media, επιβεβαιώνοντας πως η διάδοση από στόμα σε στόμα όσο κι αν θεωρείται ξεπερασμένη επικοινωνιακά, παραμένει ζωντανή και μπορεί να γίνει ο πιο ισχυρός δίαυλος, αν πρόκειται για αυθεντικά καλλιτεχνικά εγχειρήματα.

Ο κόσμος δεν μίλησε για εμάς επειδή του το υπαγόρευσε κάποιος αλγόριθμος, αλλά επειδή ένιωσε κάτι αληθινό· είτε μέσα από τον ήχο είτε από την ατμόσφαιρα των μυσταγωγικών μας εμφανίσεων και έτσι λειτούργησε μια μορφή συντονισμού. Και αυτό, για εμάς, είναι η απόδειξη πως όταν μια ιδέα είναι αληθινή, χτισμένη με επιμονή, καθαρότητα πρόθεσης, φιλοσοφικό υπόβαθρο και πίστη στον άνθρωπο και την εξέλιξη, τελικά βρίσκει τον δρόμο της. Η ηθική ανταμοιβή, πριν από την αριθμητική, είναι αυτή που κρατά το έργο ζωντανό.

Έβελυν Ασουάντ: Η «τραγωδίστρια» των PAGAN

Πώς προέκυψε η συνεργασία με την Έβελυν Ασουάντ και πόσο σημαντικό είναι το θεατρικό στοιχείο στις ζωντανές σας εμφανίσεις;

Η αρχική μου ανάγκη ήταν να αναδείξω τη δραματουργία των τραγουδιών, να φωτιστεί η αφηγηματική τους υπόσταση και όχι απλώς να εκτελεστούν μουσικά. Δεν είχα φανταστεί, ωστόσο, πως αυτή η αναζήτηση θα οδηγούσε σε μια τόσο καθοριστική καλλιτεχνική συνάντηση. Όταν γνώρισα την Έβελυν, υπήρξε μια κεραυνοβόλα καλλιτεχνική έλξη· ένα είδος εσωτερικής αναγνώρισης. Έψαχνα επί χρόνια τη φωνή και την παρουσία που θα μπορούσαν να ενσαρκώσουν ένα project το οποίο για μένα δεν είναι απλώς μουσική δουλειά, αλλά έργο ζωής. Η σύμπραξή μας ήταν μια δημιουργική έκρηξη.

Μαθήτρια του Θεόδωρου Τερζόπουλου και μέλος του Θεάτρου Άττις – και Κασσάνδρα για δεύτερο καλοκαίρι φέτος στην «Ορέστεια» – η Έβελυν ήρθε σαν ενσάρκωση αυτού που ήδη υπήρχε άμορφο στο αρχικό όραμά.  Η φωνή της κουβαλούσε την ανάσα του αρχαίου δράματος και η παρουσία της εισήγαγε τη θεατρική διάσταση στον μυσταγωγικό χαρακτήρα της σκηνικής μας παρουσίας. Ως τραγωδός και τραγουδίστρια έγινε η «τραγωδίστρια» των PAGAN. Το θεατρικό στοιχείο για εμάς δεν είναι στολίδι∙ είναι μέθοδος ψυχικής αποκάλυψης. Τα όρια μεταξύ ηθοποιού, μουσικού και θεατή καταρρέουν και γινόμαστε όλοι μέρος ενός κοινού παλμού, μιας συλλογικής τελετουργίας.

Πώς διαχειρίζεστε το γεγονός ότι η ντοπιολαλιά και η βαλκανική προέλευση κάποιων τραγουδιών μπορεί ακόμα να προκαλούν αντιδράσεις σε κάποιες περιοχές;

Η μουσική δεν έχει σημαίες. Οι λαοί τραγουδούσαν για τον έρωτα, τον θάνατο και τα υπαρξιακά μυστήρια της ζωής πριν φτιαχτούν τα σύνορα. Η προσέγγισή μας δεν έχει καμία εθνοκεντρική διάσταση, αλλά καθαρά καλλιτεχνικό και ανθρώπινο κώδικα. Η παράδοση και η τέχνη είναι διαβατήρια, όχι φράχτες.

Η μουσική σας συνδέεται με μια συλλογική, πολιτισμική μνήμη. Πώς πιστεύετε ότι επηρεάζει τους Millennials και τη Gen Z που ίσως έχουν απομακρυνθεί από τις παραδοσιακές ρίζες;

Η Gen Z και οι Millennials διψούν για νόημα και το νόημα δεν έχει ηλικία. Όταν τους δίνεις κάτι που δεν ντρέπεται να είναι βαθύ, ακατέργαστο και τελετουργικό, ανταποκρίνονται. Ίσως γιατί μέσα από αυτό βλέπουν τον εαυτό τους αλλιώς. Δεν έχουν προλάβει να απομακρυνθούν από τις ρίζες· απλά δεν τους συστήθηκαν με τρόπο συμβατό με τις σύγχρονες εικόνες που έχουν μάθει να αφομοιώνουν. Αν η παράδοση μιλήσει στη γλώσσα της ψυχής, τότε γίνεται παρόν, όχι παρελθόν.

“Ήμασταν κάποτε όλοι μέρος της ίδιας φωτιάς”

Ποιο είναι το κριτήριο με το οποίο επιλέγετε ποια παραδοσιακά τραγούδια θα “διασκευάσετε” ή θα εντάξετε στο ρεπερτόριό σας; Σας οδηγεί το συναίσθημα, η ιστορία ή κάτι άλλο;

Το τραγούδι μάς διαλέγει. Δεν ψάχνουμε τραγούδια, τα ακούμε και περιμένουμε το κάλεσμα. Αν μας ταράξει, αν νιώσουμε πως φέρει μέσα του έναν κόσμο που θέλει να ειπωθεί ξανά, τότε το εντάσσουμε. Δεν τα «διασκευάζουμε» με την κλασική έννοια· τα ανασυνθέτουμε με σεβασμό και με στόχο να δημιουργήσουμε μια νέα εμπειρία χωρίς να σβήσουμε το ίχνος του παλιού.

Στα live σας δημιουργείται σχεδόν διονυσιακή ατμόσφαιρα. Ποια είναι για εσάς η σημασία της ζωντανής εμπειρίας σε σχέση με την ηχογραφημένη μουσική σας;

Η ζωντανή εμπειρία είναι για εμάς ο πυρήνας του έργου μας. Εκεί καταλύονται τα όρια μεταξύ των ψυχών και χάνεται ο χρόνος. Η ηχογραφημένη μουσική είναι σαν να φυλάς νερό σε ένα απύθμενο αγγείο και όταν διψάς ψυχικά, το ανοίγεις και πίνεις μέχρι να ξεδιψάσεις. Σε αντίθεση με τα ηχογραφήματα, που είναι στατικά και αναπαραγώγιμα, η σκηνή είναι ένας ζωντανός χώρος συνάντησης και μεταμόρφωσης. Η συναυλία είναι μια μυσταγωγία που καταλύει την ατομικότητα και μας ενώνει σε μια κοινή, μεταμορφωτική εμπειρία που μας φέρνει κοντά στον κοινό μας πυρήνα. Αυτό είναι, ίσως, το πιο ιερό.

Αν είχατε την ευκαιρία να συνεργαστείτε με έναν παραδοσιακό καλλιτέχνη ή με κάποιο σύγχρονο μουσικό που θαυμάζετε, ποιος θα ήταν και γιατί; Ποια ξένα συγκροτήματα σας έχουν επηρεάσει – είτε μουσικά είτε με τη σκηνική τους παρουσία;

Είναι αμέτρητα τα συγκροτήματα που μας επηρεάζουν και οι καλλιτέχνες που θαυμάζουμε, τόσο στον χώρο της μουσικής όσο και σε άλλες μορφές έκφρασης όπως η εικαστική δημιουργία, η σκηνοθεσία, η χορογραφία και η performance γενικότερα. Το «κρυφό» μας όνειρο όμως θα ήταν να συνεργαστούμε με βιωματικούς μουσικούς και performer από τα βάθη της υφηλίου. Με ανθρώπους που κουβαλούν αρχαίες μνήμες από όλες τις κουλτούρες του κόσμου.

Εκείνους που έχουν γεννηθεί μέσα στα ήθη και τα έθιμα του τόπου τους και φέρουν μέσα τους έναν παλμό που δεν έμαθαν, αλλά έζησαν. Θέλουμε να χτίσουμε γέφυρες με ήχους που ακόμα ανασαίνουν έξω από τον θόρυβο του κόσμου και δεν έχουν προσβληθεί από τη βιομηχανία. Γιατί η τέχνη που μας αφορά επιζητά να ξυπνήσει το ασυνείδητο και να θυμίσει πως, κατά βάθος, ήμασταν κάποτε όλοι μέρος της ίδιας φωτιάς.