Η αυτιστική καλλιτέχνις που γκρεμίζει σύνορα κερδίζοντας το Turner Prize

H Nnena Kalu κέρδισε το περίβλεπτο βρετανικό βραβείο Turner Prize 2025 για τα εκρηκτικά, πολύχρωμα σχέδια και τις γλυπτικές της κατασκευές από υφάσματα και παλιές κασέτες VHS – και έγινε η πρώτη καλλιτέχνις με μαθησιακή δυσκολία και περιορισμένη λεκτική επικοινωνία που αποσπά την τιμητική αυτή διάκριση των 25.000 λιρών (περίπου 28.500 €).

Ο Alex Farquharson, πρόεδρος της κριτικής επιτροπής και διευθυντής της Tate Britain, χαρακτήρισε τη βράβευση της Βρετανο-Νιγηριανής καλλιτέχνιδας “ορόσημο” για τον διεθνή κόσμο της τέχνης.

«Η Nnena επιλέχθηκε αποκλειστικά για την ποιότητα του έργου της. Όμως, ως νευροδιαφορετική καλλιτέχνις, με περιορισμένη λεκτική επικοινωνία, είναι κάποια που στο παρελθόν θα είχε μείνει απ’ έξω», είπε.

«Η νίκη της αρχίζει να σβήνει εκείνο το σύνορο ανάμεσα στον νευροτυπικό και τον νευροδιαφορετικό καλλιτέχνη. Ξαφνικά συνειδητοποιείς ότι αυτό το σύνορο υπήρχε για χρόνια γύρω από την ιστορία μας και γύρω από τη σύγχρονη τέχνη. Τώρα όμως διαλύεται.»

Ποια είναι η Βρετανο-Νιγηριανή Nnena Kalu, που κέρδισε το Turner Prize 2025

Η Kalu γεννήθηκε στη Γλασκώβη το 1966, από Νιγηριανούς γονείς, και μετακόμισε σε μικρή ηλικία στο Wandsworth του Λονδίνου. Ξεκίνησε να ασχολείται με την τέχνη στα τέλη της δεκαετίας του ’80, στο Hill House Day Centre στο Tooting, και σήμερα διατηρεί στούντιο στο ActionSpace στο Clapham – έναν οργανισμό που στηρίζει καλλιτέχνες με μαθησιακές δυσκολίες, και έχει αναδείξει μερικές από τις πιο σημαντικές νευροδιαφορετικές φωνές της βρετανικής τέχνης.

Η Kalu ξεκίνησε δημιουργώντας εικόνες με χρωματικά μπλοκ τοποθετημένα σε σειρά. Το 2010 άρχισε να φτιάχνει γλυπτές φόρμες από κασέτες VHS, χρωματιστές ταινίες και χαρτόνι. Υλικά ταπεινά, σχεδόν “ασήμαντα”, που μέσα από την επιμονή της αποκτούν όγκο, χρώμα, κίνηση. Το 2013 ξεκίνησε να σχεδιάζει μεγάλα έργα με επαναλαμβανόμενες κινήσεις του σώματος, θυμίζοντας δίνες, ανεμοστρόβιλους, καιρικά φαινόμενα που μοιάζουν να αναπνέουν.

Η πορεία της υπήρξε εντυπωσιακά γρήγορη. Το 2016 εξέθεσε έργα της στο Βέλγιο, δίπλα σε σύγχρονους καλλιτέχνες όπως η Laure Prouvost. Δύο χρόνια αργότερα συμμετείχε στο Glasgow International. Η πρώτη της εμπορική έκθεση πραγματοποιήθηκε πέρσι, ενώ το 2025 άνοιξε στο Kunsthall Stavanger της Νορβηγίας η πρώτη της μεγάλη θεσμική έκθεση.

Όσοι τη γνωρίζουν λένε πως η ανάγκη της Kalu να δημιουργεί τέχνη ήταν πάντοτε “εκτός κλίμακας”, πέρα από κάθε μέτρο. Δουλεύει με όλο το σώμα και συχνά με ρυθμό, σχεδόν χορευτικό. Της αρέσει να ακούει μουσική ενώ δημιουργεί – λατρεύει τους ABBA, τον Michael Jackson και τον Stevie Wonder και αυτή η ενέργεια περνάει στα έργα της σαν μια παλίρροια χρώματος και έντασης.

Είναι χαρακτηριστικό ότι σε αρκετές από τις εγκαταστάσεις της χρειάζεται ομάδα υποστήριξης, όχι για να ολοκληρώσει το έργο, αλλά για να τη βοηθήσουν να διαχειριστεί τον όγκο των υλικών που εκείνη απαιτεί σε ρυθμούς σχεδόν παροξυσμού.

Ο Alex Farquharson πρόσθεσε: «Τα σχέδιά της έχουν αυτή την λεπτή, αέρινη αισθητική, ενώ τα γλυπτά της μοιάζουν με δίνες που σε τραβούν μέσα τους. Είναι έργα απίστευτα καθηλωτικά — σε μαγνητίζουν, σου δίνουν χαρά και σε κάνουν να επιστρέφεις ξανά και ξανά.»

Είδωλο, Θρύλος, Νικήτρια, Ό,τι θες

Η Charlotte Hollinshead, υπεύθυνη του στούντιο της Kalu και συνοδοιπόρος στη δημιουργική της διαδικασία, εκφώνησε τον λόγο της νικήτριας εκ μέρους της και μίλησε για τις δυσκολίες στη διαδρομή της εικαστικού. «Η Nnena έχει αντιμετωπίσει απίστευτες διακρίσεις, που συνεχίζονται μέχρι και σήμερα. Ελπίζω αυτό το βραβείο να συντρίψει, έστω και λίγο, αυτές τις προκαταλήψεις», είπε.

Η Kalu φόρεσε μια κονκάρδα που έγραφε «Είδωλο, Θρύλος, Νικήτρια, Ό,τι θες», μια φράση που είχε πει για εκείνη ένας συμμετέχων σε εργαστήριό της.

Τα έργα της, «τεράστια κουκούλια δεμένα σε σφιχτούς, στριφογυριστούς, εκτυφλωτικά χρωματιστούς κόμπους», όπως τα περιέγραψε ο κριτικός του Guardian, Έντι Φράνκελ, εντυπωσίασαν την επιτροπή σε μια χρονιά όπου σχεδόν όλοι οι υποψήφιοι θεωρούνταν πιθανοί νικητές.

H Kalu επικράτησε απέναντι σε τρεις ακόμη υποψήφιους για το Turner Prize: τον Mohammed Sami, Ιρακινό ζωγράφο που ξεκίνησε την καριέρα του φτιάχνοντας τοιχογραφίες του Σαντάμ Χουσεΐν∙ τη Rene Matic, φωτογράφο της οποίας οι εικόνες φίλων και οικογένειας έχουν συγκριθεί με το έργο των Nan Goldin και Wolfgang Tillmans∙ και τη Zadie Xa, Καναδή καλλιτέχνιδα κορεατικής καταγωγής, γνωστή για τις μεγάλες εγκαταστάσεις της.

Η απονομή του Turner Prize έγινε στο Bradford Grammar School, λίγα λεπτά από το Cartwright Hall, όπου φιλοξενείται φέτος ο διαγωνισμός στο πλαίσιο του Bradford City of Culture.

Στο Cartwright Hall, κάθε υποψήφιος είχε τη δική του αίθουσα, με τα έργα να απλώνονται σε δύο ορόφους του κτιρίου. Το βραβείο παρέδωσε ο Βρετανός μάγος Dynamo (Steven Frayne).

Το Turner Prize, ένα από τα σημαντικότερα βραβεία του κόσμου της τέχνης, απονέμεται κάθε χρόνο σε έναν καλλιτέχνη που γεννήθηκε ή εργάζεται στη Βρετανία, για μια εξαιρετική έκθεση ή παρουσίαση της δουλειάς του μέσα στον προηγούμενο χρόνο.