Η Κατερίνα Παπατέγου ζωγραφίζει και αφηγείται θαλασσινούς «μύθους»

Η ευγένεια της ψυχής της καθρεφτίζεται και στους τρόπους της (αυτό που λέμε αγωγή, παιδεία και ευγένεια που αρκετά λείπουν σήμερα) και στην τέχνη της. Τέχνη που σε γλυκαίνει την καρδιά, σε ταξιδεύει και σου δίνει λίγη από την ανάσα με την οποία απλώνει τις υπέροχες πινελιές της.

Σε έναν κόσμο άδικο, η Κατερίνα Παπατέγου με κάθε έργο προσπαθεί κάτι να πει και να δηλώσει. Προσπαθεί με χρώματα και σχήματα να αρθρώσει τον δικό της λόγο απέναντι σε καθετί δεν είναι δίκαιο – από το περιβάλλον και το ρατσισμό ως τις γυναίκες και ασφαλώς τα παιδιά.

Η ίδια έχει τέσσερα: δύο μεγάλα κορίτσια και δύο μικρά κορίτσια. Γιατί τόλμησε να γίνει μητέρα ξανά, μετά τα 40 για να δώσει ακόμη περισσότερη αγάπη και να μεγαλώσει δύο ακόμη γλυκά κορίτσια. Η τωρινή της έκθεση, που αξίζει να δείτε, διηγείται θαλασσινούς «μύθους» – Sea Tales.

Σε μια εποχή αποξένωσης και ταχύτητας, η θάλασσα μετατρέπεται σε καταφύγιο. Στο έργο της, ο κολυμβητής δεν είναι απλώς μια φιγούρα μέσα στο νερό – είναι σύμβολο αναγέννησης. Κάθε βουτιά, μια σιωπηλή πράξη αντίστασης απέναντι στον θόρυβο του κόσμου. Κάθε κύμα, μια υπενθύμιση πως η πραγματική ελευθερία έρχεται μέσα από τη συμφιλίωση με τον εαυτό και τη φύση.

Πώς ξεκίνησες να ασχολείσαι με τη ζωγραφική;
Από τότε που θυμάμαι τον εαυτό μου πάντα ζωγράφιζα. Θυμάμαι στα χρόνια των τελευταίων τάξεων του δημοτικού, όταν αρχίζαμε να διαβάζουμε μόνοι μας, να κάνει εφόδους η μαμά μου στο δωμάτιο μου για να δει εάν διαβάζω ή ζωγραφίζω πάλι. Για μένα η ζωγραφική είναι κάτι που γίνεται αυτόματα, χωρίς δεύτερη σκέψη, είναι σαν την αναπνοή – αναπνέουμε χωρίς να το σκεφτόμαστε. Δεν είναι ένα πάρεργο, ένα χόμπι. Αποτελεί μία ουσιαστική ανάγκη, όχι προσωπική, αλλά καθολική για επαφή και επικοινωνία με τους άλλους μέσα από την τέχνη. Ο σκοπός, λοιπόν, της τέχνης μου είναι να δημιουργήσω ένα κλίμα αδελφοσύνης, μία γέφυρα που να αμβλύνει τις διαφορές και να ενώνει τους ανθρώπους ανεξαρτήτως ρατσιστικών, ιδεολογικών, πολιτικών, θρησκευτικών πεποιθήσεων.

Ποιο είναι το κύριο θέμα ή μοτίβο που σε εμπνέει περισσότερο και πως προκύπτουν οι θεματικές κάθε φορά;

Κύριο θέμα μου, μοτίβο και σημείο αναφοράς σε όλες σχεδόν τις συλλογές μου, είναι ο άνθρωπος, όπως για παράδειγμα τα μεγάλης διάστασης τετράπτυχα με τα εξπρεσιονιστικά πορτραίτα, όπου μέσα από την χρωματική έξαρση κι ελευθερία, προσπάθησα να αποτυπώσω την προσωπικότητα και τον εσωτερικό κόσμο εκείνου που απεικονίζω.

Ακόμη και στα conceptual έργα μου του παρελθόντος, που αφορούν την ομορφιά της φύσης, την απειλή της κλιματικής αλλαγής, της υπογονιμότητας και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, πάλι το ανθρώπινο στοιχείο και η αγάπη μου για τον άνθρωπο συνυπάρχει.

Η τέχνη, για μένα λειτουργεί σαν ένα κάλεσμα για δράση και μία αφορμή για να ξανασκεφτούμε τη σχέση μας με τη φύση και των επιπτώσεων των ενεργειών μας προς αυτή. Στην τωρινή μου συλλογή, κύριο θέμα είναι η θάλασσα, την οποία προσεγγίζω όχι σαν τοπίο, αλλά σαν καθρέφτη της ανθρώπινης ψυχής. Οι κολυμβητές μου δεν είναι απλώς ένα σώμα στο νερό – είναι ένα σύμβολο αναγέννησης, ένας άνθρωπος που επιλέγει να αφεθεί, να καθαρθεί, να επανασυνδεθεί με τη ρίζα της ύπαρξής του.

Για να επανέλθω στην ερώτηση, τα θέματα μου προκύπτουν τυχαία θα έλεγα. Έμπνευση αντλώ από πολλές πηγές. Από ένα ωραίο θεατρικό έργο που θα δω και θα αισθανθώ μία ψυχική ανάταση, από ένα ωραίο τραγούδι που θα ακούσω, από ένα ταξίδι και την επαφή μου με άλλους πολιτισμούς, από μία γλυκιά ανάμνηση, έναν πίνακα ή μία έκθεση ζωγραφικής που θα με αγγίξει. Πιάνω τα πινέλα μου καθημερινά και ζωγραφίζω. Ξεκινάω από μία αρχική ιδέα, ένα πρωταρχικό σχέδιο και μετά αφήνομαι σ΄ ένα εσωτερικό ταξίδι δημιουργίας και προσωπικής «λύτρωσης» και κάπου, κάπως, λίγο «μαγικά», παίρνουν όλα τον δρόμο τους και δημιουργούνται οι συλλογές μου.

Ποιο καλλιτεχνικό ρεύμα σε έχει επηρεάσει περισσότερο και ποια τεχνοτροπία προτιμάς να χρησιμοποιείς;

Το καλλιτεχνικό ρεύμα που μ’ έχει επηρεάσει περισσότερο είναι ο εξπρεσιονισμός. Δεν με ενδιαφέρει πια, η πιστή κι αντικειμενική αναπαράσταση, κάτι που κυνηγούσα στα πρώτα μου έργα. Η ελευθερία είναι ένας κεντρικός πυλώνας του έργου μου.

Ο εξπρεσιονισμός με βοηθάει να εκφραστώ με μία πιο αυθεντική και προσωπική προσέγγιση. Πάντως θα έλεγα ότι έχω επηρεασθεί από όλα τα κινήματα της ζωγραφικής. Εννοώ ότι σε όλα μου τα ταξίδια, έχω περάσει πολλές ώρες σε μεγάλα μουσεία και γκαλερί, μπροστά σε πίνακες ζωγραφικής και γλυπτά διαφόρων ρευμάτων οπότε όλες αυτές οι εικόνες έχουν περάσει στο υποσυνείδητό μου και σίγουρα έχουν ζυμωθεί μέσα μου.

Χρησιμοποιείς κυρίως κάποια συγκεκριμένη τεχνική ή σου αρέσει να πειραματίζεσαι;

Παρότι κάνω κάποια «πειράματα» με διάφορες τεχνικές που μου έχουν τραβήξει την προσοχή κι έχω ψαχθεί με διάφορα νέα υλικά, τελικά κατέληξα στην πιο «παραδοσιακή» θα έλεγα προσέγγιση. Σχέδιο με μολύβι ή πινελάκι και πολύ χρώμα. Κάποιες φορές δημιουργώ μια ανάγλυφη επιφάνεια με βαμβάκι κι άλλα ετερόκλητα υλικά. Είναι μία δική μου τεχνική που έχω εξελίξει μετά από πολλές δοκιμές.

Γιατί για μένα ένας πίνακας, πρέπει να «αντέχει», είναι το αποτύπωμα μου στον χρόνο και θέλω να μείνει αναλλοίωτο. Αυτή είναι απολύτως προσωπική άποψη, γιατί ας πούμε το περίφημο έργο “Comedian” του Ιταλού καλλιτέχνη Maurizio Cattelan, που απεικονίζει μία αληθινή μπανάνα και μία κολλητική ταινία, έρχεται σε πλήρη αντίθεση με τη δική μου θέση αφού μόλις τη φας, εξαφανίζεται το έργο. Αλλά αυτό είναι και το ωραίο της τέχνης. Η πολυφωνία.

Υπάρχουν έργα που θεωρείς πιο προσωπικά ή σημαντικά – είτε για το θέμα είτε για τη στιγμή που έγιναν.

Τα πιο αγαπημένα μου έργα είναι τα ολόσωμα πορτραίτα που έχω κάνει με τα παιδιά μου, για ευνόητους λόγους. Ξεχειλίζουν από αγάπη και συναίσθημα. Μάλιστα ένα από αυτά, το “Hug”, που απεικονίζει την κόρη μου Εμμανουέλα μπροστά από ένα διάσημο γλυπτό με ανοιχτή την αγκαλιά, επιλέχθηκε και είχε εγκατασταθεί σε digital μορφή, σε μία μεγάλη οθόνη στο αεροδρόμιο Euro Airport Basel Mulhouse Freiburg, στη Βασιλεία της Ελβετίας, «αγκαλιάζοντας» τους ταξιδιώτες, για μία εβδομάδα, στο πλαίσιο της Art Basel του 2023.

Πώς προτιμάς να ζωγραφίζεις Σε απόλυτη ησυχία και μοναξιά ή όχι; Με μουσική ή όχι;

Μ’ αρέσει να ζωγραφίζω ιδανικά σε απόλυτη μοναξιά και σε απόλυτη ησυχία. Βέβαια έχοντας τέσσερα παιδιά, ζωγραφίζουμε συχνά όλοι μαζί και με φίλους τους, αλλά εκεί θέτω τα πράγματα σε διαφορετική βάση. Βάζουμε μουσική, πειραματιζόμαστε με σχήματα, χρώματα και συνδεόμαστε μέσα από τη ζωγραφική μας.

Η υλοποίηση προκύπτει από μία εικόνα που έχεις ήδη σχηματίσει στο μυαλό σου και πόσο αλλάζει στην πορεία
Όλα ξεκινούν με μία αρχική ιδέα, ένα πρωταρχικό σχέδιο που όμως αλλάζει κατά πολύ στην πορεία.. «Τα πάντα ρει», όλα είναι ρευστά και κάπως «μαγικά» παίρνουν την τελική τους μορφή.

Έχεις κάποια καθημερινή ρουτίνα όταν δουλεύεις πάνω σε έναν πίνακα;

Έναν πίνακα, ειδικά μεγάλων διαστάσεων, τον δουλεύω για πολλές μέρες, σε διάφορα επίπεδα και στρώματα. Βάζω χρώματα στο background, γράφω λέξεις, κάνω ζωγραφιές και μουντζούρες και τα αφήνω να στεγνώσουν. Μετά πολλές φορές ζωγραφίζω πάνω σ΄ αυτά. Κάνω σχέδια, τα φροντίζω, τα δουλεύω ξανά και ξανά, μέχρι να φθάσουν στην τελική τους μορφή.

Πόσο σε αφορά και πώς αντιμετωπίζεις την κριτική, θετική ή αρνητική.

Η κριτική όταν έρχεται «καλοπροαίρετα» από άτομα που έχουν κερδίσει τον σεβασμό μου είναι πολύ δημιουργική. Ακούω πολύ την κριτική από τα μεγάλα μου παιδιά και μετράω την άποψή τους. Ακούω την κριτική, ή μάλλον την «συμβουλή» κάποιων δασκάλων, που συνήθως είναι και πολύ ενθαρρυντική. Σε γενικότερο επίπεδο, είμαι σε μία ηλικία κι έχω πια τη σοφία και την ωριμότητα, να μην επηρεάζομαι από «κακόβουλες» ή «υστερόβουλες» κακές κριτικές, τόσο για τη ζωγραφική όσο και για την προσωπική ζωή μου.

Είμαι πολύ συνειδητοποιημένη και κατασταλαγμένη πια. Όταν ήμουν νεότερη, ήμουν πιο ευαίσθητη πληγωνόμουν εύκολα από κακές κριτικές και συμπεριφορές. Εννοείται πως μία θετική κριτική, όταν είναι αυθόρμητη κι αληθινή, μου δίνει φτερά.

Θα μας μιλήσεις λίγο για την εμπειρία των εκθέσεων μα και των πωλήσεων. Έχεις αγωνία;

Δεν έχω αγωνία αν θα πουλήσω. Αγωνία, μέσα σε εισαγωγικά, έχω εάν θα αγγίξω, εάν θα μιλήσω στην ψυχή κάποιου, εάν θα του δημιουργήσω συναισθήματα, στην τελική εάν θα επικοινωνήσω. Από την εμπειρία μου πάντα θα υπάρξει κάποιος συλλέκτης που είτε κατά την διάρκεια της έκθεσης είτε μετά θα αγοράσει κάποιους πίνακες. Εγώ τους αποκαλώ «αγγέλους» μου.

Πιστεύεις πως ένας άνθρωπος που δεν έχει οικονομική ευχέρεια, μπορεί να ασχοληθεί με την τέχνη της ζωγραφικής.

Πιστεύω πως φυσικά κι ένας άνθρωπος που δεν έχει οικονομική ευχέρεια μπορεί να ασχοληθεί με την τέχνη της ζωγραφικής. Αλλά σίγουρα κι ένας άνθρωπος που δεν τρελαίνεται με τη ζωγραφική και θέλει να βγάλει εύκολα και πολλά λεφτά θα τον συμβούλευα να μην ασχοληθεί με καμία τέχνη, ας ανοίξει καλύτερα ένα καφέ.

Για μένα, πυρήνας του να ασχοληθεί κανείς ή όχι με την ζωγραφική, ξεκινάει από την εσωτερική του ανάγκη για επικοινωνία και λύτρωση μέσα από αυτήν την τέχνη. Τώρα εάν με ρωτάς, εάν μπορείς να βιοπορίζεσαι μόνο από την ζωγραφική, εγώ δεν τα έχω καταφέρει. Σίγουρα θέλει άλλη προσέγγιση: να γίνεις δάσκαλος ζωγραφικής με σταθερό μισθό, να κάνεις καλύτερο marketing δημιουργώντας ένα δυνατό brandname, γενικά να κάνεις κινήσεις πέρα από το δημιουργικό κομμάτι.

Η τελευταία δουλειά έχει σχέση με τη θάλασσα και την ανάταση που αυτή δίνει μέσα σε έναν κόσμο ραγδαίο, σκληρό, βίαιο και άνισο Είναι η άμυνα σε όλα αυτά. Πώς τον νιώθεις αυτόν τον κόσμο και ποιες αδικίες δεν αντέχεις;

Νομίζω πως στην τελευταία μου δουλειά νιώθω πιο κατασταλαγμένη και πιο δημιουργική από ποτέ. Στην εποχή των γρήγορων ρυθμών, της αποξένωσης και των πολλαπλών κρίσεων – περιβαλλοντικών, κοινωνικών, υπαρξιακών – η θάλασσα λειτουργεί ως αντίδοτο και καταφύγιο. Είναι το σημείο μηδέν, εκεί όπου το σώμα και το πνεύμα επιστρέφουν για να θυμηθούν. Κάθε βουτιά είναι μία πράξη αντίστασης απέναντι στον θόρυβο του κόσμου.

Μία υπενθύμιση, ότι η αληθινή ελευθερία βρίσκεται όχι στην απομόνωση, αλλά στη συμφιλίωση με τον εαυτό και το σύμπαν. Η παρούσα έκθεση, με τις μορφές των κολυμβητών και τα θαλάσσια τοπία της, δεν αποτυπώνει απλώς εικόνες – αποκαλύπτει συναισθήματα, μνήμες, ανάγκες. Είναι μία ανοιχτή πρόσκληση να σταθούμε απέναντι στο υγρό στοιχείο και να αναρωτηθούμε ποιοι είμαστε χωρίς τους ρόλους μας. Τι αναζητούμε όταν κοιτάμε τον ορίζοντα.

Η θάλασσα δεν είναι απλώς ένας τόπος – είναι μία στάση ζωής. Κάθε φορά που την κοιτάμε, μας καλεί ξανά να τολμήσουμε να ονειρευτούμε. Φυσικά και δεν μου αρέσει η αδικία, για να απαντήσω στο δεύτερο σκέλος της ερώτησης, αλλά εκεί που γίνομαι έξαλλη είναι ότι έχει να κάνει με παιδιά. Με τρελαίνει το γεγονός ότι ακόμη γίνονται πόλεμοι και το 40% των νεκρών είναι αθώα παιδιά. Ότι εκατομμύρια άμαχοι, παιδιά, γυναίκες, οικογένειες δολοφονούνται, τιμωρούνται συλλογικά ενώ στερούνται κάθε ανθρώπινο δικαίωμα. Με τρελαίνει κάθε μορφή κακοποίησης αθώων παιδιών από τη μητέρα, τον πατριό, τον θείο, τον δάσκαλο… Εξοργίζομαι κι αρνούμαι να κατανοήσω.

Με τρελαίνει ότι υπάρχουν μικρά παιδιά στο κέντρο της Αθήνας, που αντί να πάνε σχολείο, είναι στα φανάρια ή κάνουν επαιτεία. Δυστυχώς, με λυπεί πολύ το γεγονός ότι ο στίχος του Χατζηδάκι «Καληνύχτα Κεμάλ. Αυτός ο κόσμος δεν θα αλλάξει ποτέ» βγήκε αληθινός.