Η σιωπή των ζώων σπάει στο ΕΜΣΤ

Ποια είναι η σχέση μας με τα ζώα σήμερα; Πώς και γιατί έχουν τα ζώα περιθωριοποιηθεί στη σύγχρονη εποχή; Μπορούμε να συζητάμε για την κλιματική́ δικαιοσύνη και την προστασία του περιβάλλοντος και να παραλείπουμε τη μη ανθρώπινη ζωή από αυτή τη συζήτηση;
Το ΕΜΣΤ, αναγνωρίζοντας τη σημασία αυτών των ερωτημάτων, έχει επιλέξει στον νέο κύκλο εκθέσεών του να εστιάσει στη διερεύνηση των σύνθετων δυναμικών μεταξύ ζώων και ανθρώπων και στον κομβικό τους ρόλο στην πλανητική ευημερία.

Με τη συμμετοχή πάνω από 60 καλλιτεχνών από 25 χώρες (Ευρώπη, Ασία, Αφρική, Αμερική) και με πάνω από 200 έργα να καταλαμβάνουν όλους τους ορόφους του Μουσείου, η έκθεση Why Look at Animals? Δικαιοσύνη για τη μη ανθρώπινη ζωή, σε επιμέλεια της Κατερίνας Γρέγου, Καλλιτεχνικής Διευθύντριας του ΕΜΣΤ, είναι αποτέλεσμα πολυετούς έρευνας.

Πρόκειται για τη μεγαλύτερη έκθεση που έχει διοργανώσει το ΕΜΣΤ και η πρώτη μεγάλη έκθεση με θέμα την ευημερία των ζώων διεθνώς. Πηγή έμπνευσης και αφετηρία της πολυετούς έρευνας για τη δημιουργία αυτής της έκθεσης αποτελεί́ το –δημοσιευμένο το 1980– εξαιρετικά́ επιδραστικό ομότιτλο βιβλίο του John Berger, που διερευνά τη σχέση ανθρώπου και ζώων στη σύγχρονη εποχή και εντοπίζει τους τρόπους με τους οποίους τα ζώα έχουν περιθωριοποιηθεί στις ανθρώπινες κοινωνίες.

Όπως επεσήμανε ο Berger, εν αρχή τα ζώα «βρίσκονταν μαζί με τον άνθρωπο στο κέντρο του κόσμου του», ενώ κατά τη διάρκεια των δύο τελευταίων αιώνων «έχουν χαθεί από το πλευρό μας και από το οπτικό μας πεδίο». Στη συνθήκη της προϊούσας νεωτερικότητας ο άνθρωπος απομακρύνθηκε προοδευτικά από τα ζώα, τα οποία εξελίχθηκαν σε κάτι που βλέπουμε πλέον στον ζωολογικό κήπο και στο τσίρκο, στην τηλεόραση και τη βιομηχανία της ψυχαγωγίας. Έγιναν πακέτα στα ράφια των σούπερ μάρκετ, ένα ακόμη προϊόν πλήρως αποσυνδεδεμένο στη συνείδησή μας από την προέλευσή του και από την πραγματικότητα της ζωής και του θανάτου του.

Η έννοια του ειδισμού (speciesm): η αντίληψη πως οι άνθρωποι αποτελούν ανώτερη μορφή ζωής απ’ όλα τα άλλα ζωντανά πλάσματα και έχουν ως εκ τούτου περισσότερα δικαιώματα από αυτά, καθώς και η καρτεσιανή ιδέα του bête-machine, του ζώου-μηχανή αναγνωρίζονται ως οι βάσεις της εκτεταμένης, βίαιης εκμετάλλευσης των ζώων στον σύγχρονο κόσμο.

Ο κυρίαρχος ανθρωποκεντρισμός των σύγχρονων κοινωνιών έχει καταδικάσει τα ζώα στην αφάνεια και τη σιωπή, στη θέση ενός είδους υποδεέστερου που δεν ανήκει οργανικά στα διασυνδεδεμένα οικοσυστήματά μας. Τα ζώα έγιναν διαμιάς προϊόν, μηχανή και θέαμα. Από τις ταυρομαχίες στο κυνήγι της αλεπούς και από το παράνομο εμπόριο εξωτικών ζώων στην ανείπωτη βαναυσότητα της βιομηχανικής εκτροφής, προβάλλει πια επιτακτική η ανάγκη να συζητήσουμε για τα δικαιώματα των ζώων και για την ικανότητά τους να αισθάνονται και να βιώνουν τον πόνο.

Η έκθεση Why Look at Animals? Δικαιοσύνη για τη μη ανθρώπινη ζωή αναδεικνύει την ανάγκη αναγνώρισης και υπεράσπισης της ζωής των ζώων ως φλέγον ζήτημα, το οποίο η πολιτική, το εμπόριο και η γεωργία αντιμετωπίζουν είτε με άγνοια είτε με αδιαφορία. Αναδεικνύει τις προβληματικές πτυχές της κυρίαρχης πρακτικής απέναντι στα ζώα, τα οποία αντιμετωπίζονται ως εμπορεύσιμα αγαθά και προϊόντα προς κατανάλωση. Στοχεύει να αποτελέσει έναυσμα για μια συζήτηση γύρω από την πολιτική και ηθική της μεταχείρισης των ζώων από τον άνθρωπο και να φέρει στο φως τους βίαιους μηχανισμούς εκμετάλλευσης και συστημικής κακοποίησης τους. Επιπλέον καταπιάνεται με το ερώτημα της συναισθηματικής νοημοσύνης των ζώων, επιδιώκοντας να διατρανώσει τη φύση τους όχι ως κάτι ξέχωρο από εμάς αλλά ως οργανικό και αναπόσπαστο κομμάτι της βιόσφαιράς μας και των οικοσυστημάτων μας.

Η κλιματική αλλαγή, η μόλυνση, η βιομηχανικής κλίμακας εκτροφή, ο πόλεμος, η καταστροφή των ενδιαιτημάτων των ζώων, τα πειράματα που γίνονται πάνω σε αυτά, η παραμέληση ή εγκατάλειψη των οικόσιτων ζώων αποτελούν όλα παράγοντες με δραματικές συνέπειες για τα ίδια και για τους οικοτόπους τους.

Εξετάζοντας το ζήτημα της απομάκρυνσης του ανθρώπου από τα ζώα και της αποξένωσής τους από το φυσικό τους περιβάλλον, η ομαδική αυτή έκθεση επιδιώκει να λειτουργήσει αφυπνιστικά ως προς την ανάγκη να αποκτήσει η προστασία της μη ανθρώπινης ζωής το ίδιο αξιακό πρόσημο με την προστασία της ανθρώπινης ζωής. Δεν πρόκειται τελικά μόνο για την αντιμετώπιση των ζώων ως διακριτής κατηγορίας που εξ ορισμού αξίζει την υπεράσπισή μας αλλά για έναν ευρύτερο, ζωτικής σημασίας οικολογικό προβληματισμό, που συνδέεται άρρηκτα με την περιβαλλοντολογία και την πλανητική ευημερία εν γένει.

Αφετηρία της έκθεσης είναι ο όροφος -1 του μουσείου. Εδώ εξετάζονται τα αλληλένδετα φαινόμενα της αποικιοκρατίας, της εκβιομηχάνισης και της τεχνολογικής «προόδου», που οδήγησαν στην πρώτη μεγάλης κλίμακας καταστροφή βιότοπων και στη βίαιη εκμετάλλευση ζώων. Από το ισόγειο και πάνω, οι επισκέπτες θα συναντήσουν έργα που εστιάζουν στην κατάσταση των ζώων σήμερα: πώς επιβιώνουν σε αστικά περιβάλλοντα, αλλά και παραδείγματα ακτιβισμού για τα δικαιώματά τους και νέες μορφές γνώσης σχετικά με αυτά, μεταξύ άλλων. Τέλος, στον τέταρτο όροφο του μουσείου διασταυρώνονται η ποιητική, ο οικοφεμινισμός, ο ανιμισμός, το παιχνίδι, η δημιουργικότητα και το χιούμορ και τα ζώα διεκδικούν την χαμένη αξιοπρέπειά τους, ενώ καλούμαστε να φανταστούμε έναν μελλοντικό κόσμο με πιο αρμονική διαειδική συνύπαρξη και συνεργασία.

Στην Έκθεση συμμετέχουν οι καλλιτέχνες: Art Orienté Objet (Marion Laval-Jeantet & Benoît Mangin), Sammy Baloji, John Berger, Mike Dibb & Chris Rawlence, Ευριπίδης Βαβούρης, Κωστής Βελώνης, Elisabetta Benassi, Kasper Bosmans, Rossella Biscotti, Xavi Bou, Nabil Boutros, David Brooks, Ang Siew Ching, David Claerbout, Marcus Coates, Sue Coe, Simona Denicolai & Ivo Provoost, Mark Dion, Maarten Vanden Eynde, Jakup Ferri, Αλέξανδρος Γεωργίου, Igor Grubić, Laura Gustafsson & Terike Haapoja, Joseph Havel, Lynn Hershman Leeson, Annika Kahrs, Μενέλαος Καραμαγγιώλης, Anne Marie Maes, Britta Marakatt-Labba, Lin May Saeed, Νίκος Μάρκου, Άγγελος Μεργές, Wesley Meuris, Tiziana Pers, Πάρις Πετρίδης, Τζάνις Ράφα, Minna Rainio & Mark Roberts, Marta Roberti, Mostafa Saifi Rahmouni, Πάνος Σκλαβενίτης, Jonas Staal, Daniel Steegmann Mangrané, Oussama Tabti, Emma Talbot, Νίκος Τρανός, Μαρία Τσάγκαρη, Δημήτρης Τσουμπλέκας, Cheng Xinhao, Driant Zeneli.