Η Παράξενη Υπόθεση του δρ Τζέκιλ και του κύριου Χάιντ: Το καλό και το κακό επί σκηνής

Ο Πάρης Μαντόπουλος επιστρέφει στη σκηνή του Θεάτρου Μικρό Αργώ με μια συναρπαστική και πρωτοποριακή προσέγγιση στην κλασική γκόθικ νουβέλα του Robert Louis Stevenson, Η Παράξενη Υπόθεση του Δρ Τζέκιλ και του Κύριου Χάιντ.

Με σκηνοθεσία, χορογραφία και διασκευή από τον ίδιο, σε συνεργασία με την ομάδα Θεάτρου και Χορού 4PLAY, αναβιώνει το έργο που διερευνά την ανθρώπινη ψυχή και τις σκοτεινές της πλευρές, προσφέροντας μια εμπειρία που ξεπερνά τα όρια του ρεαλισμού. Μέσα από τη χρήση σωματικών τεχνικών και την έντονη ψυχολογική ένταση, ο Μαντόπουλος αναδεικνύει τον εσωτερικό αγώνα του ήρωα και τη διχοτόμηση του καλού και του κακού, προσεγγίζοντας το έργο ως μια σύγχρονη αλληγορία για την ανθρώπινη φύση και την κοινωνική υποκρισία.

Ο Πάρης Μαντόπουλος αναφέρει για το τι τον ενέπνευσε να φέρει αυτό το έργο στη σκηνή: “Το “Η Παράξενη Υπόθεση του δρ Τζέκιλ και του κύριου Χάιντ” αποτελεί μια μεγάλη πρόκληση, ακριβώς γιατί θίγει καίρια υπαρξιακά, ηθικά και κοινωνικά ζητήματα μέσα από ένα βαθιά συμβολικό αφήγημα. Αυτό που με ενέπνευσε προσωπικά να το μεταφέρω στη σκηνή ήταν η επικαιρότητα της εσωτερικής σύγκρουσης που βιώνει ο ήρωας – μια σύγκρουση ανάμεσα στο κοινωνικά αποδεκτό και στο απωθημένο, ανάμεσα στην ηθική και την επιθυμία, στο φως και το σκοτάδι που όλοι κουβαλάμε μέσα μας.

Στον πυρήνα του έργου βρίσκεται ένα ερώτημα που με απασχολεί έντονα και ως δημιουργό: Μπορεί ο άνθρωπος να διαχωρίσει το “καλό” από το “κακό” χωρίς να καταστραφεί;

Ζούμε σε μια εποχή που μας “υποχρεώνει” να είμαστε πάντα σωστοί, λειτουργικοί, παραγωγικοί. Αυτό όμως δημιουργεί πίεση, ενοχή, καταπίεση επιθυμιών – το τέλειο υπόβαθρο για έναν “Χάιντ” να γεννηθεί. Το έργο έγινε για μένα μέσο καλλιτεχνικής και κοινωνικής αναζήτησης: πού πηγαίνει αυτό που καταπνίγουμε; Τι κάνουμε με το κομμάτι του εαυτού μας που δεν χωράει στα πρότυπα;

Η εσωτερική πάλη του Τζέκιλ δεν είναι εύκολο να αποδοθεί με λόγια. Γι’ αυτό με ενέπνευσε να δουλέψω με σωματικές τεχνικές, όπως το contact improvisation, ώστε το κοινό να “δει” τη μεταμόρφωση, να τη βιώσει σχεδόν σωματικά. Ουσιαστικά, με συγκίνησε η δυνατότητα να μιλήσουμε για ψυχική διάσπαση χωρίς ρεαλισμό, αλλά με θεατρική τόλμη και ποιητικότητα.

Η σχέση επιστήμης – ηθικής, η επιθυμία να “βελτιώσουμε” τον εαυτό μας, η ανάγκη να ξεφύγουμε από όρια, με προβληματίζουν βαθιά. Το έργο είναι μια αλληγορία για την ανθρώπινη αλαζονεία, για το τίμημα του να παίζεις τον Θεό. Αυτό το στοιχείο ήθελα να φέρω στο προσκήνιο, όχι μόνο ως δράμα αλλά ως σύγχρονο ερώτημα προς το κοινό.

Πολλές φορές αναρωτιόμαστε: «Ήμουν εγώ που έκανα αυτό; Ή κάτι άλλο μέσα μου;». Η σκηνοθετική μου προσέγγιση βασίστηκε σε αυτό ακριβώς το ρήγμα: ότι ο άνθρωπος δεν είναι ενιαίος, αλλά θραυσματικός, και ότι η αλήθεια του δεν είναι στα λόγια, αλλά στην πάλη του σώματος, της φωνής, της σιωπής.

Αυτό που με ενέπνευσε τελικά, ήταν ότι το Jekyll and Hyde δεν ζητά απάντηση — προκαλεί συνειδητοποίηση. Και αυτή η διαδικασία – σκοτεινή, επικίνδυνη, αλλά αναγκαία – είναι για μένα ο λόγος που άξιζε να ζωντανέψει στη σκηνή”.

Ποιες προκλήσεις αντιμετωπίσατε κατά την προετοιμασία και την παρουσίαση αυτής της κλασικής ιστορίας, και πώς αυτές επηρεάζουν τη σύγχρονη ερμηνεία του έργου;

“Η πιο εμφανής πρόκληση ήταν η εμφάνιση της διττής προσωπικότητας του Δρ. Jekyll και του κ. Hyde. έτσι ώστε να αποδοθεί η εσωτερική σύγκρουση ενός ανθρώπου που παλεύει με το “καλό” και το “κακό” μέσα του. Στη σύγχρονη ερμηνεία, αυτή η διττότητα μπορεί να μεταφραστεί σε θέματα όπως ψυχικές διαταραχές, κοινωνικές μάσκες ή ηθικά διλήμματα. Οι ηθοποιοί καλούνται να μεταμορφώνονται μπροστά στο κοινό, πολλές φορές χωρίς αλλαγή κοστουμιού ή σκηνικού.

Αυτό απαιτούσε σωματική διαφοροποίηση όπως η στάση το βάδισμα οι κινήσεις, φωνητική αλλαγή όπως διαφορετικός τόνος, χρώμα, ρυθμός και ψυχολογική εμβάθυνση έτσι ώστε να αποδώσουν το χάσμα αλλά και τις λεπτές συνδέσεις μεταξύ των δύο πλευρών. Και όλες αυτές οι μεταμορφώσεις να μην καταλήγουν σε υπερβολή ή καρικατούρα, αλλά να εμπνέουν ενσυναίσθηση και προβληματισμό.

Επίσης μια άλλη πρόκληση ήταν η θεατρική απόδοση έτσι ώστε να τονίσει την ψυχολογική ένταση αντί για τον ρεαλισμό, να μεταφερθούμε στη βικτωριανή εποχή αλλά ο Hyde να ζωντανεύει ως “το εγώ του σήμερα”, μια αντανάκλαση της καταπίεσης, του τραύματος ή της κοινωνικής απόρριψης.

Το πρωτότυπο έργο του Stevenson δεν είναι θεατρικό, οπότε η διασκευή έπρεπε να να έχει ισορροπία ανάμεσα στην αφήγηση και τη δράση αλλά και να διαχειριστεί τον χρόνο αποκάλυψης της ταυτότητας Jekyll-Hyde, ώστε να διατηρείται το δραματικό σασπένς.

Η σημερινή θεατρική παρουσίαση του Jekyll and Hyde δεν είναι απλώς μια ιστορία τρόμου – είναι μια ψυχολογική μελέτη και ένας καθρέφτης της κοινωνίας. Το έργο δεν αποσκοπεί μόνο στο να εντυπωσιάσει, αλλά στο να προβληματίσει και να προκαλέσει εσωτερική αναζήτηση στο θεατή”.

Πώς προσεγγίσατε σκηνοθετικά την αντίθεση μεταξύ των δύο προσώπων του Τζέκιλ και του Χάιντ και πώς αυτή η σύγκρουση αποδίδεται στην παράσταση;

“Η σκηνοθετική προσέγγιση της αντίθεσης ανάμεσα στον Δρ. Τζέκιλ και τον κ. Χάιντ αποτελεί πυρήνα της παράστασης, καθώς ολόκληρο το έργο βασίζεται στη διχασμένη φύση του ανθρώπου. Η πρόκληση ήταν να αποδοθεί αυτή η εσωτερική σύγκρουση με θεατρικά μέσα που δεν είναι απλώς επιφανειακά, αλλά ουσιαστικά και εκφραστικά. Ετσι τον ρόλο του Χαυντ τον ερμηνεύουν τρεις ηθοποιοί ώστε να τονιστεί η εξωτερική σύγκρουση – σαν ο Χάιντ να είναι μια σκιά που ακολουθεί ή διεκδικεί τον έλεγχο του Τζέκιλ.

Οι μεταμορφώσεις συνοδεύονται από ηχητικές παρεμβολές όπως παραμορφωμένοι ήχοι αναπνοής, και ψίθυροι. Η σωματικότητα και ο ρυθμός της κίνησης διαφοροποιούνται: Ο Τζέκιλ κινείται με ακρίβεια, ηρεμία και λογική ενώ ο Χάιντ είναι πιο ζωώδης, σπασμωδικός, σχεδόν απειλητικός – χρησιμοποιεί περισσότερο το σώμα του για να “επιτεθεί” στο χώρο.

Στις μεταμορφώσεις, αυτά τα στοιχεία συγκρούονται στο σώμα του ηθοποιού, δημιουργώντας έναν χορό εσωτερικού χάους. Καθώς η παράσταση προχωρά, αφήσαμε τη “μάσκα” του Τζέκιλ να διαβρώνεται σταδιακά, να τσαλακώνεται. Οι κινήσεις του Τζέκιλ μοιάζουν να μολύνονται από τη βία και την ένταση του Χάιντ. Το κοινό νιώθει πως η σύγκρουση δεν έχει νικητή – ο ένας διεισδύει στον άλλο.

Η σύγκρουση δεν παρουσιάστηκε σαν απλό δίπολο “καλού-κακού”, αλλά σαν τραγωδία της ανθρώπινης φύσης: μια διαρκής μάχη αυτοελέγχου, επιθυμίας και ενοχής. Σκηνοθετικά, στόχος μας ήταν να εμπλέξουμε το κοινό συναισθηματικά, ώστε να δει κάτι από τον εαυτό του τόσο στον Τζέκιλ όσο και στον Χάιντ”.

Η αναφορά στην ανθρώπινη φύση, τα όρια της ηθικής και η σύγκρουση του καλού και του κακού είναι κεντρικά θέματα του έργου. Πώς αυτά επικοινωνούν με το σήμερα;

“Σήμερα, ζούμε σε μια εποχή όπου οι ταυτότητες είναι ρευστές και η κοινωνία μας καλεί να “διαχειριστούμε” πολλές πτυχές του εαυτού μας – προσωπικές, επαγγελματικές, διαδικτυακές. Ο Τζέκιλ και ο Χάιντ συμβολίζουν τον εσωτερικό μας διχασμό και την ανάγκη να παρουσιάζουμε μια ηθική, κοινωνικά αποδεκτή εικόνα αλλά και τη σύγκρουση με τις απωθημένες επιθυμίες, τους φόβους, τα πάθη. Αυτό καθρεφτίζεται σε σύγχρονα φαινόμενα όπως η διπλή ζωή στα social media, η ψυχική πίεση, ή ακόμα και η αποξένωση από τον αληθινό εαυτό.

Ο Τζέκιλ προσπαθεί να διαχωρίσει το καλό από το κακό μέσω της επιστήμης – να “καθαρίσει” τον εαυτό του. Σήμερα, αντιμετωπίζουμε παρόμοια ηθικά διλήμματα σε θέματα όπως: η γενετική μηχανική, τεχνητή νοημοσύνη, νευροεπιστήμες – Πού τελειώνει η έρευνα και πού αρχίζει η αλαζονεία; Ποια είναι η ηθική ευθύνη των επιστημόνων, των τεχνολογικών εταιρειών, αλλά και των απλών ανθρώπων.

Το έργο θέτει ένα διαχρονικό ερώτημα: Αν μπορούσες να απαλλαγείς από την ηθική συνέπεια των πράξεών σου, τι θα ήσουν ικανός να κάνεις;

Η σύγκρουση καλού και κακού δεν είναι απλά μια μάχη ανάμεσα σε “δύο πλευρές”, αλλά μια εσωτερική πάλη – αυτό το καθιστά βαθιά ανθρώπινο και άμεσα σχετικό με τη σύγχρονη εποχή: Πώς ορίζουμε σήμερα το “καλό” και το “κακό”; Είναι σχετικό, ή υποκειμενικό; Ποιος είναι υπεύθυνος όταν ο άνθρωπος “χάνει τον έλεγχο”; Η κοινωνία; Η ανατροφή; Ή ο ίδιος; Στο σήμερα, αυτό αγγίζει ζητήματα δικαιοσύνης, ενοχής, ψυχικής υγείας, εθισμού, ακόμα και τοξικής συμπεριφοράς.

Επίσης μιλάει για την κοινωνική υποκρισία. Στην εποχή μας, όπου όλοι “φαίνονται” περισσότερο απ’ όσο “είναι”, το έργο γίνεται καθρέφτης για το ποιοι είμαστε όταν δεν μας βλέπει κανείς; Ποια πρόσωπα φοράμε για να “χωρέσουμε”;
Το Jekyll and Hyde γίνεται έτσι σύγχρονο ψυχογράφημα: ένας προβληματισμός για το τι σημαίνει να είσαι άνθρωπος, όχι μόνο ηθικός, αλλά και αληθινός”.

Ποια η σημασία της κίνησης στην προσέγγισή σας;

“Η τεχνική του contact improvisation που είναι και η βασική γλώσσα της ομάδας αξιοποιήθηκε στην παράσταση Jekyll and Hyde ως βασικό εργαλείο για να αποδώσει τη ρευστή, επικίνδυνη και ασύμμετρη σχέση μεταξύ των δύο εαυτών του ήρωα – του Τζέκιλ και του Χάιντ. Η σωματική επαφή, η απρόβλεπτη αντίδραση και η διαρκής μετατόπιση βάρους, μας έδωσαν τη δυνατότητα να μεταφράσουμε τη ψυχική σύγκρουση σε κινητικό γεγονός. Με το contact improvisation, το σώμα του ηθοποιού δεν είναι στατικό ούτε “ελεγχόμενο”, αλλά μπαίνει σε κατάσταση διαρκούς διαπραγμάτευσης. Η επαφή γίνεται μια μορφή εσωτερικού διαλόγου, το ένα μέρος του εαυτού σπρώχνει, αντιστέκεται, παραδίνεται.

Ο βασικός άξονας ήταν η ιδέα ότι ο Τζέκιλ και ο Χάιντ συνυπάρχουν στο ίδιο σώμα και παλεύουν για τον έλεγχο. Η απόφαση να αποφύγουμε πλήρως προκαθορισμένη κίνηση και να στηριχθούμε στη σχέση, την επαφή και τον αυτοσχεδιασμό, ανέδειξε πιστεύουμε την απρόβλεπτη φύση της μεταμόρφωσης ,την αίσθηση κινδύνου και απώλειας ελέγχου, και την εσωτερική τριβή, όχι ως θεωρητικό ζήτημα, αλλά ως σωματική εμπειρία. Σε πολλές σκηνές, η “εισβολή” του Χάιντ αποδίδεται όχι με λόγο, αλλά με συν-κίνηση: Ο Χάιντ εμφανίζεται σχεδόν παρασιτικά, σωματικά προσκολλημένος στον Τζέκιλ.

Οι 3 ηθοποιοί που ερμηνεύουν τον Χάιντ σπρώχνουν – σηκώνουν – παγιδεύουν τον Τζέκυλ.
Το contact βασίζεται στην εμπιστοσύνη. Σε αυτή την παράσταση όμως χρησιμοποιήθηκε αντίστροφα. Το σώμα “προδίδει”, η πτώση δεν προλαμβάνεται και η επαφή δεν είναι στήριγμα, αλλά απειλή. Έτσι αποδομήσαμε την αρχική πρόθεση της τεχνικής για να εξυπηρετήσει το ψυχολογικό δράμα. Η χρήση του contact improvisation μας επέτρεψε να δείξουμε ότι η μάχη του Τζέκιλ και του Χάιντ δεν είναι λογική, αλλά σωματική.

Η κίνηση, η επαφή και η απώλεια ισορροπίας έγιναν φορείς συναισθήματος, κινδύνου και αποκάλυψης, επιτρέποντας στο κοινό να συμμετάσχει βιωματικά στη σύγκρουση. Δεν βλέπει απλώς – συγκινείται και μετατοπίζεται μαζί με το σώμα στη σκηνή”.

ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΕΣ

Σκηνοθεσία-Χορογραφία-Διασκευή: Πάρης Μαντόπουλος
Μετάφραση: Ιφιγένεια Ντούμη
Σκηνογραφία: Πάρης Μαντόπουλος
Ενδυματολογία: Σοφία Παντουβάκη
Φωτισμοί: Θωμάς Οικονομάκος
Μουσική Επιμέλεια: Πάρης Μαντόπουλος
Βοηθός Σκηνοθέτη – Επιμέλεια Γραφιστικών: Κωνσταντίνα Ευθυμίου
Υπεύθυνη επικοινωνίας: Μαρίκα Αρβανιτοπούλου / Art Ensemble
Φωτογραφίες: Εβίτα Σκουρλέτη
Οργάνωση Παραγωγής: 4PLAY AMKE

Παίζουν οι: Γιώργος Καφετζόπουλος, Ιώ Λατουσάκη, Ράνια Αθανασοπούλου, Μιχάλης Κουτσκουδής, Σάββας Σωτηρόπουλος