Ο Γιώργος Βουρδαμής στήνει μία σύγχρονη τελετουργία για τη Σαμοθράκη

Σε ένα από τα πιο ατμοσφαιρικά και φορτισμένα τοπία της ελληνικής αρχαιότητας, στο Ιερό των Μεγάλων Θεών στη Σαμοθράκη, παρουσιάζεται στις 22 και 23 Ιουλίου η μουσική σκηνική σύνθεση “Ιώ: στο βουνί των μεγάλων θεών”, σε σκηνοθεσία του Γιώργου Βουρδαμή. 

Εμπνευσμένο από τη μυστηριακή παράδοση του νησιού και δομημένο πάνω στον “Προμηθέα Δεσμώτη” του Αισχύλου, το έργο επιχειρεί μια σύγχρονη τελετουργία που εξερευνά την πίστη, την αλληλεγγύη και την πολιτισμική μνήμη.

Με όχημα τη μουσική των People of the Wind και τη δραματουργία της Παυλίνας Μάρβιν, η παράσταση αναζητά νέες αφηγηματικές μορφές για να μιλήσει για τη φωτιά του πολιτισμού μας, αλλά και για την απανθρωπιά του σύγχρονου ανθρώπου.

Ο Γιώργος Βουρδαμής μιλά στο NEWS 24/7 για την προσωπική του σχέση με τη Σαμοθράκη, τη σύνδεση του μύθου με τον ιερό τόπο και την ανάγκη επανανοηματοδότησης του ιερού στη σύγχρονη εποχή.

Όπως αναφέρει, το αρχικό έναυσμα για τη δημιουργία της παράστασης «Ιώ: στο βουνί των μεγάλων θεών»: “ήταν η αγάπη για τη Σαμοθράκη και τη φύση της. Ο σεβασμός για τη φύση και την αγριότητά της. Εκκινώντας από τη φράση «Η πρόσληψη του παρελθόντος – Η σήμερον ως αύριον και ως χθες» που ήταν το φετινό θέμα του προγράμματος του θεσμού του ΥΠΠΟ «Όλη η Ελλάδα ένας πολιτισμός», εμπνευσμένη από το ποιητικό έργο του Α. Εμπειρίκου, καταπιαστήκαμε με τα Μυστήρια του νησιού που ήταν τα μακροβιότερα του ελλαδικού χώρου μέχρι την εγκαθίδρυση του Χριστιανισμού. Η βασική μας ερώτηση ήταν πως θα μπορούσαμε να φτιάξουμε μια σύγχρονη τελετουργία για τη Σαμοθράκη που να συνδιαλέγεται με τα αρχαιολογικά ευρήματα, την φιλολογική παράδοση για το νησί και τα Καβείρια (που εμφανίζονται σε διάφορους τόπους της Ελλάδος) και με τα τα εργαλεία του ίδιου θεάτρου και την θρησκευτική του καταγωγή”. 

Αναφορικά με την προσωπική του σχέση με το νησί της Σαμοθράκης και πώς αυτή επηρέασε την εικαστική και αφηγηματική γλώσσα της παράστασης αναφέρει: “Μαζί με όλη την έρευνα και το διάβασμα που προηγήθηκε, πάντα υπήρχε στην άκρη του μυαλού ότι αυτή η δουλειά πρέπει να υπηρετήσει κυρίως το ακατανόητο, το ελλιπές, το ασυνείδητο.

Οπότε θα ήθελα να απαντήσω με ένα σχετικά άσχετο κείμενο που είδα σε ένα ανυπόγραφο χειρόγραφο σημείωμα, σε μία από τις βάθρες του νησιού: «Άφησε το σώμα σου να ανασάνει. Εδώ, στις βάθρες, το σώμα δεν κρίνεται. Οι πέτρες δεν νοιάζονται για ρυτίδες και ουλές. Κάθε ουλή, κάθε καμπύλη, κάθε γραμμή είναι ποίηση. Το γυμνό δεν είναι πρόκληση. Είναι επιστροφή στην αποδοχή.

Στην ελευθερία να είσαι απλώς… εσύ. Δεν είναι πάντα εύκολο. Το να μείνεις γυμνός, όχι από ρούχα, αλλά από φόβο. Από εκείνη τη φωνή μέσα σου που λέει “κρύψου λίγο ακόμα”. Μα αν νιώσεις την παρόρμηση, ακουσέ την. Όχι για να δείξεις κάτι. Αλλά για να θυμηθείς πόσο ανάλαφρο είναι να είσαι ο εαυτός σου».

Με ποιον τρόπο συνδέονται ο μύθος της Ιώς και του Προμηθέα με τη Σαμοθράκη και το Ιερό των Μεγάλων Θεών; 

“Ο Παυσανίας αναφέρει (9.27.5-6) έναν Προμηθέα στη Θήβα ως Κάβειρο, στον οποίο η ίδια η Δήμητρα εμπιστεύτηκε το μυστικό των μυστηριακών τελετών, γεννώντας έτσι τα Καβείρια εκεί. Επίσης κατά τη διάρκεια των τελετών στη Λήμνο, όλες οι φωτιές έσβηναν, ώστε το νησί να προετοιμαστεί να δεχθεί τη νέα, ιερή φωτιά μετά το τέλος των μυστηρίων.

Στο δράμα του Αισχύλου «Προμηθέας Δεσμώτης», ο τιτάνας, ο κλέφτης της φωτιάς, που έσωσε τους ανθρώπους από την καταστροφή και έδωσε όλες τις τέχνες για να γεννηθεί ο πολιτισμός μόλις δένεται στα «απόμερα» της γης, σε έναν βράχο. Εκκινώντας από την τραγωδία μας φανερώθηκε και ο δεύτερος δραματουργικός μας άξονας. Εκεί έρχονται τα πλάσματα του νερού, να κλάψουν τα δεινά του Προμηθέα σε αντίθεση με τη χαρά που τραγούδησαν στον γάμο του με την αδελφή τους.

Στο τρίτο επεισόδιο έρχεται και η μεταμορφωμένη σε αγελάδα Ιώ που κατατρέχεται από τον οίστρο και τον ίδιο τον Δία που της ζητά να συνδεθεί μαζί του. Στο τρίτο στάσιμο οι ωκεανίδες αναρωτιούνται: ποιος είναι ο γάμος που αρμόζει στον καθένα. Ο «ιερός γάμος» και η Σαμοθράκη είναι συνδεδεμένα μυθολογικά. Εκεί η Ηλέκτρα έδωσε στον Κάδμο την Αρμονία και κάθισαν θνητοί και θεοί στο ίδιο τραπέζι πριν ξεκινήσουν το ταξίδι τους για τη δημιουργία της Θήβας. Εκεί, παραφιλολογικά, γνωρίστηκαν και ο Φίλιππος με την Ολυμπιάδα.

Η Ιώ κατά τον Π. Λεκατσά θα μπορούσε να είναι ο μύθος μιας μυητικής διαδικασίας για την ιερή ένωση. Η δική μας, λοιπόν, Ιώ είναι μια γυναίκα-νύφη που ετοιμάζεται να συνδεθεί με τον μεγάλο Δία για να γεννηθεί ο λυτρωτής του Προμηθέα όπως αναφέρει ο Αισχύλος. Αλλά στην παράστασή, η Ιώ θα αρνηθεί το ρόλο που της προτείνει η μεγάλη μυθολογική, ανδρική θα πρόσθετα, αφήγηση και θα μείνει η ίδια και ο Προμηθέας έρμαιοι του εαυτού τους” αναφέρει.

Ο χώρος της παράστασης, το Ιερό των Μεγάλων Θεών, είναι από μόνος του φορτισμένος. Πώς δούλεψε ο Γιώργος Βουρδαμής σκηνοθετικά με ένα τόσο ισχυρό τοπίο;

“Η συνεχής ερώτηση, που παραμένει ακόμα και τώρα που είμαστε ένα βήμα πριν την παρουσίαση, είναι τί είναι σύγχρονη τελετουργία. Ακροβατούμε ανάμεσα στο δήθεν και το ψεύτικο ιερό, το επιτηδευμένο και το πιεσμένο ότι κάτι συμβαίνει εδώ -οι θεοί είναι μαζί μας- κτλ και στο καθημερινό, πρόχειρο, ασυναίσθητο και συναισθηματικά φτωχά τρόπο ύπαρξης και συνδιαλλαγής.

Μια ακροβασία μεταξύ «αρχαιοπρέπειας»  και συγχρονίλας. Αυτό που μοιάζει να φανερώνεται είναι ότι όλα τα πράγματα χρειάζονται κάθε στιγμή την πρακτικότητα και την μέγιστη “προσοχή” που τους αναλογεί. Να συνομιλούν με τη φύση (και τον χώρο) που τα περιβάλλει και να εφευρίσκεται κάθε στιγμή ο τρόπος να υπάρχουν και να επανοηματοδοτούνται αποδεσμευόμενα από τον καταναλωτικό κόσμο που ζούμε μέσα του”.

Πώς διαμορφώθηκε η συνεργασία με τους People of the Wind και πώς λειτουργεί η μουσική ως αφηγηματικός ή τελετουργικός φορέας;

“Οι People of the Wind από την ίδια τους τη σύσταση, είναι ο κορμός αυτής της ισορροπίας που προσπάθησα να εξηγήσω προηγουμένως. Η φύση της μουσικής εξάλλου φανερώνει την ιερότητα, την τελετουργία και ταυτόχρονα την πρακτική της φύση αυτόνομα. Δημιουργεί, συνειδητά και ασυνείδητα θα πρόσθετα, έναν άλλο χώρο πέρα από τις σκηνοθετικές προθέσεις, την δραματουργία και τις «ιδεούλες» που παράγει το μυαλό των δημιουργών.

Οι συνθέσεις, κυρίως του Αλέξανδρου Ριζόπουλου, έγιναν οι οδηγοί της παράστασης και η ενορχήστρωση που προέκυψε από την συνεργασία των τριών τους (James Wylie, Fausto Sierakowski, Αλέξανδρος Ριζόπουλος) ήρθαν να συνομιλήσουν με τη δραματουργία της παράστασης και να αφηγηθούν με έναν άλλον τρόπο την «περιπέτεια» που έφτιαξε η Παυλίνα Μάρβιν για τον Προμηθέα και την Ιώ. Ο ήχος τους επίσης περιέχει ένα ταξίδι. Πώς ένα Νεοζηλανδός, ένας Γαλλοπολωνός και ένα Γιαννιώτης αντιλαμβάνονται με σύγχρονο τρόπο την ελληνική παράδοση;” σημειώνει.

Η παράσταση μιλά για την «απανθρωπιά του ανθρώπου». Πώς σχετίζεται ο αρχαίος μύθος με την κοινωνική ή πολιτική πραγματικότητα του σήμερα;

“…οι άνθρωποι λησμόνησαν, πως όλες οι θεότητες κατοικούν μέσα στο στήθος τους. Blake – οι Γάμοι του Ουρανού και της Κόλασης – 1790 | μτφ. Χ. Βλαβιανός (1997)

Οι πόλεις μας όλο και μεγαλώνουν. Η πρωτογενής παραγωγή μαζικοποιείται, τα τρόφιμα μεταλλάσσονται για να παράγονται όλο το χρόνο, οι άνθρωποι απομακρύνονται από τη γη και τις εργασίες της, η κλιματική κρίση δημιουργεί φόβους επιβίωσης, τα ορυκτά καύσιμα και οι υδάτινοι πόροι μειώνονται και οι ανθρώπινες κοινωνίες -εκτός της βίας που συνεχίζουν να μεταβολίζουν- είναι σε κατάσταση συνεχούς τρεξίματος επιβίωσης, επίτευξης στόχων, ανάπτυξης και κατανάλωσης.

Ο ανθρώπινος πολιτισμός, κατακτώντας κάθε σημείο του πλανήτη, εξελίσσοντας τις επιστήμες του και ενδυναμώνοντας τη λογική του και τις υπολογιστικές του ικανότητες, έχει την ψευδαίσθηση ότι φτάνει σε ένα σημείο ολοκληρωτικής κατανόησης των πάντων. Δεν υπάρχουν «πράγματα», όσο μεγάλα ή μικρά κι αν είναι, που να μένουν απροσπέλαστα. Έτσι, απομακρύνεται από όσα πρέπει να αποδεχτεί πως δεν μπορεί να κατανοήσει. Απ’ όσα πρέπει να σεβαστεί ανεξάρτητα από την υποκειμενική του αντίληψη.

Σε αυτό το κοινωνικό τοπίο, μας δημιουργήθηκε η ανάγκη να αναρωτηθούμε για τις τελετουργίες και τις τελετές που υπάρχουν σήμερα ή μπορούν να δημιουργηθούν στο παρόν. Τις τελετουργίες (συμπεριλαμβανομένου του θεάτρου) που θα μπορέσουν να εμφυσήσουν εκ νέου στον ανθρώπινο πολιτισμό το σεβασμό και τη γοητεία για το άγνωστο. Να επανεφεύρουν κοινωνικές δομές συνοχής και συμβίωσης” καταλήγει.