Τα πολύτιμα ευρήματά μιας ανασκαφής: Τι προέκυψε από το “σκάψιμο” στα θραύσματα του Ευριπίδη

Το 2022 ανακαλύφθηκε στη Φιλαδέλφεια της Αιγύπτου ένας πάπυρος με αποσπάσματα από τα χαμένα έργα «Πολύιδος» και «Ινώ» του Ευριπίδη. Με αφορμή αυτό το εύρημα, ο Ευθύμης Θέου σκηνοθετεί την παράσταση «ΘΡΑΥΣΜΑΤΑ: Ευριπίδης» και καταδύεται στο τμηματικά σωζόμενο έργο του Αθηναίου τραγικού, παρουσιάζοντας, στην ορχήστρα αρχαίων θεάτρων της Αττικής, καθώς και νησιών του Αιγαίου, μια αφηγηματική και μουσική σύνθεση, στα όρια του θεάτρου και της αρχαιολογίας.

Στη σκηνή στήνεται μια παράδοξη, υπαρξιακή ανασκαφή που τα ευρήματά της δεν είναι, αυτή τη φορά, αγγεία ή αρχιτεκτονήματα, αλλά θεατρικοί στίχοι, λόγια αρχαίων ηθοποιών, σπασμένα σε μικρά κομμάτια.

Πέντε ερμηνευτές / αρχαιολόγοι, εφοδιασμένοι με σκαλιδάκια, πινελάκια, κόσκινα και τριγωνάκια, σκάβουν κάτω από τον ήλιο, ακολουθώντας τη σχεδόν τελετουργική διαδικασία μιας αρχαιολογικής ανασκαφής, όπως αυτή εξελίσσεται κατά τη διάρκεια μιας ημέρας. Και μέσα από τα σκάμματά τους ξεπηδούν στιγμιότυπα αρχαίων παραστάσεων και λεπτομέρειες της καθημερινής ζωής των θεάτρων, όπου θα πραγματοποιηθεί το έργο.

Με φυσικό φως, η παράσταση θα φιλοξενηθεί απογεύματα του Ιουλίου, του Αυγούστου και του Σεπτεμβρίου, στα αρχαία θέατρα της Μήλου, της Ερέτριας, της Θάσου, της Μυτιλήνης, της Λήμνου, της Καρθαίας (Κέα), των Τραχώνων (Άλιμος), της Ζέας (Πειραιάς), καθώς και στο μικρονήσι του Άγιου Ευστράτιου στο πλαίσιο της καινοτόμου δράσης ανάδειξης των σωζόμενων αρχαίων θεάτρων της Ελλάδας του Εθνικού Θεάτρου.

Το έργο και το ερώτημα

Η παράσταση «ΘΡΑΥΣΜΑΤΑ: Ευριπίδης» φέρνει στο φως πάνω από 1000 στίχους από τη χαμένη δραματουργία του Ευριπίδη, ανασκάπτοντας έργα όπως η «Ανδρομέδα», ο «Φαέθοντας», οι «Κρητικοί» και ο «Πολύιδος». Μέσα από μια ποιητική και μουσική προσέγγιση, μεταφέρει αποσπάσματα αυτών των έργων, αποκαλύπτοντας την περιπετειώδη ιστορία της ανακάλυψής τους και την ένταση του να αποτυπώνεις έναν κόσμο περασμένο μέσω των φθαρμένων θραυσμάτων του.

Εμείς ρωτήσαμε τους συντελεστές της παράστασης ποιο είναι το πιο πολύτιμο αγαθό που προέκυψε για σας από αυτή την… ανασκαφή;

Ευθύμης Θέου

Από πλευράς περιεχομένου, σίγουρα, η βουτιά σε ένα πολύ γοητευτικό υλικό, τα άγνωστα αυτά έργα του Ευριπίδη, και η επαφή με τις βιογραφίες των ανθρώπων που τα ανέβαζαν. Η αίσθηση ενός περασμένου θεατρικού κόσμου και των “συναδέλφων” μας βαθιά πίσω στον χρόνο.

Όμως, πέρα από το περιεχόμενο, αυτό που, αυτή τη στιγμή, κρατάω πιο δυνατά μέσα μου είναι η συντροφικότητα μέσα στην ομάδα μας, από την πρώτη μέρα έως τώρα. Προσωπικά μου δίνει δύναμη κι ελπίδα για νέα πράγματα στο μέλλον. Και θέλω να πιστεύω και οι μνήμες του ταξιδιού σ’ όλα αυτά τα θέατρα που θα επισκεφθούμε.

Γιώργος Κριθάρας

Αυτό που με γοητεύει σε αυτή την ανασκαφή είναι το κενό. Η τρύπα. Το κενό ως εύρημα. Η ανακάλυψη της δυνατότητας του κενού να είναι κάτι. Ο,τιδήποτε. Υπάρχουν διαφόρων ειδών κενά. Είναι αυτό το κενό που θα μπορεί να συμπληρωθεί από τα συμφραζόμενα ή τα περιβάλλοντα συγκείμενα. Αλλά είναι και το κενό που προκύπτει από μια αέναη σισύφεια έρευνα.

Η απουσία της ύλης που όμως δεν σημαίνει και απουσία νοήματος ή συναισθήματος. Αυτό ανακάλυψα. Τις διαφορές υποστάσεις του τίποτα.

Ηλέκτρα Νικολούζου

…και μετά τίποτα δεν σώζεται η συνέχεια

Αυτό μόνο. Τρεις λέξεις. Κι όλα τα υπόλοιπα χαμένα στα κενά. Ένας ολόκληρος κόσμος χαμένος στα κενά ανάμεσα στην τρίτη και στην τέταρτη γραμμή ενός κειμένου γραμμένο πάνω σε πάπυρο.
Ένας κόσμος χαμένες λέξεις με τις οποίες ονόμαζαν τα πράγματα, τα πρόσωπα των ανθρώπων, τις πράξεις, τα συναισθήματα.
Χαμένα αστεία.
Τραγούδια ονόματα επίθετα.
Η γλώσσα θα συνεχίσει να μεταμορφώνει τον κόσμο σε λέξεις.
Στις κουβέντες γύρω από ένα γιορτινό τραπέζι θα είμαστε απλώς ένα όνομα
Ολοένα και πιο πολύ δίχως πρόσωπο…

Και είμαστε τώρα εδώ… εμείς σε μια παράσταση, σε ένα τραγούδι, στις συναντήσεις μας. Και μετά…;

Κατερίνα Παπανδρέου

Η σιωπή. Το κενό. Ένα πρόσωπο βουβό που πέρασε ξυστά από μια πόρτα 2000 χρόνια πριν. Τα μάτια του που σε κοιτούν, κάτι πάνε να σου πουν μα δεν το λένε. Η σιωπή στις ασπρόμαυρες οικογενειακές φωτογραφίες. Η σιωπή σε κάτι βουβά πλάνα αρχείου, κάπου στη δεκαετία του 30.

Ένας κύριος και μια κυρία περπατάνε αγκαζέ, κοιτάνε την κάμερα, κάτι λένε μα δεν τους ακούς. Η σιωπή. Το κενό. Οι λέξεις που χάθηκαν, τα γράμματα που τα έφθειρε ο χρόνος. Κι αυτή η αναπόφευκτη ανάγκη και αγωνία μας να σπάσουμε τη σιωπή, να καλύψουμε το κενό, να δώσουμε νόημα στον αέναο κύκλο της φθοράς και της λήθης.

Γιώργος Σύρμας

Η επαλήθευση μιας πραγματικότητας την οποία οι άνθρωποι που εργάζονται στο θέατρο γνωρίζουν καλά, αλλά όπως φαίνεται δεν έχει περάσει ακόμα στο νεοελληνικό συλλογικό ασυνείδητο: η δουλειά του ηθοποιού (όπως και του αρχαιολόγου) είναι κατά βάση χειρωνακτική και απαιτεί κόπο, όχι μόνο πνευματικό, αλλά και σωματικό.

Οι ανασκαφικές εργασίες που επιχειρούμε επί σκηνής είναι μια ωραία αφορμή να υπενθυμίσουμε (σε ποιον άραγε;) ότι η δουλειά στο θέατρο περιμένει υπομονετικά δεκαετίες τώρα να αποτινάξει την κοινωνική απαξίωση, να συμπεριληφθεί μεταξύ των «κανονικών» επαγγελμάτων για τα οποία δεν χρειάζεται να απαντάς σε ερωτήσεις όπως «εκτός από ηθοποιός, με τι άλλο ασχολείσαι;»

Για το Πρόγραμμα «Γνωριμία με Αρχαία Θέατρα της Ελλάδας»

Το Εθνικό Θέατρο με την υποστήριξη του Υπουργείου Πολιτισμού, σε συνεργασία με το Σωματείο ΔΙΑΖΩΜΑ και την Περιφερειακή και Τοπική αυτοδιοίκηση, βγαίνει για 2η χρονιά, εκτός των στενών γεωγραφικών του ορίων και συναντά το κοινό του σε χώρους πολιτισμού στην Αττική και σε νησιά του Αιγαίου. Μια ευτυχής σύνδεση του σύγχρονου πολιτισμού με τα μνημεία της πολιτιστικής κληρονομιάς και ταυτόχρονα μια πολύτιμη συνέργεια ανάμεσα σε φορείς πολιτισμού, που φέρνει τη δραματική τέχνη και κάποιους από τους φυσικούς της χώρους στο επίκεντρο της ζωής των τοπικών κοινοτήτων.

Η καινοτόμος αυτή δράση ανάδειξης των σωζόμενων αρχαίων θεάτρων της Ελλάδας υλοποιήθηκε για πρώτη φορά με επιτυχία από τον Ιούλιο έως τον Σεπτέμβριο 2024, περιλαμβάνοντας περιοδεία –σε 16 αρχαία θέατρα της Ελλάδας– της παράστασης «Πλούτος» του Αριστοφάνη, σε μετάφραση Δημοσθένη Παπαμάρκου και σκηνοθεσία Μάνου Βαβαδάκη.

 

 

 

Συντελεστές

Σκηνοθεσία – Δραματουργική επεξεργασία: Ευθύμης Θέου
Μεταγραφή αποσπασμάτων – Συνεργασία στη δραματουργία: Κυριάκος Καρσεράς
Σκηνικός χώρος: Λουκάς Μπάκας
Κοστούμια: Παύλος Θανόπουλος
Μουσική σύνθεση – Μουσική διδασκαλία: Κορνήλιος Σελαμσής
Κίνηση: Νικολέτα Ξεναρίου
Δραματολόγος παράστασης: Εύα Σαραγά
Βοηθός σκηνοθέτη: Βασιλική Σουρρή
Βοηθός σκηνογράφου: Βαγγέλης Ξενοδοχίδης
Ερμηνεύουν: Γιώργος Κριθάρας, Ηλέκτρα Νικολούζου, Κατερίνα Παπανδρέου, Γιώργος Σύρμας, Ευθύμης Θέου

Φωτογραφίες: Karol Jarek
Βίντεο: Γρηγόρης Πανόπουλος