Η Έλενα Καρακούλη αποφάσισε να εκτεθεί – Και έγραψε το πρώτο της βιβλίο

Το βιβλίο της «Δέκα Τρόποι για να Εκτεθείς» (εκδ. Καστανιώτη) είναι Υποψήφιο για το Βραβείο Αναγνώστη (Πρωτοεμφανιζόμενου Συγγραφέα). Και καλά κάνει και να το πάρει εύχομαι. Γιατί η γνωστή μας σκηνοθέτρια, Ελενα Καρακούλη (που διδάσκει, επίσης, φιλοσοφία και λογοτεχνία στη Γερμανική Σχολη) αποφάσισε να αφήσει την μπαγκέτα της σκηνής για λίγο και να πιάσει την πένα. Και το κάνει με την ίδια χάρη και ουσία.

Γυναίκες που ζουν ανάμεσά μας. Είναι εσύ, είναι εγώ. Είναι κάποια που ξέρεις, είναι κάτι που έζησες, που αρνήθηκες, που απόλαυσες, που φοβήθηκες, που τόλμησες, που ανέβαλες, που πένθησες. Οσο διάβαζα, ένιωθα σαν να άκουγα τις λέξεις, όχι σαν να τις διάβαζα. Ποιος ξέρει γιατί… Ίσως, διότι ως σκηνοθέτρια και όχι κλασική λογοτέχνις, η Έλενα να εκφράζεται με μία αμεσότητα που σου μιλάει.

Η Έλενα έγραψε ένα βιβλίο, κατά τη γνώμη μου οικουμενικό με την έννοια ότι δεν εξαιρεί καμία γυναίκα, δεν κάνει διακρίσεις, δεν κλείνει το μάτι σε κάτι, δεν κρίνει. Και αυτό είναι σπάνιο. Και συμβαίνει στο γραπτό γιατί συμβαίνει στη ζωή. Η Έλενα Καρακούλη είναι αυτός ο άνθρωπος, που με την τρυφερή στάση και φωνή του χτίζει κόσμους «ανθρωπένιους» όπου και αν βάζει τα θεμέλιά τους – σε σκηνή ή σελίδες.

Για να μας λυτρώσει και να απαλύνει την ψυχή μας και να μας απελευθερώσει από τύψεις – αυτό το άχρηστο συναίσθημα που μας κυριεύει όλους, τον καθένα για άλλο λόγο.

Πώς και τι σε παρακίνησε να ξεκινάς να γράφεις;

Από τη στιγμή που άρχισα να διαβάζω δεν σταμάτησα ποτέ. Σχεδόν παράλληλα, ξεκίνησε και η γραφή σαν διάλογος με τον συγγραφέα των βιβλίων που διάβαζα, μια σχέση πολύτιμη, μια παράλληλη πραγματικότητα στην οποία έβρισκα τον χώρο που δεν μου έδινε η άλλη πραγματικότητα.

Τα βιβλία μου με ακολουθούσαν σε όλες τις αλλαγές, στις μετακομίσεις, στα ταξίδια και στις δουλειές. Ήταν ο τρόπος μου να μην νιώθω πλήξη ή μοναξιά. Κάποια στιγμή παρατήρησα ότι ενώ είχα την βαθιά επιθυμία να γράψω, συνέχιζα να ζω μια καθημερινότητα που με αποσπούσε με χίλιους τρόπους, έμπαινα στο αυτοκίνητο πήγαινα στη δουλειά σαν να μην τρέχει τίποτα, ενώ καιγόμουν. Αποφάσισα λοιπόν να εμπιστευτώ την φωνή μου και να ανοίξω το συρτάρι. Είχε έρθει- ευτυχώς- η ώρα να εκτεθώ.

«Μαέστρος» των έργων και των ηθοποιών, «μαέστρος» των λέξεων… Τι κοινό μπορεί να έχουν οι διαφορετικές σου δουλειές;

Δεν ξέρω τι υπερισχύει από τα δύο, η σκηνοθέτις ή η συγγραφέας ή ακόμα και η καθηγήτρια φιλοσοφίας, νομίζω ότι στην πραγματικότητα το ένα εισχωρεί με ένα μαγικό τρόπο στο άλλο. Όταν αναλαμβάνω να σκηνοθετήσω ένα έργο, υπάρχει πάντα μια μοναχική φάση δουλειάς, που έχει να κάνει με τη μελέτη του κειμένου- το οποίο συνήθως μεταφράζω και διασκευάζω.

Αυτή τη μοναχική διαδικασία που προηγείται της πρόβας την απολαμβάνω και με δυσκολεύει αρκετά είναι όμως καθοριστική γιατί μου επιτρέπει να αφουγκραστώ το κείμενο- πάλι ο διάλογος με τον συγγραφέα!- πριν ξεκινήσει η δημιουργική διαδικασία της πρόβας, οι αυτοσχεδιασμοί των ηθοποιών και οι προτάσεις των συνεργατών. Σε αντίθεση με την ομαδική δουλειά που είναι το θέατρο, η συγγραφή είναι μοναχική ιστορία, δεν σκέφτομαι τον αναγνώστη όταν γράφω. Με μεγάλη μου έκπληξη όμως διαπίστωσα ότι τελικά το να εκδίδεις ένα βιβλίο είναι σαν να ρίχνεις στη θάλασσα ένα μπουκάλι που περιέχει ένα μήνυμα ελπίζοντας ότι θα φτάσει στα χέρια ενός ανθρώπου που το έχει ανάγκη εκείνη τη στιγμή.

Ιστορίες καθημερινές, προσωπικές μα και τόσο κοινές. Ξεκινούν όλες από προσωπικά βιώματα, από ιστορίες διπλανών σου; Και όταν αφορούν κάτι προσωπικό, πόσο το αλλάζεις; Είναι η γραφή μιας προσωπικής εμπειρίας λυτρωτική υπόθεση; Η πορεία της συγγραφής σε ωθεί στο να ανακαλύψεις και άλλες πλευρές της εκάστοτε εσωτερικής συνθήκης;

Όντως, σωστά το εντοπίζεις, υπάρχει στον πυρήνα όλων των ιστοριών κάτι βιωματικό. Κάτι που συνέβη ή δεν συνέβη όπως θα ήθελα, κάτι που εκκρεμεί, μια τυχαία συνάντηση, κουβέντες καθημερινές, διάλογοι που συνεχίζονται μέσα στα χρόνια, λέξεις τόσο ισχυρές που δεν με αφήνουν να τις ξεχάσω. Το να γράφω είναι μάλλον ο τρόπος μου να θυμάμαι (πράγμα έτσι κι αλλιώς πιο δύσκολο όσο περνούν τα χρόνια).

Και γράφοντας συμβαίνει το εξής παράξενο: Ενώ ξεκινάω με κάτι βιωματικό- είτε δικό μου είτε των ανθρώπων που συναντώ- συνειδητοποιώ ότι ανοίγεται μια ελευθερία που ίσως τη στερείται ακόμα και το θέατρο- μπορώ δηλαδή να πάω κάπου αλλού, σε μια περιοχή που δεν γνώριζα πριν ξεκινήσω να γράφω την ιστορία. Η γραφή γίνεται έτσι μια πράξη αποκατάστασης της αλήθειας και τα βιωματικά στοιχεία αποκτούν μια άλλη υπόσταση, σύνθετη και αυτόνομη.

Πώς και πότε γράφεις; Διαβάζει κάποιος τα κείμενά σου; Εννοώ, υπάρχει κάποιος κριτής ή όχι;

Γράφω στο περιθώριο των ημερών. Σαν τις περισσότερες γυναίκες που γνωρίζω και σαν την συγγραφέα του τελευταίου διηγήματος, βρίσκομαι κι εγώ ανάμεσα σε πολλούς ρόλους, σε εκκρεμότητες, σε παιδικά πάρτι, με τύψεις για τα κείμενα που θα έπρεπε να διορθώνω, με ενοχές για τις υποχρεώσεις που δεν έχω φέρει εις πέρας και με μια φαντασίωση ότι θα μπορούσα κάποτε να έχω ένα δικό μου δωμάτιο όπως το όριζε η Βιρτζίνια Γουλφ ή αλλιώς μια συνθήκη ώστε να γράφω απερίσπαστη.

Με αυτόν τον μόνιμο πανικό προσπαθώ να χωρέσω και το γράψιμο. Στο τέλος όμως της μέρας υπάρχει ο -επίσης εξουθενωμένος αλλά πάντα πρόθυμος- αναγνώστης μου (και κριτής) που έχει την περιέργεια και την υπομονή με ένα ποτήρι κρασί να ακούσει τι σκαρφίστηκε πάλι η συγγραφέας με την οποία μοιράζεται την καθημερινότητα του.

Εσύ και ο Νίκος (Ψαρράς): δύο άνθρωποι που βρέθηκαν στη ζωή όχι στα πολύ νεανικά τους χρόνια και από ό,τι μου έχει πει ο Νίκος, είχαν κάνει έναν κύκλο ζωής και συναντήθηκαν έχοντας την ίδια ανάγκη για συντροφικότητα. Μπορεί να μοιάζει κοινότοπο, αλλά ποιες είναι οι συνειδητές παραχωρήσεις που κάνεις προς όφελος της σχέσης σας και της επιλογής σου;

Ο Νίκος, λοιπόν, για να ολοκληρώσω την προηγούμενη εικόνα είναι ο υποστηρικτικός σύντροφος που πρώτος διαβάζει τις ιστορίες μου. Είναι ταυτόχρονα και ο αυστηρός κριτής. Η συμβίωση -όπως ξέρουμε όλοι- δεν είναι απλή υπόθεση, ακόμα κι όταν αγαπάς πραγματικά τον άλλο. Πάντως δεν στεκόμαστε τόσο στις παραχωρήσεις ή στους συμβιβασμούς που μοιραία κάνουμε, όπως όλοι άλλωστε, αλλά στην ευκαιρία να εξελισσόμαστε μαζί. Και αυτό συμβαίνει και για τους δυο μας νομίζω. Ο γάμος μας δεν μας κρατάει πίσω, ούτε μας γεμίζει θυμό για όσα απαρνηθήκαμε, αλλά μας δίνει τον χώρο για να προχωρήσουμε και να εξελιχθούμε. Συχνά μάλιστα λέμε- ευτυχώς ακόμα!- πως αργήσαμε να συναντηθούμε.

Ανδρας και γυναίκα: θα μπορούσες με κάποιον τρόπο να μας περιγράψεις ποιες βλέπεις ως βασικές διαφορές των δύο φύλων;

Για μένα είναι αυτονόητη η ισότητα ανδρών και γυναικών αλλά και η διαφορετικότητά τους. Δεν είμαστε ίδιοι, αυτό είναι σαφές. Τώρα όσον αφορά τη λογοτεχνία, δεν έχει σημασία αν γράφει γυναίκα ή άνδρας ή κάποιος που αυτοπροσδιορίζεται διαφορετικά, το ζητούμενο είναι πάντα για μένα το ίδιο, να ακούω όταν διαβάζω εκείνη τη φωνή που να μπορεί εκφράσει με αλήθεια το τι είμαστε ικανοί να κάνουμε και το τι όχι. Αν αυτή η φωνή μπορεί να περιγράψει αυτό το βαθύ που βρίσκεται στον πυρήνα της ανθρώπινης ατέλειας, αν μπορεί να φωτίσει την έτσι κι αλλιώς περίπλοκη ανθρώπινη κατάσταση, τότε το φύλο δεν έχει την παραμικρή σημασία.

Από τις ιστορίες του βιβλίου, ποιες επιλέγεις ως πιο αγαπημένες και γιατί;

Θα επιλέξω την πρώτη ιστορία, την Ασθενή, γιατί με ταρακούνησε ψιθυρίζοντάς μου ότι δεν είμαστε εδώ για πάντα, την μούσα από τα Μαθήματα δημιουργικής γραφής γιατί μου θύμισε πως είναι να αγαπάς με τον τρόπο των ενηλίκων και μου ενέπνευσε την ερωτική ιστορία του βιβλίου και τέλος θα σταθώ στην τελευταία ιστορία, «τη Συγγραφέα» γιατί παρά τα παθήματά της δεν το έβαλε κάτω και επέτρεψε σε όλες τις υπόλοιπες ιστορίες να υπάρξουν.

Πόση «μυθοπλασία» χωρά η σκηνοθεσία και πόση «σκηνοθεσία» η καθημερινότητά σου; 

Μπαίνω κι εγώ στον πειρασμό καμιά φορά να σκηνοθετήσω την καθημερινότητά μου, αλλά έχω καταλάβει πως η χαρά βρίσκεται στον αυτοσχεδιασμό. Η υπερανάλυση και ο έλεγχος δεν είναι πάντα το ζητούμενο. Δεν είναι κακό να παραμένουμε και λίγο αδιαμόρφωτοι. Μου αρέσει να αφήνομαι στα ερωτήματα τη ζωής.

Ρεαλισμός και φαντασία: προς τα πού γέρνεις και πού και πώς λειτουργεί η κάθε συνθήκη; 

Η ανθρώπινη κατάσταση δεν μπορεί να περιγραφεί μόνο με όρους ρεαλισμού. Υπάρχει ένα ψυχικό περιβάλλον- πανίσχυρο που δεν επαληθεύεται αλλά είναι καθοριστικό. Αυτό διερευνώ γράφοντας. Πιστεύω εξάλλου ότι η καθημερινότητα έχει τόσο συντριπτικό ρεαλισμό που χωρίς την φαντασία θα ήταν αβάσταχτη. Προσωπικά επινοώ συνεχώς τρόπους να δραπετεύω, πληρώνω φυσικά το τίμημα, αλλά είπαμε, δεν το βάζω κάτω.

Γιατί γράφεις Έλενα; Θα ήθελες να ακούσεις κάτι από την κάθε σου αναγνώστρια;

Με ενδιαφέρει η αλήθεια. Και θέλω πραγματικά να ακούσω την κάθε αναγνώστρια και τον κάθε αναγνώστη. Ένα από τα δώρα που μου επεφύλασσε το βιβλίο είναι μια εξωστρέφεια που με εξέπληξε και μένα την ίδια ίσως γιατί την είχα σχεδόν αποκλείσει. Φαντάσου ότι τόσα χρόνια συνειδητά δεν είχα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και με αφορμή το βιβλίο, με παρότρυνση του Νίκου, έκανα λογαριασμό στο Insatgram. Το γεγονός ότι λαμβάνω αυτή τη στιγμή μηνύματα αναγνωστών που θέλουν να μοιραστούν μαζί μου τις εντυπώσεις τους από το βιβλίο μου και που θα ήταν αδύνατο να με βρουν αλλιώς, με γεμίζει χαρά. Η ταύτισή τους με τις ιστορίες μου δεν με αφορά απλώς αλλά με συγκινεί.

Πώς διαχειρίζεσαι εσύ την «έκθεση» που συμβαίνει αναπόφευκτα στην καθημερινότητά μας;

Ζούμε την εποχή της υπερέκθεσης, αλλά αυτό απέχει πολύ από την έκθεση που περιγράφω στο βιβλίο. Οι δέκα γυναίκες, καθημερινές, μπερδεμένες, ατελείς όπως όλοι μας, βρίσκονται σε μια κρίσιμη στιγμή λίγο πριν πάρουν μια απόφαση. Διεκδικούν το δικαίωμα στο λάθος, σε μια εποχή που απαιτεί υψηλές επιδόσεις και τελειότητα. Οι γυναίκες αυτές εκτίθενται κι αυτό είναι κάποιες φορές ντροπιαστικό, αλλά είναι και αποκαλυπτικό τελικά. Η έκθεση εδώ είναι αληθινή, έχει τίμημα αλλά είναι ο μόνος τρόπος που έχουν για να προχωρήσουν. Αυτού του είδους την έκθεση δεν την φοβάμαι πλέον, αλλά τη συνιστώ ανεπιφύλακτα.

*Η Ελενα Καρακούλη θα σκηνοθετήσει για τη σεζόν 2025-2026 το έργο «Μίζερι» του Στίβεν Κινγκ με τους Φιλαρέτη Κομνηνού και Αναστάση Ροϊλό που θα ανέβει στο Θέατρο Ανεσις.