ΠΑΝΔΗΜΙΑ, Η ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΠΥΛΗ ΠΡΙΝ ΑΠΟ ΤΟ ΝΕΟ ΚΟΣΜΟ

Τελευταία χαζεύω διάφορες διαδικτυακές συζητήσεις για την επόμενη μέρα μετά την πανδημία. Έχει ενδιαφέρον να παρατηρείς τον τρόπο σκέψης, τις ιδέες που διαμορφώνονται βήμα, βήμα στα ψηφιακά παράθυρα, τις αντιδράσεις που ξεπηδούν εκεί που δεν τις περιμένεις. Μια τοποθέτηση, σε ένα online φόρουμ, μου τράβηξε λίγο περισσότερο την προσοχή -αφορούσε τις αξίες πάνω στις οποίες θα πρέπει να στηριχθεί η ανάκαμψη και ανάπτυξη εκατοντάδων χωρών στον πλανήτη στη μετα-covid εποχή. “Τι νόημα θα είχε για το μέλλον του κόσμου μας μια ανάκαμψη η οποία δεν βασίζεται στην υγεία, το κλίμα και το περιβάλλον;”, κατέληξε ένας λιπόσαρκος άντρας και κάποιοι έτειναν να συμφωνήσουν μαζί του. Αρχικώς με ξένισε η επιλογή των στοιχείων που έριξε στην εξίσωση της ανάκαμψης. Υγεία, εντάξει το καταλαβαίνω, μια γερή υγειονομική κρίση σε επαναφέρει στην πραγματικότητα, όμως, αμέσως μετά επέλεξε το “κλίμα” και το “περιβάλλον”. Η απουσία της “δικαιοσύνης” από το τρίπτυχο, καταγράφηκε ασυναίσθητα ως η πρώτη «χτυπητή» απουσία. Έπειτα είναι και η “αλληλεγγύη” και τόσες άλλες σημαντικές αξίες που παρέλειψε να αναφέρει. Γιατί μόνο αυτές τις τρεις; Επρόκειτο μήπως για το ευχολόγιο κάποιου ρομαντικού οικοακτιβιστή που αγνοεί τι συμβαίνει στον “πραγματικό κόσμο”;

Όσο περνούσαν οι μέρες άρχισα να διαπιστώνω πως η ιεράρχηση της ομιλούσας κεφαλής στο διαδικτυακό παράθυρο δεν ήταν καθόλου λάθος. Ο άνθρωπος είχε καταφέρει να περιγράψει επαρκώς το μίνιμουμ όσων απαιτούνται ώστε να προχωρήσουμε ασφαλείς στις επόμενες μεγάλες προκλήσεις. Χωρίς υγεία, κλίμα και περιβάλλον δεν υπάρχει ζωή όπως την ξέρουμε. Είναι η βάση όλου του οικοδομήματος. Ποιος θα συζητήσει για ανάπτυξη και ποιον αφορούν οι δείκτες των χρηματιστηρίων ή της πραγματικής οικονομίας σε έναν κόσμο πανδημιών όπου οι εποχές εναλλάσσονται άστατα, περιοχές πλήττονται από ακραία καιρικά φαινόμενα και οι κλιματικοί πρόσφυγες ολοένα και αυξάνονται χρόνο με το χρόνο; Είναι σαφές πια πως ζούμε την αυγή ενός νέου κόσμου, ο οποίος τώρα αρχίζει να σχηματίζεται.

Τα κλιματικά ζητήματα απαιτούν, σε επίπεδο νοηματοδότησης, μια αλλαγή χρώματος πια. Το κόκκινο είναι πιο ταιριαστό στον κόσμο που έρχεται απ᾽ ότι το παραδοσιακό και καθησυχαστικό πράσινο. Το κόκκινο του κατεπείγοντος και του κινδύνου, το κόκκινο της φωτιάς.

Κανείς δεν γνωρίζει πώς θα είναι αυτός ο κόσμος, ούτε τι θα μας κληροδοτήσει η πανδημία ως παγκόσμιο ιστορικό γεγονός. Το βέβαιο είναι πως ορθώνεται μπροστά μας ένα ακόμα δύσβατο βουνό με κοφτερές κορυφές. Κι αν δεν καταφέρουμε να το υπερβούμε, ένα σκληρό μέλλον περιμένει τις επόμενες γενιές. Τα κλιματικά ζητήματα απαιτούν, σε επίπεδο νοηματοδότησης, μια αλλαγή χρώματος πια. Το κόκκινο είναι πιο ταιριαστό στον κόσμο που έρχεται απ᾽ ότι το παραδοσιακό και καθησυχαστικό πράσινο. Το κόκκινο του κατεπείγοντος και του κινδύνου, το κόκκινο της φωτιάς.

Όλα τα μεγάλα πανδημικά ζητήματα στις αερομεταφορές, την εστίαση, τον πολιτισμό, τη διασκέδαση, τον τουρισμό, την εκπαίδευση, την αγορά εργασίας, τα τεράστια χρέη των κρατών, καθώς και άλλα των επιχειρήσεων, την εκτόξευση των ανέργων, την άνοδο των ανισοτήτων, της φτώχειας, όλα αυτά τα θέματα που θα κληθούμε να λύσουμε ως κοινωνίες, θα ενταχθούν μέσα σε ένα πλαίσιο έκτακτης κλιματικής ανάγκης, η οποία επιφέρει τον αναγκαίο μετασχηματισμό της παγκόσμιας οικονομίας. Κι όλα αυτά μέσα στα επόμενα τριάντα χρόνια. Δεν αφορά, δηλαδή, κάποιες αθέατες μελλοντικές γενιές, αλλά τις αμέσως επόμενες.

Μόλις πρόσφατα η Κίνα ανακοίνωσε πως θα αρχίσει να καταργεί σταδιακά την κατανάλωση άνθρακα, σε μια προσπάθεια να μειώσει τις εκπομπές αερίων που προκαλούν το φαινόμενο του θερμοκηπίου μέχρι το 2030. Η Κίνα, η οποία είναι ο υπ’ αριθμόν ένα ρυπαντής παγκοσμίως, έχοντας αφήσει εδώ και πολλά χρόνια πίσω τις Ηνωμένες Πολιτείες. Μπαίνει και αυτή στο παιχνίδι. Μάλιστα, το ανακοίνωσε με τον πιο επίσημο τρόπο μέσω του πρόεδρου Σι Τζινπίνγκ, στη Σύνοδο Κορυφής των ηγετών για το κλίμα. “Θα ελέγξουμε αυστηρά τα σχέδια που παράγουν ενέργεια από άνθρακα”, ξεκαθάρισε.

Τους αμέσως επόμενους μήνες ξεκινάει η μεγάλη πρόκληση για την Ελλάδα: πώς μετασχηματίζεις μια εσωστρεφή και βαριά πληγωμένη οικονομία σε ένα νέο παραγωγικό πρότυπο;

Τώρα πως οι 51 δισεκατομμύρια τόνοι αερίων του θερμοκηπίου που προστίθενται κάθε χρόνο στην ατμόσφαιρα, θα πέσουν στο μηδέν μέχρι το 2050, αυτό φυσικά δεν είναι εύκολο να το συλλάβει ο ανθρώπινος νους. Δεν είναι μόνο οι αρνητές και τα κατά τόπους συμφέροντα που έχουν βγάλει νύχια και δυσκολεύουν τα πράγματα, αδιαφορώντας για τις εκκλήσεις των επιστημόνων, λογαριάζοντας στο μέλλον σαν να πρόκειται για κάποιο deal μετοχών, είναι και τα ίδια τα κράτη που πισωπατούν ξαφνιασμένα, ζαλισμένα από τις γρήγορες εξελίξεις. Και μάλιστα μέσα σε ένα διεθνές περιβάλλον, όπου οι ανταγωνισμοί εντείνονται, παλιές έχθρες ζωντανεύουν ξανά, η αλληλεγγύη χάνεται σε μικροϊστορίες, αντί να συνδράμει στην Ιστορία και η πολιτική αποδεικνύεται ουρά των εξελίξεων και κατώτερη των περιστάσεων. Σε μια τόσο ασφυκτική συνθήκη, η έννοια της ανάκαμψης αποκτά εξόχως ζωτικό χαρακτήρα. Στην Ελλάδα, βέβαια, έχουμε την τάση να αρκούμαστε βολικά στον ήχο των συλλαβών, δίχως να σκαλίζουμε κάτω από τις βαρετές αναλύσεις των “ειδικών”. Το άκουσμα και μόνο της λέξης “ανάκαμψη” μας καθησυχάζει, οι συνάψεις του εγκεφάλου σπινθηρίζουν, σχεδιάζοντας για τις “καλύτερες μέρες που έρχονται”. Περιμένουμε την Ανάκαμψη όπως οι πρωτοχριστιανοί την Ανάσταση -μόνο που για εμάς κορυφώνεται το οικονομικό δράμα.

Τουλάχιστον, ο μηχανισμός που οδηγεί στα δισεκατομμύρια του Ταμείου Ανάκαμψης έχει ορθώς στη βάση του μια σειρά από όρους και κριτήρια ώστε οι σχεδιαζόμενες ενέργειες των κρατών μελών να εμπίπτουν στους έξι βασικούς πυλώνες πολιτικής: την πράσινη μετάβαση, τον ψηφιακό μετασχηματισμό, την έξυπνη, βιώσιμη και χωρίς αποκλεισμούς ανάπτυξη, την κοινωνική και εδαφική συνοχή, την υγεία και οικονομική, κοινωνική και θεσμική ανθεκτικότητα και τις πολιτικές για την επόμενη γενιά, τα παιδιά και τους νέους, όπως η εκπαίδευση και οι δεξιότητες. Πόσο θα ισχύσουν, βέβαια, όλα αυτά μένει να το δούμε στην πράξη. Η τελική διαβούλευση με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή για το Εθνικό Σχέδιο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας της Ελλάδας, ύψους 32 δισ. ευρώ θα ολοκληρωθεί μετά τα μέσα Ιουνίου. Τους αμέσως επόμενους μήνες ξεκινάει η μεγάλη πρόκληση: πώς μετασχηματίζεις μια εσωστρεφή και βαριά πληγωμένη οικονομία σε ένα νέο παραγωγικό πρότυπο;

Ο φόβος να αποδειχθεί ξανά το πολιτικό προσωπικό της χώρας κατώτερο των προκλήσεων που καλούμαστε να διαχειριστούμε είναι ορατός σε πολλούς. Όμως, δεν υπάρχουν περιθώρια για λάθη στη σημερινή συγκυρία. Σύντομα, νέα notification θα ξεπηδήσουν στο newsfeed του κόσμου μας, νέες εκκλήσεις επιστημόνων, νέοι κλιματικοί πρόσφυγες, νέα σκληρά δεδομένα. Όσο οι ισχυροί θα προσπαθούν να απαντήσουν πώς είναι εφικτό μια παγκόσμια οικονομία με τόσο μεγάλη εξάρτηση στο CO2, να μετασχηματιστεί σε “πρἀσινη”, ο τρόπος ζωής μας θα αλλάζει. Και οι ευθύνες, οι υποχρεώσεις, οι περιορισμοί και οι αρχές δεν θα αφορούν μονάχα τους ασθενέστερους, αλλά όλους ανεξαιρέτως. Ο κώδικας αξιών μας θα επαναπροσδιοριστεί με βάση τι καιρό θα κάνει…