71 ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΣΦΑΓΗ ΣΤΟ ΔΙΣΤΟΜΟ: ΟΙ (ΚΑΛΟΙ) ΓΕΡΜΑΝΟΙ ΕΠΙΣΤΡΕΦΟΥΝ
"Τι φταις εσύ παιδί μου;" Το μεγαλείο της ψυχής γυναίκας που επέζησε της σφαγής σε νεαρό Γερμανό που της ζήτησε συγνώμη για τα εγκλήματα των προγόνων του
Η Μπριγκίτε Σπούλερ, μια γερμανίδα συνταξιούχος κοινωνική λειτουργός, έχει περάσει τα περισσότερα χρόνια της ζωής της δουλεύοντας στις υπηρεσίες πρόνοιας για τους έλληνες μετανάστες της Νυρεμβέργης. Η σχέση της με την Ελλάδα, όμως, είναι πολύ βαθύτερη, καθώς ήταν εκείνη που πρωτοστάτησε στη δημιουργία μιας ελληνογερμανικής γέφυρας φιλίας ανάμεσα στην πατρίδα της και στο Δίστομο, το χωριό όπου στις 10 Ιουνίου του 1944 οι ναζί κατέσφαξαν 218 ανθρώπους.
Η Μπ.Σπούλερ, όπως και οι περισσότεροι συμπατριώτες της δεν είχαν ιδέα για όλα αυτά, καθώς δεν διδάχτηκαν πολλές από τις ναζιστικές θηριωδίες, όπως αυτή που διαπράχθηκε στο συγκεκριμένο χωριό της Βοιωτίας. Την τύχη του Διστόμου η ίδια την πληροφορήθηκε πριν από τρεις-τέσσερις δεκαετίες, καθώς ερευνούσε, μαζί με μια ομάδα γερμανών αντιφασιστών, το παρελθόν κάποιων απόστρατων ναζί που μαζεύονταν κάθε χρόνο σε μια κωμόπολη της Βόρειας Βαυαρίας, κάνοντας κάποιες υποτιθέμενες «παραδοσιακές» συναντήσεις. Όπως αποδείχτηκε, επρόκειτο για τακτικά reunion πρώην μελών της 4 Μεραρχίας Τεθωρακισμένων της Αστυνομίας των S.S, μέλη της οποίας είχαν διαπράξει τις σφαγές στο Δίστομο και στην Κλεισούρα.
Θέλοντας να τεκμηριώσει τη δράση των συγκεκριμένων ναζί, το 1985 που βρέθηκε στην Ελλάδα για διακοπές, η Μπ.Σπούλερ πέρασε με την παρέα της από το Δίστομο. «Ήρθαμε στο χωριό με χίλιους φόβους, πώς θα μας δεχτούν, επειδή ήμασταν Γερμανοί», θυμάται. «Ευτυχώς πετύχαμε κάποιους νέους που μας υποδέχτηκαν πολύ φιλικά. Γνωρίσαμε μέλη του Πολιτισμικού Συλλόγου Διστόμου, που αργότερα γίναμε φίλοι, μας πήγαν στον τότε δήμαρχο [σ.σ. τον Γιώργο Σφουντούρη] και μας προσκάλεσαν στις εκδηλώσεις μνήμης που έγιναν τον Ιούνιο της επόμενης χρονιάς» αναφέρει στο WE του news247.
Σχεδόν όλα τα καλοκαίρια που ακολούθησαν, το Δίστομο ήταν ένα σταθερός προορισμός για την ίδια. Γνώρισε τους κατοίκους του χωριού, ζήτησε να μάθει και κατέγραψε τις μαρτυρίες τους, και φρόντισε να μεταφέρει την ιστορία τους στη γερμανική πλευρά. Η γνωστοποίηση της σφαγής του Διστόμου έγινε, μάλιστα η αφορμή να σταματήσουν τα δημόσια reunion των νοσταλγών των S.S. στη συγκεκριμένη κωμόπολη της Βόρειας Βαυαρίας.
Εκείνη την περίοδο οι υπηρεσίες πρόνοιας για τους έλληνες μετανάστες της Νυρεμβέργης υπάγονταν στην τοπική Ευαγγελική Εκκλησία, η οποία οργάνωνε τακτικά ταξίδια ανταλλαγής για τους νέους της, σε διάφορα μέρη του κόσμου. Με πρωτοβουλία της κοινωνικής λειτουργού, το 1989 οργανώθηκε η πρώτη επίσκεψη 10 νέων, 15-22 ετών, από το Δίστομο στη Νυρεμβέργη, και την επόμενη χρονιά ακολούθησε η πρώτη αντίστοιχη αποστολή 10 εφήβων από τη Νεολαία της Ευαγγελικής Εκκλησίας της Νυρεμβέργης στο Δίστομο. Οργανώθηκαν κι άλλες, σχεδόν κάθε χρόνο έκτοτε, με συνδιοργάνωση του δήμου Διστόμου και της Ευαγγελικής Νεολαίας Νυρεμβέργης.
Τα ταξίδια αυτά είχαν και τουριστικό χαρακτήρα, ώστε να κρατήσουν τον ενδιαφέρον των παιδιών, αλλά περιλάμβαναν και ουσιαστικά ιστορικά ερεθίσματα. «Στις επισκέψεις στη Νυρεμβέργη μελετήσαμε τα εγκλήματα του φασισμού, επισκεφθήκαμε μεταξύ άλλων ένα στρατόπεδο συγκέντρωσης κι ένα χωριό όπου εκτελέστηκαν γερμανοί χωρικοί επειδή είχαν αφοπλίσει παιδιά που είχαν στρατολογήσει οι ναζί. Προσπαθήσαμε να δείξουμε στα παιδιά τι πραγματικά είχε γίνει αλλά και ποιά είναι η σύγχρονη ιστορία», θυμάται η κοινωνική λειτουργός.
“ Τα παιδιά από τη Νυρεμβέργη ήταν πάντα καλοδεχούμενα στο Δίστομο”
Το πραγματικό σοκ, ωστόσο, το βίωσαν οι Γερμανοί νέοι, όταν άκουσαν τις μαρτυρίες των επιζώντων του Διστόμου με τα ίδια τους τα αυτιά. Διαπίστωσαν όμως κι ότι κανείς δεν προσπαθούσε να τους φορτώσει ενοχές για τα εγκλήματα των προγόνων συμπατριωτών τους. Η Αγγελική Κότσου, κάτοικος του Διστόμου και συνοδός των πρώτων συγχωριανών της που συμμετείχαν στα συγκεκριμένα προγράμματα ανταλλαγής, θυμάται χαρακτηριστικά τη συνάντηση των νεαρών Γερμανών με μια θεία της που είχε επιζήσει από τη σφαγή: «Τους διηγιόταν πώς σκότωσαν τον άντρα της, κι ένας νεαρός, συγκλονισμένος, στο τέλος της ζήτησε συγνώμη. “Τι φταις εσύ παιδί μου;” του απάντησε εκείνη».
Σε μια άλλη περίπτωση, «μια γυναίκα που είδε να της σκοτώνουν τον πατέρα, τη θεία και άλλους συγχωριανούς, εξηγούσε στα παιδιά τι είχε συμβεί και όταν τελείωσε είπε “πω πω, σας κράτησα τόση ώρα στη σκάλα και δεν σας κέρασα τίποτα. Ανεβείτε να σας κεράσω ένα γλυκό”. Αυτό δεν σημαίνει ότι συγχωρέθηκαν οι πράξεις των ναζί, αλλά τα παιδιά αυτά ήταν πάντα καλοδεχούμενα εδώ», διαβεβαιώνει η Αγγ.Κότσου. «Και πιστεύω ότι ήταν οι καλύτεροι πρεσβευτές που θα μπορούσαν να υπάρχουν μεταξύ των δύο χωρών. Γιατί κατάλαβαν ότι ο κόσμος εδώ έζησε τη σφαγή, ότι πράγματι συνέβησαν αυτά και ότι δεν πρέπει να ξανασυμβούν».
«Δεν έχω κάνει παιδιά, αλλά το Δίστομο είναι το παιδί μου»
Η Μπριγκίτε Σπούλερ, ωστόσο τιμήθηκε για το έργο της στη γεφύρωση μεταξύ των δύο κοινωνιών. Το 1990 ανακηρύχθηκε επίτιμη δημότης Διστόμου, ενώ το 2005 της απονεμήθηκε Μεγάλος Σταυρός, ένα από τα ανώτερα παράσημα που δίνει η Γερμανική Προεδρία.
Παρά την επίσημη βράβευση, ωστόσο, αποδείχτηκε πως το να μιλάει μέσα στη χώρα της για τα εγκλήματα των ναζί ήταν μια μεγάλη πρόκληση. Ήδη από τα πρώτα χρόνια που εξιστορούσε στους συμπατριώτες της με λεπτομέρειες για όσα είχαν συμβεί στο Δίστομο, η συγκεκριμένη εκδοχή της ιστορίας αντιμετωπίστηκε τεράστια δυσπιστία και αντιδράσεις από πολλούς, που δεν μπορούσαν να πιστέψουν πως είχαν συμβεί τέτοιες φρικαλεότητες. «Μετά από τρία χρόνια συνεχών εκδηλώσεων, ενημερώσεων, συνεντεύξεων και άρθρων στον τοπικό τύπο και αλλού, και με τη συνεργασία των ελληνικών σχολείων και την ελληνικής εκκλησίας της Νυρεμβέργης, το κλίμα άλλαξε», εξηγεί η ίδια. Μεσολάβησαν, βέβαια, και οι προσφυγές στη δικαιοσύνη από τον Γιάννη Σταμούλη και τον Αργύρη Σφουντούρη, που συνέβαλαν τα μέγιστα στη γνωστοποίηση των ναζιστικών θηριωδιών στη Βοιωτία και αλλού.
Αλλά και μετά από αυτές συνέχισαν να υπάρχουν αρνητές των εγκλημάτων. Όταν η Μπ.Σπούλερ παρασημοφορήθηκε από το γερμανικό κράτος, δέχτηκε πάρα πολλά γράμματα από συμπατριώτες της ναζί, με απειλές και με υποδείξεις για το ποιά ήταν «η πραγματική ιστορία» σύμφωνα με τη δική τους εκδοχή.
Η ίδια, πάντως, ποτέ δεν έκανε πίσω. Και εξακολουθεί να έρχεται κάθε καλοκαίρι στην Ελλάδα κι ας μην έχει τη δυνατότητα να συμμετάσχει στη διοργάνωση περισσότερων ανταλλαγών νέων μεταξύ των δύο χωρών. Διατηρεί βαθιές φιλίες με ανθρώπους στο Δίστομο και σε άλλες περιοχές της χώρας, μιλάει ελληνικά σαν να έχει ζήσει δεκαετίες εδώ και υπολογίζει τη σχέση της με το συγκεκριμένο χωριό σαν ένα από τα σημαντικότερα κομμάτια της ζωής της: «Δεν έχω κάνει παιδιά, αλλά το έργο που έγινε για το Δίστομο είναι το παιδί μου», καταλήγει.
Στο ερώτημα αν η πολιτική αντιπαράθεση μεταξύ των δύο χωρών τα τελευταία χρόνια της κρίσης έχει επιδεινώσει τις σχέσεις φιλίας που είχαν καλλιεργηθεί, η Μπ.Σπούλερ εξηγεί πως δεν υπάρχει μία απάντηση «ναι» ή «όχι» που να αφορά το σύνολο των δύο κοινωνιών. Παραδέχεται με απογοήτευση ότι πολλά από αυτά που επιτεύχθηκαν με την γνωστοποίηση της υπόθεσης του Διστόμου και την καλλιέργεια μιας πιο φιλικής σχέσης μεταξύ των δύο λαών, χάνονται μέσα στο αρνητικό κλίμα που δημιουργεί η επιβολή της λιτότητας στην Ελλάδα. Διαπιστώνει κι εκείνη πως υπάρχουν πολλοί Γερμανοί που επηρεάζονται από γερμανικά ΜΜΕ χαμηλού επιπέδου και κατηγορούν τους Έλληνες πως δεν πληρώνουν τα χρέη τους κλπ, όπως υπάρχουν και αυξημένα αντιγερμανικά αισθήματα στην Ελλάδα, που την εισπράττει ακόμα και η ίδια.
Αφετέρου διακρίνει ξεκάθαρα κάτι πολύ πιο αισιόδοξο, μια στροφή πιο μορφωμένων και ενημερωμένων Γερμανών προς μια στάση αναγνώρισης του ηθικού και οικονομικού χρέους που έχει η Γερμανία απέναντι στην Ελλάδα. «Υπάρχουν πάρα πολλοί προοδευτικοί άνθρωποι, από όλα τα κόμματα, ακόμη και δεξιοί τώρα πια, που υποστηρίζουν πάρα πολύ την Ελλάδα, μιλάνε για αλληλεγγύη και είναι θετικοί απέναντι στο αίτημα για τις αποζημιώσεις. Είναι πάρα πολύ έντονη η στροφή προς την αναγνώριση τουλάχιστον του ηθικού χρέους, ειδικά μετά την επίσκεψη Τσίπρα που έθεσε το θέμα των γερμανικών επανορθώσεων μπροστά στην Μέρκελ. Την αλληλεγγύη, όμως, τη διαπίστωσα και στις εκδηλώσεις που κάναμε για να μαζέψουμε φάρμακα για το Μητροπολιτικό Κοινωνικό Ιατρείο Ελληνικού, όπου πάρα πολλοί ήρθαν πρόθυμα, έφεραν τα πράγματα και υπήρχε πολύ μεγάλη υποστήριξη από τον απλό κόσμο αλλά και από την εκκλησία».
Μπορεί ο δήμος Διστόμου και τη Ευαγγελική Νεολαία Νυρεμβέργης να μην καταφέρνουν να διοργανώσουν πλέον ταξίδια, αλλά διοργανώνονται αντίστοιχες ανταλλαγές νέων σε διακρατικό επίπεδο. Μόλις την περασμένη Τετάρτη, η Γερμανίδα Υφυπουργός Οικογένειας, Τρίτης Ηλικίας, Γυναικών και Νεολαίας, Κάρεν Μαρκς, και ο Έλληνας υπουργός Πολιτισμού και Παιδείας και Θρησκευμάτων, Αριστείδης Μπαλτάς, συναντήθηκαν με σκοπό να προωθήσουν από κοινού τη σύσταση του « Ελληνο-Γερμανικού Ιδρύματος Νεολαίας», όπως έχει συμφωνηθεί από τον Σεπτέμβριο του 2014. Στόχος είναι να συνεχιστούν οι ανταλλαγές μεταξύ της γερμανικής και ελληνικής νεολαίας, που αναφέρεται πως έχουν ήδη εντατικοποιηθεί από την προηγούμενη χρονιά, με έμφαση στις σχολικές, εξωσχολικές και επαγγελματικές ανταλλαγές.
Πρόκειται για μία από τις δύο επίσημες πρωτοβουλίες που προωθούνται τελευταία, για την καλλιέργεια μιας βαθύτερης ελληνογερμανικής κατανόησης και φιλίας, στον αντίποδα, όπως φαίνεται, τόσο του ιστορικού βάρους από τα χρόνια της κατοχής όσο και της σημερινής πολιτικής αντιπαράθεσης. Η δεύτερη πρωτοβουλία αφορά ένα «Ελληνογερμανικό Ταμείο για το Μέλλον», που αποφασίστηκε να συσταθεί τον Δεκέμβριο του 2014, το οποίο θα χρηματοδοτεί έργα στην Ελλάδα αποσκοπώντας «μακροπρόθεσμα στην αποδόμηση του ιστορικού βάρους», της Γερμανίας απέναντι στη χώρα μας, όπως διατυπώνεται επισήμως στπους σκοπούς του.
Η Μπριγκίτε Σπούλερ επισημαίνει ότι δεν συμφωνούν όλα τα μαρτυρικά χωριά της Ελλάδας να αποδεχτούν χρηματοδοτήσεις από το συγκεκριμένο ταμείο, πιθανότατα γιατί προτιμούν να υπάρξει μια συνολική διεκδίκηση των γερμανικών επανορθώσεων. Ελπίζει, όμως να συνεχιστούν τουλάχιστον οι προσπάθειες να συναντιούνται άτομα από το Δίστομο με Γερμανούς πολίτες «και να επιζήσουν οι φιλίες που υπάρχουν μεταξύ τους, παρόλο που υπάρχουν θέματα που μπορεί να μπαίνουν ανάμεσά τους».
