ΓΟΥΝΤΙ ΑΛΕΝ: Ο ΑΚΟΥΡΑΣΤΟΣ ‘ΝΕΥΡΩΤΙΚΟΣ’ ΤΟΥ ΧΟΛΙΓΟΥΝΤ

Ένα τυπικό πρωινό του Γούντι Άλεν περιλαμβάνει ξύπνημα στις 6.30 το πρωί, ένα σύντομο περπάτημα στο διάδρομο στο σπίτι του με θέα το Central Park κι αμέσως μετά γράψιμο στην χειροκίνητη Olympia SM-3 γραφομηχανή του, την οποία έχει από τότε που ήταν 16 ετών. Γεννημένος σε μία γειτονιά του Μπρούκλιν το 1935 λάτρευε από μικρός τις κωμωδίες, και μιμούνταν συχνά τον Γκράουτσο Μαρξ και τον Μπομπ Χόουπ.

Ο 81χρονος -πλέον- Άλεν είναι ένας σκηνοθέτης που έχει αγαπηθεί αλλά και μισηθεί εξίσου. Στην πρεμιέρα της νέας του ταινίας στο φεστιβάλ των Καννών,  το ενδιαφέρον μονοπώλησαν συζητήσεις γύρω από τις κατηγορίες για σεξουαλική κακοποίηση του παιδιού του, με αποκορύφωμα την επίθεση που δέχθηκε από την Σούζαν Σάραντον. Ο ίδιος, από την άλλη, δεν αποδέχεται τις κατηγορίες εδώ και χρόνια, ενώ έχει απαντήσει σχετικά και με άρθρο του στις New York Times. Αφήνοντας στην άκρη τα γεγονότα που απασχολούν την προσωπική του ζωή, επικεντρωνόμαστε στο έργο του, το οποίο είναι το μόνο για το οποίο μπορούμε να είμαστε βέβαιοι.

O Άλεν είναι μία ιδιαίτερη περίπτωση και οι ταινίες του -είτε σου αρέσουν είτε όχι- έχουν κάτι το ξεχωριστό που σε κάνει να αναγνωρίζεις αμέσως τον δημιουργό τους. Με άλλα λόγια, οι ταινίες του Γούντι Άλεν πέρα από αισθητικά άρτιες φέρουν ξεκάθαρα την υπογραφή του και αυτό από μόνο του τον κατατάσσει στους βιρτουόζους της 7ης Τέχνης. 

Γρήγοροι κι έξυπνοι διάλογοι, εμπνευσμένη αυτοαναφορική λογοδιάρροια, εγκεφαλικό μαύρο χιούμορ, vintage σκηνικό, jazz μουσική και φυσικά… ο ίδιος συνθέτουν κατά βάση το χαρακτηριστικό κινηματογραφικό καλειδοσκόπιό του.  Όπως έχει σχολιάσει και ο Ερίκ Βαρτζμπέντ: «Το 1928, ο κινηματογράφος εξελίχθηκε και από βωβός έγινε ομιλών. Με τον Άλεν πέρασε σε ένα νέο στάδιο: ο ομιλών έγινε φλύαρος…».

Δεν είναι τυχαίο που ο αγαπημένος ζωγράφος του Άλεν είναι ο Μουνκ, ο δημιουργός της «Κραυγής», ο ζωγράφος του άγχους. Τα υπαρξιακά άγχη είναι έκδηλα σε όλες τις ταινίες του.  Ο ίδιος έχει δηλώσει: «Η ζωή είναι καρπός του τυχαίου, ηθικά αδιάφορη, απίστευτα βίαιη. Θα την περιέγραφα ως ένα σεξουαλικώς μεταδιδόμενο νόσημα, με ποσοστό θνησιμότητας 100%».

Παρά αυτή την -όχι και τόσο- αισιόδοξη προσέγγιση που έχει για τη ζωή, οι ταινίες του δεν αποπνέουν πεσιμισμό αλλά, αντιθέτως, έναν απελευθερωτικό ρεαλισμό! Άλλωστε, ο ίδιος θεωρεί τον κινηματογράφο ναρκωτικό, ένα πυροτέχνημα που επιτρέπει την αναστολή των περιορισμών της πραγματικής ζωής. «Εάν δεν έκανα ταινίες», λέει, «εάν δε δούλευα, τότε θα αναγκαζόμουν να κάθομαι στο σπίτι και να αναμασάω στο μυαλό μου άλυτα προβλήματα που απλά θα μου προκαλούσαν κατάθλιψη».

Ας ταξιδέψουμε, λοιπόν, στον κόσμο των γουντιαλενικών αφορισμών μέσα από μερικά χαρακτηριστικά στιγμιότυπα από τις πιο κλασικές ταινίες του ονειροπόλου νιχιλιστή.

1. Annie Hall (ή αλλιώς, Ανηδονία, όπως ήταν ο αρχικός τίτλος), 1977

Μία μάλλον προβλέψιμη επιλογή για αρχή! “Είναι μία ταινία για μένα.  Για τη ζωή μου, τις σκέψεις μου, τις ιδέες μου, το παρελθόν μου”. Η πιο αυτοβιογραφική ταινία του Γούντι Άλεν είναι και η πιο αγαπημένη των περισσοτέρων, και η ταινία που του έχει χαρίσει το Όσκαρ Καλύτερης Ταινίας, το οποίο όμως δεν πήγε ποτέ να παραλάβει. “Η διεξαγωγή των Όσκαρ ήταν Δευτέρα απόγευμα κι εγώ συνήθως τέτοια ώρα τις Δευτέρες έπαιζα live με την μπάντα μου. Επίσης δε μου αρέσουν τα αεροπλάνα, ούτε τα σμόκιν. Οπότε για ποιο λόγο να ακυρώσω την παράσταση για να πετάξω ως την Καλιφόρνια;”

2. Manhattan, 1979

Η πρώην σύζυγός του τον εγκατέλειψε όταν ανακάλυψε ότι είναι λεσβία, εκείνος τα φτιάχνει με μια 17χρονη, αλλά παράλληλα θέλει την ερωμένη του παντρεμένου φίλου του. Κι όλα αυτά με φόντο το ασπρόμαυρο Μανχάταν. Εκπληκτική φωτογραφία και σάουντρακ! Αξίζει να θυμηθείτε τη σκηνή που απαντάει στην ερώτηση «Ποιο είναι το νόημα της ζωής».

3. Hannah and her Sisters, 1986

Πρώτα ήρθε ο τίτλος, μετά και η ιδέα: ένας άντρας ερωτεύεται την αδερφή της γυναίκας του. «Έχω μια τεράστια έλξη για τις ταινίες, τα θεατρικά έργα ή τα βιβλία που διεισδύουν στον ψυχισμό των γυναικών, ιδιαίτερα των ευφυών», έχει δηλώσει ο ίδιος σχετικά με την ταινία.

4. Radio days, 1987

Εδώ ο Άλεν άντλησε έμπνευση από τις παιδικές του αναμνήσεις και τη χρυσή εποχή του ραδιοφώνου. «Η σχέση μου με το ραδιόφωνο ήταν αυτή που βλέπετε και στην ταινία. Το ίδιο ισχύει και με το Εβραϊκό σχολείο. Επίσης, πράγματι είχα μία θεία η οποία δεν μπορούσε να στεριώσει σε σχέση. Τα περισσότερα συμβάντα στην ταινία βασίζονται σε πραγματικά γεγονότα». Μία ταινία όπου όλα φωνάζουν νοσταλγία…

5. Bananas, 1971

Ο Φίλντινγκ Μέλις (Γούντι Άλεν) ερωτεύεται μία πολιτική ακτιβίστρια και για χάρη των σεξουαλικών του ορμών καταλήγει αντάρτης σε κρατίδιο της Λατινικής Αμερικής. Εάν μπορούσαμε να συνοψίσουμε την ταινία σε μία φράση, αυτή θα ήταν “Revolution will not be televised”. Το Bananas είναι βασικά ένα σχόλιο με αστείο, ή καρτουνίστικο πιο σωστά, τρόπο στην εξωτερική πολιτική των ΗΠΑ και την τηλεοπτική κουλτούρα της κλειδαρότρυπας. Ίσως η πιο σατιρική και ξεκαρδιστική ταινία του!

6. Zelig (1983)

Ο Λέοναρντ Ζέλιγκ είναι ένας άνδρας-χαμαιλέων: δίπλα σε χοντρούς – γίνεται χοντρός, δίπλα σε έναν μαύρο – η επιδερμίδα του αρχίζει να σκουραίνει, ανάμεσα σε γιατρούς – υποστηρίζει ότι έχει δουλέψει στη Βιέννη με τον Σίγκμουντ Φρόυντ, κοκ.. Αυτή η ακραία μορφή μιμητισμού έχει έναν μόνο στόχο: να τον αγαπούν. Η πιο πολιτικοποιημένη από όλες τις ταινίες του Άλεν, περιγράφει σε ένα άλλο επίπεδο το πάθος της μίμησης ως κεντρικό στοιχείο όλων των ολοκληρωτικών καθεστώτων. Καθώς ο άνθρωπος γίνεται ένα με τους άλλους στη θαλπωρή του κοπαδιού, καταργεί τον διαχωρισμό, την εξαντλητική ευθύνη να αποδέχεται τη διαφορά. Ο Ζέλιγκ το αποδεικνύει, λέει ότι νιώθει ασφαλής όταν, κυνηγημένος, βρίσκεται στη Γερμανία με το χέρι υψωμένο σε μία ναζιστική συγκέντρωση.

7. Match Point (2005)

Η ταινία του Γούντι που δε θυμίζει καθόλου… Γούντι. Ένα ερωτικό σκοτεινό θρίλερ στο οποίο σκηνοθετεί το τυχαίο.

«Υπάρχει σεξουαλικότητα ακόμα κι αν δε δείχνεις καθόλου σεξ. Το πιάνεις στην ατμόσφαιρα κι έχει περισσότερη πλάκα έτσι», έχει πει ο Άλεν σχετικά με το πώς αποτύπωσε την παθιασμένη σχέση της Σκάρλετ Γιόχανσον με τον Τζόναθαν Ρις Μάγιερς στην ταινία.

8. Vicky Christina Barcelona (2008)

Η Κριστίνα (Σκάρλετ Γιόχανσον) είναι μία περιπετειώδης κοπέλα που δεν ξέρει ακόμα τι θέλει, ξέρει όμως αυτό που… δεν θέλει! Η Βίκι (Ρεμπέκα Χολ), από την άλλη, είναι το ακριβώς αντίθετο. Οι δυο τους έχουν πάει για διακοπές στη Βαρκελώνη, ώσπου εμφανίζεται ένας γοητευτικός ζωγράφος (Χαβιέ Μπαρδέμ) και τους αλλάζει τα πλάνα: «Η ζωή είναι μικρή, βαρετή και γεμάτη πόνο. Αυτή είναι η ευκαιρία μας για κάτι ξεχωριστό!». Το μήνυμα της ταινίας είναι απλό: Προσοχή, γιατί το δέλεαρ του μποέμ ρομαντισμού φέρει και το ρίσκο του (με το όνομα Πενέλοπε Κρουζ εν προκειμένω).

9. Midnight in Paris (2011)

Εδώ, ταξιδεύει στο χρόνο κι επισκέπτεται έναν κόσμο που πάντα ονειρευόταν: τα σαλόνια όπου φιλοξενούνταν ο Χέμινγουεϊ, ο Φιτζέραλντ, η Γερτρούδη Στάιν, αλλά και όλοι οι καλλιτέχνες του Μεσοπολέμου, απ’ τον Νταλί μέχρι τον Κόουλ Πόρτερ. Η απάντηση του Γούντι στην διαχρονική τάση του ανθρώπου να αναπολεί άλλες εποχές, να εξιδανικεύει το παρελθόν και να αποδομεί το τώρα.

I don’t want to achieve immortality through my work.
I want to achieve it through not dying

Woody Allen