BBC: Γιατί οι δότες αποκτούν εκατοντάδες παιδιά – Η βιομηχανία των 2 δισ.

Μια σειρά από πολύ σοβαρά ερωτήματα για τα όρια και τη ρύθμιση της διεθνούς βιομηχανίας δωρεάς σπέρματος εγείρουν οι αποκαλύψεις του BBC μέσα στην εβδομάδα σχετικά με άνδρα δότη σπέρματος από τη Δανία, του οποίου το σπέρμα χρησιμοποιήθηκε σε 14 χώρες (ανάμεσά τους και η Ελλάδα) και οδήγησε στη γέννηση 200 παιδιών, ορισμένα εκ των οποίων νόσησαν από καρκίνο λόγω γενετικής μετάλλαξης.

Η δωρεά σπέρματος επιτρέπει σε γυναίκες να γίνουν μητέρες όταν αυτό δεν θα ήταν διαφορετικά δυνατό – αν ο σύντροφός τους είναι υπογόνιμος, αν βρίσκονται σε ομόφυλη σχέση ή αν επιλέγουν τη μονογονεϊκότητα.

Ωστόσο, η κάλυψη αυτής της ανάγκης έχει εξελιχθεί σε μια ιδιαίτερα κερδοφόρα δραστηριότητα, γράφει το BBC, με την ευρωπαϊκή αγορά να αξιολογείται το 2023 στα 1,57 δισεκατομμύρια δολάρια και να εκτιμάται ότι θα ξεπεράσει τα 2 δισ. έως το 2033 (2,18 για την ακρίβεια).

Γιατί λοιπόν κάποιοι δότες σπέρματος αποκτούν τόσα πολλά παιδιά, τι έκανε το δανέζικο – ή το λεγόμενο «σπέρμα των Βίκινγκ» – τόσο δημοφιλές και χρειάζεται να μπει φρένο σε αυτή τη βιομηχανία;

Το σπέρμα των περισσότερων ανδρών δεν είναι αρκετά καλό

Η αλήθεια είναι, όπως αποκαλύπτει το BBC, ότι οι περισσότεροι άνδρες δεν πληρούν τα κριτήρια για να γίνουν δότες σπέρματος. Σύμφωνα με το διεθνές μέσο,  λιγότεροι από πέντε στους 100 εθελοντές τελικά πληρούν τα κριτήρια.

Αρχικά, πρέπει να παράγουν επαρκή ποσότητα σπέρματος σε ένα δείγμα – αυτός είναι ο αριθμός των σπερματοζωαρίων – και στη συνέχεια να περάσουν ελέγχους για το πόσο καλά κινούνται (κινητικότητα) και για το σχήμα τους (μορφολογία).

Το σπέρμα ελέγχεται επίσης για το αν μπορεί να αντέξει την κατάψυξη και την αποθήκευση σε τράπεζα σπέρματος.

Μπορεί ένας άνδρας να είναι απολύτως γόνιμος, να έχει παιδιά και ταυτόχρονα να μην πληροί τις προδιαγραφές για δότης. Οι κανόνες διαφέρουν ανά τον κόσμο, αλλά στο Ηνωμένο Βασίλειο πρέπει επίσης να είναι σχετικά νέος – ηλικίας 18 έως 45 ετών, να μην έχει λοιμώξεις όπως HIV και γονόρροια και να μην είναι φορέας μεταλλάξεων που προκαλούν γενετικές παθήσεις όπως η κυστική ίνωση, η νωτιαία μυϊκή ατροφία και η δρεπανοκυτταρική αναιμία.

Συνολικά, αυτό σημαίνει ότι τελικά λίγοι είναι εκείνοι που γίνονται όντως δότες. Στο Ηνωμένο Βασίλειο, μάλιστα, η μισή ποσότητα σπέρματος που χρησιμοποιείται για τις γονιμοποιήσεις είναι εισαγόμενο.

Ωστόσο, ένας μικρός αριθμός δοτών μπορεί να αποκτήσει τεράστιο αριθμό παιδιών. Χρειάζεται μόνο ένα σπερματοζωάριο για να γονιμοποιηθεί ένα ωάριο, αλλά κάθε εκσπερμάτιση περιέχει δεκάδες εκατομμύρια σπερματοζωάρια.

Οι άνδρες πηγαίνουν στην κλινική μία ή δύο φορές την εβδομάδα όσο διαρκεί η δωρεά, η οποία μπορεί να κρατήσει για μήνες.

Η Σάρα Νόρκρος, διευθύντρια του φιλανθρωπικού οργανισμού Progress Educational Trust, που δραστηριοποιείται στους τομείς της γονιμότητας και της γονιδιωματικής, δήλωσε ότι η έλλειψη δοτών έχει καταστήσει το σπέρμα «πολύτιμο αγαθό» και ότι «οι τράπεζες σπέρματος και οι κλινικές γονιμότητας μεγιστοποιούν τη χρήση των διαθέσιμων δοτών για να καλύψουν τη ζήτηση».

Το πιο δημοφιλές… σπέρμα

Μέσα σε αυτή τη μικρή ομάδα δοτών, το σπέρμα ορισμένων ανδρών είναι απλώς πιο δημοφιλές από άλλων.

Οι δότες δεν επιλέγονται τυχαία. Ανάλογα με την τράπεζα σπέρματος, μπορεί κανείς να δει φωτογραφίες, να ακούσει τη φωνή του δότη, να μάθει τι δουλειά κάνει – μηχανικός ή καλλιτέχνης; – και να ελέγξει το ύψος, το βάρος και άλλα χαρακτηριστικά του.

Πώς το «σπέρμα των Βίκινγκ» κατέκτησε τον κόσμο

Η Δανία φιλοξενεί μερικές από τις μεγαλύτερες τράπεζες σπέρματος στον κόσμο και έχει αποκτήσει τη φήμη ότι παράγει τα λεγόμενα «μωρά των Βίκινγκ».

Ο Όλε Σόου, ο 71χρονος ιδρυτής της τράπεζας σπέρματος Cryos International – όπου ένα φιαλίδιο 0,5 ml σπέρματος κοστίζει από 100 ευρώ (88 λίρες) έως και πάνω από 1.000 ευρώ (880 λίρες) – λέει ότι η κουλτούρα γύρω από τη δωρεά σπέρματος στη Δανία είναι πολύ διαφορετική σε σχέση με άλλες χώρες.

«Ο πληθυσμός είναι σαν μια μεγάλη οικογένεια», λέει. «Υπάρχει λιγότερο ταμπού γύρω από αυτά τα ζητήματα και είμαστε ένας αλτρουιστικός λαός· πολλοί δότες σπέρματος δωρίζουν επίσης αίμα». Και αυτό, σύμφωνα με τον Σόου, έχει επιτρέψει στη χώρα να γίνει «ένας από τους λίγους εξαγωγείς σπέρματος».

Ωστόσο, υποστηρίζει ότι το δανέζικο σπέρμα είναι δημοφιλές και για γενετικούς λόγους. Όπως είπε στο BBC, τα «δανέζικα γονίδια των γαλάζιων ματιών και των ξανθών μαλλιών» είναι υπολειπόμενα χαρακτηριστικά, πράγμα που σημαίνει ότι πρέπει να προέρχονται και από τους δύο γονείς για να εμφανιστούν στο παιδί.

Ως αποτέλεσμα, τα χαρακτηριστικά της μητέρας, όπως τα σκούρα μαλλιά, «μπορεί να είναι κυρίαρχα στο παιδί που θα γεννηθεί», εξηγεί ο Σόου.

Πόσες φορές μπορεί να χρησιμοποιηθεί το σπέρμα ενός άνδρα;

Ένα από τα στοιχεία της έρευνας για τους δότες σπέρματος που δημοσιεύτηκε νωρίτερα αυτή την εβδομάδα ήταν το πώς το σπέρμα ενός άνδρα συλλέχθηκε στην Ευρωπαϊκή Τράπεζα Σπέρματος στη Δανία και στη συνέχεια στάλθηκε σε 67 κλινικές γονιμότητας σε 14 χώρες.

Κάθε χώρα έχει τους δικούς της κανόνες για το πόσες φορές μπορεί να χρησιμοποιηθεί το σπέρμα ενός άνδρα. Σε ορισμένες περιπτώσεις υπάρχει όριο στον συνολικό αριθμό παιδιών, ενώ αλλού το όριο αφορά τον αριθμό των μητέρων (ώστε κάθε οικογένεια να μπορεί να αποκτήσει όσα αδέλφια θέλει).

Η λογική πίσω από αυτούς τους περιορισμούς ήταν να αποφευχθεί το ενδεχόμενο ετεροθαλή αδέλφια – που δεν γνωρίζουν τη συγγένειά τους – να συναντηθούν, να συνάψουν σχέση και να αποκτήσουν παιδιά.

Όμως τίποτα δεν εμποδίζει το ίδιο σπέρμα δότη να χρησιμοποιείται στην Ιταλία και την Ισπανία και στη συνέχεια στην Ολλανδία και το Βέλγιο, αρκεί να τηρούνται οι κανόνες σε κάθε χώρα.

Αυτό δημιουργεί συνθήκες υπό τις οποίες ένας δότης μπορεί νόμιμα να αποκτήσει πολύ μεγάλο αριθμό παιδιών – συχνά χωρίς καν να το γνωρίζει.

«Πολλοί λήπτες, αλλά και δότες, δεν γνωρίζουν ότι το σπέρμα ενός μόνο δότη μπορεί να χρησιμοποιηθεί νόμιμα σε πολλές διαφορετικές χώρες – αυτό θα έπρεπε να εξηγείται πολύ καλύτερα», λέει η Σάρα Νόρκρος, η οποία θεωρεί ότι θα ήταν «λογικό» να μειωθεί ο αριθμός των παιδιών που μπορεί να αποκτήσει ένας δότης.

Μετά την έρευνα για τον δότη σπέρματος που μετέδωσε ένα γονίδιο το οποίο οδήγησε στην εμφάνιση καρκίνου σε ορισμένα από τα 197 παιδιά που απέκτησε, αξιωματούχοι στο Βέλγιο κάλεσαν την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να δημιουργήσει ένα πανευρωπαϊκό μητρώο δοτών σπέρματος, ώστε να παρακολουθείται η διακίνηση σπέρματος πέρα από τα σύνορα.

Η Ευρωπαϊκή Εταιρεία Ανθρώπινης Αναπαραγωγής και Εμβρυολογίας έχει επίσης προτείνει ένα όριο 50 οικογενειών ανά δότη σε ολόκληρη την ΕΕ. Ένα τέτοιο σύστημα θα μπορούσε πάντως να επιτρέψει σε έναν δότη να αποκτήσει περισσότερα από 100 παιδιά, αν οι οικογένειες επιλέξουν να αποκτήσουν δύο ή περισσότερα παιδιά η καθεμία.

Έχουν εκφραστεί σοβαρές ανησυχίες για τον αντίκτυπο στα παιδιά που συλλαμβάνονται μέσω δωρεάς σπέρματος. Κάποια θα είναι ευχαριστημένα, άλλα όμως μπορεί να βιώσουν έντονη ψυχική δυσφορία όταν ανακαλύψουν ταυτόχρονα ότι προήλθαν από δότη και ότι έχουν εκατοντάδες ετεροθαλή αδέλφια.

Το ίδιο ισχύει και για τους δότες, οι οποίοι συχνά δεν έχουν ιδέα ότι το σπέρμα τους διακινείται τόσο ευρέως.