Κι όμως, υπάρχει θεραπεία για τον ναρκισσισμό

Ίσως γνωρίζετε κάποιον που πάντα ρίχνει το φταίξιμο σε εσάς. Κάποιον που χαμογελά ειρωνικά όταν τον πιάνετε να λέει ψέματα, που διαστρεβλώνει τα λόγια σας μέχρι να καταλήξετε να ζητάτε συγγνώμη για τα δικά του λάθη.

Και με τον καιρό, μπορεί να αρχίσετε να αναρωτιέστε, «μπορεί ένα τέτοιο άτομο, ένας ναρκισσιστής, να αλλάξει πραγματικά»;

Όταν άτομα με υψηλό ναρκισσισμό νιώθουν ότι τα υποτιμούν ή τα επικρίνουν, αυτό απειλεί την εύθραυστη ή υπερδιογκωμένη αυτοεκτίμησή τους, προκαλώντας επιθετική αντίδραση για να προστατέψουν την αυτοεικόνα τους.

Φυσικά, όταν οι άλλοι αντιμετωπίζουν τέτοια συμπεριφορά, συχνά απαιτούν αλλαγή από τον ναρκισσιστή.

Όμως μερικές φορές, ο αντίκτυπος δεν αφορά μόνο τους άλλους, αλλά και τον ίδιο τον ναρκισσιστή.

Οι ναρκισσιστές μπορεί να είναι ιδιαίτερα ευάλωτοι στο αίσθημα της απόρριψης, συχνά εξαιτίας της ίδιας τους της συμπεριφοράς που απομακρύνει τους ανθρώπους. Μπορούν όμως να αλλάξουν με ψυχολογική παρέμβαση;

Τι είναι ο ναρκισσισμός

Στην ψυχολογία υπάρχουν δύο βασικοί τύποι: ο μεγαλομανής και ο ευάλωτος ναρκισσισμός.

Οι μεγαλομανείς ναρκισσιστές θεωρούν τον εαυτό τους ανώτερο από τους άλλους, ενώ οι ευάλωτοι είναι υπερευαίσθητοι στην κριτική.

Και στις δύο περιπτώσεις, εμφανίζουν αλαζονεία και εγωκεντρισμό. Όταν αυτά τα χαρακτηριστικά φτάνουν σε ακραίο βαθμό, μπορεί να διαγνωστούν με ναρκισσιστική διαταραχή προσωπικότητας (NPD) ή να θεωρηθούν ότι πάσχουν από παθολογικό ναρκισσισμό.

Οι ναρκισσιστές μπορεί να ενεργούν παθητικά επιθετικά για να υπονομεύσουν άλλους, π.χ. να αποκλείουν κοινωνικά ή να στερούν αγάπη και στοργή ως μορφή τιμωρίας.

Άλλες φορές, η επιθετικότητα είναι εμφανής. ‘Ερευνες δείχνουν ότι οι ναρκισσιστές μπορεί να επιδεικνύουν βία ακόμη και χωρίς πρόκληση.

Παθολογικός ναρκισσισμός

Η NPD είναι διαταραχή δια βίου, χωρίς «θεραπεία» με την έννοια της ίασης, όμως η έρευνα δείχνει ότι η θεραπεία μπορεί να βοηθήσει στη διαχείριση των συμπτωμάτων. Συνήθως ξεκινά με ψυχοθεραπεία.

Η πιο συχνή προσέγγιση είναι η γνωσιακή-συμπεριφορική θεραπεία, που βοηθά το άτομο να αναγνωρίσει και να αμφισβητήσει λανθασμένες σκέψεις και να αλλάξει τη συμπεριφορά του.

Ωστόσο, σύμφωνα με μελέτη του 2015, οι θεραπευτές θεωρούν πιο αποτελεσματικές τις ενδοσκοπικές τεχνικές στις σχέσεις.

Σε αυτές, ο θεραπευόμενος εξερευνά τα συναισθήματα και τα κίνητρά του, ενώ ο θεραπευτής παραμένει μη επικριτικός και κατανοητικός, κρίσιμο για τη συνεργασία με ναρκισσιστές, οι οποίοι συχνά αποφεύγουν να δείξουν ευαλωτότητα.

Ο φόβος της ευαλωτότητας συνδέεται με δυσκολία εμπιστοσύνης και δημιουργίας σχέσης με τον θεραπευτή. Ο ασθενής μπορεί να προσπαθεί να εντυπωσιάσει τον θεραπευτή ή να διατηρεί μια εικόνα αυτοπεποίθησης, αποφεύγοντας να παραδεχτεί αδυναμίες.

Συναισθήματα ανεπάρκειας, ντροπής, ενοχής, επιθετικότητας και θυματοποίησης εντείνουν αυτή την αμυντικότητα. Ο θεραπευτής πρέπει να τα αναγνωρίσει και να τα διαχειριστεί, κάτι που απαιτεί δεξιοτεχνία.

Συνήθως οι ναρκισσιστές ζητούν βοήθεια όταν βρίσκονται σε ευάλωτη κατάσταση και όχι σε μεγαλομανή φάση, όμως οι δύο καταστάσεις μπορεί να συνυπάρχουν. Αν τα εμπόδια αυτά δεν ξεπεραστούν, ο ασθενής συχνά διακόπτει τη θεραπεία — τα ποσοστά διακοπής φτάνουν το 63–64%, έναντι 10–50% στον γενικό πληθυσμό.

Επιπλέον, είναι σπάνιο ένα άτομο με NPD να ζητήσει θεραπεία από μόνο του, καθώς συνήθως δεν θεωρεί ότι έχει πρόβλημα. Πιο συχνά ζητά βοήθεια λόγω εξωτερικών προβλημάτων (όπως διαζύγιο ή απώλεια εργασίας) ή συναισθηματικών θεμάτων (όπως κατάθλιψη λόγω απόρριψης).

Εναλλακτικές προσεγγίσεις για την αντιμετώπιση του ναρκισισμού

Οι περισσότερες καινοτομίες στις θεραπείες διαταραχών προσωπικότητας προέρχονται από τη μελέτη της οριακής διαταραχής προσωπικότητας, και κάποιες από αυτές προσαρμόστηκαν για ναρκισσιστές. Περιλαμβάνουν:

• Διαλεκτική συμπεριφορική θεραπεία (DBT): Αντιμετωπίζει αρνητικές σκέψεις και έντονα συναισθήματα, προάγοντας την αποδοχή του εαυτού.
• Θεραπεία βασισμένη στη νοητικοποίηση (MBT): Βοηθά το άτομο να κατανοήσει τις σκέψεις του και πώς αυτές επηρεάζουν τη συμπεριφορά.
• Θεραπεία σχημάτων (Schema therapy): Στοχεύει σε βαθύτερα «νοητικά σχέδια» του κόσμου. Για παράδειγμα, ένα παιδί που έχει βιώσει παραμέληση μπορεί να πιστεύει ότι οι ανάγκες του δεν θα ικανοποιηθούν ποτέ.

Ωστόσο, τα στοιχεία για την αποτελεσματικότητα αυτών των θεραπειών στη NPD είναι περιορισμένα και αντιμετωπίζουν παρόμοιες δυσκολίες, όπως μακροχρόνια διάρκεια και δυσκολία δημιουργίας εμπιστοσύνης.

Νέες ιδέες για τον ναρκισσισμό

Τον Απρίλιο του 2025, οι ψυχίατροι Alexa Albert και Anthony Back πρότειναν ότι τα ψυχεδελικά, όπως το MDMA (έκσταση), θα μπορούσαν να αυξήσουν τη συναισθηματική δεκτικότητα των ναρκισσιστών κατά τη θεραπεία. Η MDMA αυξάνει την ενσυναίσθηση και το αίσθημα εγγύτητας, αλλά μπορεί και να επιδεινώσει την ψυχική υγεία.

Η χρήση τέτοιων ουσιών απαιτεί ισχυρή σχέση εμπιστοσύνης και αντιμετωπίζει νομικά εμπόδια, καθώς η MDMA ανήκει στα ναρκωτικά.

Η πρόταση των Albert και Back παραμένει θεωρητική, καθώς δεν έχουν ολοκληρωθεί κλινικές μελέτες.

Οι ναρκισσιστές μπορούν να αλλάξουν, αλλά η διαδικασία είναι δύσκολη και απαιτεί υπομονή και από τον θεραπευτή και από τον ίδιο τον ασθενή.

Οι επαγγελματίες στηρίζονται κυρίως στις δεξιότητές τους για να χτίσουν εμπιστοσύνη και να ξεπεράσουν τα εμπόδια της θεραπείας, χωρίς φαρμακευτική βοήθεια.