Τελικά, πόσο επικίνδυνες είναι οι οθόνες για τα παιδιά;

Η χρήση οθονών -από smartphones και τάμπλετ μέχρι videogames και social media- έχει δεχτεί τα τελευταία χρόνια σφοδρή κριτική, καθώς συνδέεται με αυξημένα επίπεδα κατάθλιψης, διαταραχές ύπνου και προβλήματα συμπεριφοράς στους νέους.

Ωστόσο, μια αυξανόμενη μερίδα επιστημόνων αμφισβητεί πλέον το κατά πόσο αυτές οι ανησυχίες βασίζονται σε ισχυρά επιστημονικά δεδομένα.

Ο καθηγητής ψυχολογίας στο Bath Spa University, Pete Etchells, έχει αναλύσει εκατοντάδες μελέτες και μεγάλα δείγματα δεδομένων σχετικά με τη χρήση οθονών και την ψυχική υγεία των νέων.

Όπως γράφει το BBC, στο βιβλίο του υποστηρίζει ότι πολλές από τις κραυγαλέες προειδοποιήσεις για την επίδραση της τεχνολογίας είναι επιστημονικά αδύναμες.

«Δεν υπάρχουν επαρκείς επιστημονικές αποδείξεις που να στηρίζουν τις θεωρίες για καταστροφικές επιπτώσεις της χρήσης οθονών», γράφει χαρακτηριστικά.

Τι δείχνουν οι μελέτες

Μια μεγάλη ανασκόπηση από την Αμερικανική Ψυχολογική Ένωση το 2021, με 14 συγγραφείς από διάφορα πανεπιστήμια παγκοσμίως, ανέλυσε 33 μελέτες μεταξύ 2015 και 2019. Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι η χρήση οθονών είχε «ελάχιστο ρόλο» στις ανησυχίες για την ψυχική υγεία των παιδιών και εφήβων.

Παράλληλα, μια μετα-ανάλυση το 2024, που εξέτασε 11 μελέτες από όλο τον κόσμο, δεν βρήκε επαρκείς ενδείξεις ότι το φως από τις οθόνες επηρεάζει αρνητικά τον ύπνο, ακόμα κι όταν η χρήση γίνεται την τελευταία ώρα πριν τον ύπνο.

Σύμφωνα με τον καθηγητή Etchells, ένα σημαντικό πρόβλημα είναι ότι τα περισσότερα δεδομένα στηρίζονται σε αυτοαναφορές – δηλαδή, οι συμμετέχοντες καλούνται να θυμηθούν και να δηλώσουν πόση ώρα πέρασαν μπροστά σε μια οθόνη και πώς ένιωσαν.

Ο ίδιος επισημαίνει ότι υπάρχουν εκατομμύρια πιθανοί τρόποι ερμηνείας αυτών των δεδομένων. Για παράδειγμα, επιφανειακές συσχετίσεις μπορεί να είναι παραπλανητικές, όπως το γεγονός ότι αυξάνονται ταυτόχρονα οι πωλήσεις παγωτών και τα περιστατικά καρκίνου του δέρματος το καλοκαίρι – δύο φαινόμενα που σχετίζονται με τη ζέστη αλλά όχι μεταξύ τους.

Σε μία συγκεκριμένη μελέτη, ερευνητές εξέτασαν τη σχέση ανάμεσα στη χρήση τηλεφώνων και τα αυξημένα περιστατικά κατάθλιψης στους εφήβους. Το συμπέρασμα ήταν ότι η μοναξιά -και όχι το ίδιο το κινητό- ήταν ο κύριος παράγοντας που επηρέαζε την ψυχική υγεία.

Το “ποιόν” της χρήσης έχει σημασία

Ένα από τα πιο αμφισβητούμενα σημεία της έννοιας «χρόνος οθόνης» είναι η αοριστία της. Ο καθηγητής Etchells τονίζει ότι πρέπει να εξετάζουμε τη φύση της δραστηριότητας: Ήταν παραγωγική, εκπαιδευτική, κοινωνική; Ή επρόκειτο για παθητική κατανάλωση ή “doomscrolling”;

Κάθε διαφορετικός τύπος χρήσης έχει και διαφορετικές επιδράσεις.

Μια μελέτη ΗΠΑ-Ηνωμένου Βασιλείου που ανέλυσε 11.500 εγκεφαλικές τομογραφίες παιδιών 9 έως 12 ετών (σε συνδυασμό με αξιολογήσεις υγείας και δηλωμένη χρήση οθονών) δεν βρήκε καμία ένδειξη ότι η χρήση οθονών συνδέεται με προβλήματα στην ψυχική υγεία ή τη γνωστική λειτουργία.

Ο καθηγητής Andrew Przybylski, ο οποίος επέβλεψε τη μελέτη, υποστηρίζει ότι τα βιντεοπαιχνίδια και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης μπορεί να ενισχύσουν την ευεξία των νέων αντί να την υπονομεύουν.

Ο καθηγητής Chris Chambers από το Cardiff University συμφωνεί. «Αν υπήρχε όντως πτώση στις γνωστικές μας ικανότητες λόγω οθονών, θα ήταν εμφανής. Το ανθρώπινο σύστημα δεν είναι τόσο εύθραυστο».

Από την άλλη πλευρά, η καθηγήτρια ψυχολογίας Jean Twenge υποστηρίζει ότι η χρήση κοινωνικών δικτύων είναι βασικός παράγοντας πίσω από την αύξηση των περιστατικών κατάθλιψης σε Αμερικανούς εφήβους. Όπως σημειώνει, δεν ξεκίνησε την έρευνά της για να αποδείξει ότι η τεχνολογία είναι επιβλαβής, αλλά αυτό ήταν το μόνο κοινό στοιχείο που εντόπισε.

Μια δανέζικη μελέτη του 2024, σε 181 παιδιά από 89 οικογένειες, περιόρισε τη χρήση οθονών σε τρεις ώρες την εβδομάδα για δύο εβδομάδες. Το αποτέλεσμα έδειξε βελτίωση στην ψυχολογική κατάσταση των παιδιών και αύξηση της κοινωνικής συμπεριφοράς, αν και οι ερευνητές σημείωσαν ότι χρειάζεται περαιτέρω μελέτη.

Αντίστοιχα, μια βρετανική μελέτη με ημερολόγια χρήσης οθονών βρήκε ότι τα κορίτσια που περνούσαν περισσότερη ώρα στα κοινωνικά δίκτυα δήλωναν υψηλότερα επίπεδα κατάθλιψης.

Όπως λέει η Twenge: «Περισσότερος χρόνος online, συχνά μόνοι, λιγότερος ύπνος, λιγότερος χρόνος με φίλους – αυτό είναι μια κακή εξίσωση για την ψυχική υγεία».