Τι απέγινε η “ομορφιά να σκοτώνεις φασίστες” στην Πορτογαλία;

Παρουσιάζομαι ως υποψήφιος πρωθυπουργός σ’ αυτές τις εκλογές με στόχο να σώσω την Πορτογαλία από αυτό το σάπιο και διεφθαρμένο σύστημα που προδίδει τους Πορτογάλους (Αντρέ Βεντούρα, επικεφαλής του ακροδεξιού Chega, στο προεκλογικό πρόγραμμα του 2025).

Fake σωτήρας

Μόλις 14 μήνες μετά τις προηγούμενες εκλογές, η Πορτογαλία επέστρεψε στις κάλπες. Η αφορμή ήταν ένα σκάνδαλο σύγκρουσης συμφερόντων με πρωταγωνιστή τον πρωθυπουργό Λουίς Μοντενέγκρο. Η κυβέρνησή του έχασε την εμπιστοσύνη της βουλής, γιατί αποκαλύφθηκε ότι ο ίδιος είχε ιδρύσει εταιρεία συμβούλων το 2021. Σε ένα κλίμα τεράστιας δυσπιστίας για τα κόμματα που κυβέρνησαν επί 50 χρόνια (το 2023 είχε παραιτηθεί και ο σοσιαλιστής πρωθυπουργός Κόστα για υπόθεση διαφθοράς), η Πορτογαλία πήγε σε κάλπες για τρίτη φορά μετά το 2019. Ο Μοντενέγκρο ξανακέρδισε, αλλά το ακροδεξιό Chega (Φτάνει Πια), του Αντρέ Βεντούρα, εκτοξεύτηκε. Από 1,5% στις Ευρωεκλογές του 2019, έφτασε τώρα το 22,6%. Γιατί συνέβη αυτό;

Σε μια χώρα που μπήκε σε μνημόνιο το 2011 για να ξεπληρώσει δάνεια προς το ΔΝΤ το 2018, με τους μισθούς χαμηλά, τα σπίτια πανάκριβα και τα νοσοκομεία με αναμονή ως και 9 ώρες στα επείγοντα, ο Βεντούρα παρουσιάστηκε ως αντισυστημικός σωτήρας – ένας «έξω από το κατεστημένο» πολιτικός, με «αποστολή» του να σώσει την Πορτογαλία: αυτό ήταν το σύνθημα του Chega. Η συνταγή της σωτηρίας;

• Μείωση φόρων για επιχειρήσεις και εισοδήματα. Ο Βεντούρα πρότεινε μια κλασικά νεοφιλελεύθερη πολιτική, την ώρα που μιλούσε για ενίσχυση υγείας, στέγασης και κοινωνικού κράτους. Χωρίς φορολογικά έσοδα είναι βεβαίως αδύνατον να διαθέσει κανείς δαπάνες για την κατοικία και την υγεία. Αλλά τα κόμματα που θα μπορούσαν να το πουν αυτό, κυβέρνησαν ή στήριξαν κυβερνήσεις από το 2015 ως το 2024 – και απαξιώθηκαν.
• Επιστροφή των νέων μεταναστών από το εξωτερικό, μέσω μετατροπής της χώρας σε φορολογικό παράδεισο. Η στρατηγική αυτή, που πρότεινε και το κυβερνών κόμμα (το οποίο κατά τα άλλα η Ακροδεξιά θεωρεί διεφθαρμένο), ευνοεί τις μεγάλες επιχειρήσεις, ενώ δεν εγγυάται θέσεις εργασίας για όσους βρήκαν μια αξιοπρεπή δουλειά στο εξωτερικό.
• Πολιτική μηδενικής ανοχής σε Ρομά και μετανάστες, που παρουσιάζονται ως βασική απειλή για τη «συνοχή» της κοινωνίας. Πρόκειται για επικό fake:

• Σύμφωνα με τις στατιστικές της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η Πορτογαλία είχε το 2023 μόλις 0,1 αιτήσεις ασύλου ανά 1000 κατοίκους: o μέσος όρος στην ΕΕ ήταν την ίδια χρονιά 2,3/1000.
• Σύμφωνα με το Ευρωβαρόμετρο, 1 στους 4 Πορτογάλους πιστεύει ότι στη χώρα ζουν μετανάστες σε ποσοστό πάνω από 30% του γενικού πληθυσμού, όμως η πραγματικότητα είναι ότι το 2023, σε πορτογαλικό έδαφος βρίσκονταν μόλις 565.273 μετανάστες, δηλαδή το 5,4% του συνολικού πληθυσμού της Πορτογαλίας. Το αντίστοιχο ποσοστό σε όλη την ΕΕ είναι 6,1%!

Fake αντισυστημισμός

Το πολιτικό στυλ του Βεντούρα δεν είναι μοναδικό. Τα ίδια λένε οι ομοϊδεάτες του στην ευρω-ομάδα των Πατριωτών, όπου συμμετέχει το Chega – μαζί με τους Λεπέν-Μπαρντελά, τον Όρμπαν και την Αφροδίτη Λατινοπούλου– προσφέροντας έναν «καθωσπρέπει» φασισμό με θεσμικό περίβλημα.

Πίσω από το σύνθημα «Να σώσουμε την Πορτογαλία» κρύβεται μια γνωστή συνταγή: οικονομικός φιλελευθερισμός για τους ισχυρούς – πειθαρχία, τάξη και αυστηρότητα για τους αδύναμους. Η στρατηγική είναι απλή: μετατόπιση της δημόσιας συζήτησης από τα κοινωνικά προβλήματα στις «απειλές» της ταυτότητας, του πολιτισμού, της «κανονικότητας». Γι’ αυτήν ακριβώς την «αποστολή» μιλούσε στο θεατρικό σανίδι ο Πορτογάλος …συναγωνιστής του Βεντούρα, όπως τον φαντάστηκε ο Τιάγκο Ροντρίγκες, σκηνοθέτης της παράστασης «Η Καταρίνα και η ομορφιά να σκοτώνεις φασίστες», που παρουσιάστηκε και στην Αθήνα τον Δεκέμβριο του 2023.

Η συνταγή του κοινωνικού κανιβαλισμού

Για να απαντήσει τι είναι σήμερα φασισμός, ο Ροντρίγκες μας μετέφερε στη νότια Πορτογαλία. Εκεί, μια φορά τον χρόνο, ήδη από το 1954, τα μέλη μιας οικογένειας άφηναν την κανονική ζωή τους για να σκοτώσουν έναν φασίστα, σε αντίποινα για τη δολοφονία μιας αντιφασίστριας. Φτάνοντας στο 2028, ο σκηνοθέτης μας έδειξε ένα όχι και τόσο απίθανο μέλλον: η Ακροδεξιά είχε κερδίσει τις εκλογές, οι φασίστες είχαν επιστρέψει στην εξουσία 54 χρόνια μετά την Επανάσταση των Γαρυφάλλων που τερμάτισε τη δικτατορία, κι εμείς ακούγαμε έναν απόγονο του δικτάτορα Σαλαζάρ να μιλά στο όνομα της ελευθερίας, της τάξης και μιας «ΚαινούριαςΔημοκρατίας», που δεν χρειάζεται πλέον το Σύνταγμα.

Σε αυτή την «Καινούρια Δημοκρατία», το κράτος όφειλε να μην παρεμβαίνει στις ιδιωτικές υποθέσεις των πολιτών – είτε παρέμβαση σήμαινε να φορολογεί επιχειρήσεις, είτε να προστατεύει τις γυναίκες που υφίστανται ενδοοικογενειακή βία. Το «φυσικό», το «κανονικό», ήταν το κράτος να μην εμπλέκεται στις δουλειές των έντιμων ανθρώπων – αλλά να εξαντλεί την αυστηρότητά του σε όσους βρίζουν τους αστυνομικούς, σε όσους παίρνουν επιδόματα,στις κάθε λογής μειονότητες.

Μια μειονότητα φασιστών μιλά ως «πλειοψηφία ενάντια στις μειονότητες»

Η δαιμονοποίηση των μειονοτήτων, τυπική στο λόγο (και) της πορτογαλικής Ακροδεξιάς, είναι βασικός πυλώνας της «αποστολής σωτηρίας» που το Chega ανέθεσε στον εαυτό του. Βάζοντας στο στόχαστρο μειοψηφικές κοινωνικές κατηγορίες χωρίς ισχυρή κοινωνική υπεράσπιση, η Ακροδεξιά μπορεί παρουσιάζεται ως φωνή της πλειοψηφίας και της «κοινής λογικής». Ο Ροντρίγκες το δείχνει έξοχα: η μάχη της Ακροδεξιάς ενάντια στις ελευθερίες των κάθε λογής μειονοτήτων θα φέρει μια μέρα που θα καταργηθούν πλειοψηφίες και μειοψηφίες – και μαζί, οι ελευθερίες τους:

Ελευθερία χωρίς εντιμότητα δεν είναι τίποτα.

Κι όταν χρησιμοποιείται από μειοψηφίες για να επιβληθούν στην πλειοψηφία, δεν είναι ελευθερία.

[…] Εμένα μ’ ενδιαφέρει η ελευθερία που την ενδιαφέρει να βελτιώσει τη χώρα.

Γι’ αυτό ξέρω ότι βρίσκομαι εδώ σε αποστολή.

Ξέρω τι εξυπηρετεί η ελευθερία μου.[…] Πρέπει να προσέχουμε. Ο δρόμος μπροστά μας είναι γεμάτος εμπόδια. Δεν πρέπει να σκοντάψουμε.

Πολιτικές μειονότητες, εθνοτικές μειονότητες, θρησκευτικές μειονότητες, κάθε είδους μειονότητες. Είναι τόσο πολλές, που ίσως πιστέψει κανείς ότι είναι πλειοψηφία.

Αλλά δεν είναι. Μην παρασυρθείτε. Είναι μειοψηφία. Η απόδειξη είναι ότι η πλειοψηφία των Πορτογάλων ψήφισε εμάς […] Σήμερα είμαστε η πλειοψηφία, αύριο θα είμαστε όλοι. Και θα έρθει η μέρα που δεν θα ‘χει πια νόημα να μιλάμε για πλειοψηφίες και μειοψηφίες.