Αντέχουν τα νησιά την κίνηση της Αθήνας;

Τα ειδυλλιακά ηλιοβασιλέματα και οι βουτιές στα κρυστάλλινα νερά των ελληνικών νησιών συχνά επισκιάζονται από το κυκλοφοριακό κομφούζιο που επικρατεί κάθε καλοκαίρι.Τουριστικά λεωφορεία, βαν, ενοικιαζόμενα οχήματα  και εκατοντάδες ΙΧ με αθηναϊκές (και άλλες μεγαλουπολίτικες) πινακίδες δημιουργούν ένα ασφυκτικό κλίμα στη νησιωτική χώρα, την ώρα που οι ντόπιοι προσπαθούν να ανταπεξέλθουν στις απαιτήσεις της καθημερινότητάς τους.

Η μαζική εισροή τουριστών -εγχώριων και ξένων- σε συνδυασμό με τις περιορισμένες υποδομές, που διαθέτουν κυρίως τα μικρά και μεσαία νησιά της χώρας, τα οποία σχεδιάστηκαν για τις ανάγκες λίγων χιλιάδων μόνιμων κατοίκων και όχι για τη φιλοξενία εκατοντάδων χιλιάδων ή ακόμα και εκατομμυρίων τουριστών, δημιουργεί σοβαρές πιέσεις.

Επηρεάζει αρνητικά την ποιότητα ζωής των κατοίκων, υποβαθμίζει την εμπειρία των επισκεπτών και, το σοβαρότερο, καθιστά τις οδικές μετακινήσεις επισφαλείς, καθώς αυξάνει τον κίνδυνο τροχαίων ατυχημάτων, σε περιοχές, μάλιστα, με ένα ιδιαίτερα επιβαρυμένο και υποστελεχωμένο σύστημα υγείας.

Χαρακτηριστικά αναφέρουμε ότι σύμφωνα με την έρευνα που πραγματοποίησε το CIVINET Greece-Cyprus σε συνεργασία με το Πανεπιστήμιο Αιγαίου, “SIMP (Sustainable Island Mobility Plan)”, τα τροχαία ατυχήματα στα νησιά αυξάνονται την περίοδο αιχμής, δηλαδή τη θερινή περίοδο ενώ “το 45% των ετήσιων ατυχημάτων συμβαίνουν μέσα στους 3 μήνες του καλοκαιριού με περιπτώσεις, όπως η Πάρος και η Κεφαλονιά, όπου το ποσοστό ανέρχεται στο 60%”.

Τι φταίει;

Η υπάρχουσα προβληματική κατάσταση είναι το αποτέλεσμα ενός σύνθετου συνδυασμού παραγόντων, με βαθιές ρίζες και σημαντικές επιπτώσεις.

1. Υπερτουρισμός

Ο πληθυσμός πολλών νησιών πολλαπλασιάζεται δραματικά το καλοκαίρι, συχνά κατά πέντε έως δέκα φορές. Σε περιπτώσεις όπως η Σέριφος, ο εποχικός πληθυσμός είναι έως και 7,12 φορές μεγαλύτερος από τον μόνιμο. Οι τοπικές υποδομές, σχεδιασμένες να εξυπηρετούν 1.000-10.000 κατοίκους καλούνται να υποστηρίξουν δεκαπλάσιο αριθμό επισκεπτών σε σύντομο χρονικό διάστημα, χωρίς ανάλογη ενίσχυση.

Την ίδια στιγμή, η πλειονότητα των νησιωτικών προορισμών δεν διαθέτει κανένα όριο στον αριθμό τουριστών που μπορεί να δεχτεί. Μηχανισμοί ελέγχου ή στρατηγικές για βιώσιμο, ποιοτικό τουρισμό απουσιάζουν, με αποτέλεσμα να παρατηρείται υπερκορεσμός. Σύμφωνα με στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ, η τουριστική κίνηση στα ελληνικά νησιά αυξήθηκε κατά 14,5% το καλοκαίρι του 2023 σε σύγκριση με το αντίστοιχο διάστημα του 2022 – μια τάση που συνεχίζει ανοδικά.

Ιδιαίτερη επιβάρυνση προκαλεί και η συνεχώς αυξανόμενη άφιξη επιβατών κρουαζιερόπλοιων, οι οποίοι, αν και δεν μετακινούνται με ιδιωτικά οχήματα, κατακλύζουν τα νησιά ως πεζοί επισκέπτες. Η αιφνίδια παρουσία χιλιάδων ανθρώπων εντός λίγων ωρών εντείνει την κυκλοφοριακή και λειτουργική συμφόρηση στους κεντρικούς οικισμούς, τους αρχαιολογικούς χώρους και τις παραλίες, επιβαρύνοντας τη βιωσιμότητα των τοπικών κοινωνιών.

2. Καθολική εξάρτηση από το Ι.Χ και έλλειψη εναλλακτικών τρόπων μετακίνησης

Η κουλτούρα της αυτοκίνησης είναι πανταχού παρούσα. Οι επισκέπτες φτάνουν με το αυτοκίνητό τους ή νοικιάζουν επί τόπου. Στα πιο τουριστικά νησιά μάλιστα, όπως η Σαντορίνη και η Μύκονος, παρατηρείται έκρηξη στη χρήση ενοικιαζόμενων οχημάτων και τετράτροχων (γουρούνες), τα οποία κυκλοφορούν χωρίς επαρκείς ρυθμίσεις ή αυστηρή αστυνόμευση.

Η απουσία επαρκών τρόπων μετακίνησης παίζει κομβικό ρόλο. Η έρευνα “SIMP (Sustainable Island Mobility Plan)” σημειώνει ότι σε πολλά νησιά:

• Δεν υπάρχει ή υπολειτουργεί η δημόσια συγκοινωνία, καθώς η αύξηση του αριθμού των επισκεπτών και η έντονη εποχικότητα δεν επιτρέπουν την ανάπτυξη συμβατικών ΜΜΜ, που να καλύπτουν αποτελεσματικά τις ανάγκες της υψηλής θερινής περιόδου και να είναι οικονομικά βιώσιμα τους υπόλοιπους μήνες.
• Οι ποδηλατικές υποδομές απουσιάζουν ή είναι αποσπασματικές
• Η πεζή μετακίνηση είναι δύσκολη ή επικίνδυνη λόγω κακής ρυμοτομίας ή ελλιπούς συντήρησης

3. Ανεπαρκής διαχείριση της κυκλοφορίας

Τα τροχαία ατυχήματα στα νησιά αποδίδονται σε μεγάλο βαθμό σε επικίνδυνες οδηγικές συμπεριφορές, όπως η οδήγηση χωρίς κράνος ή ζώνη, υπερβολική ταχύτητα και  κατανάλωση αλκοόλ. Ωστόσο, η ουσιαστική απουσία συστηματικού ελέγχου – κυρίως τις βραδινές ώρες – δημιουργεί ένα περιβάλλον ανομίας, στο οποίο τέτοιες πρακτικές όχι μόνο παρατηρούνται συχνά, αλλά και διαιωνίζονται χωρίς συνέπειες.

Παράλληλα, φαινόμενα όπως η παράνομη στάθμευση σε πεζοδρόμια και διαβάσεις, η έλλειψη σήμανσης και οι διπλοπαρκαρισμένοι δρόμοι συνθέτουν ένα δυσλειτουργικό κυκλοφοριακό τοπίο, που επιβαρύνει καθημερινά κατοίκους και επισκέπτες.

Οι επιπτώσεις για ντόπιους και τουρίστες

Η απουσία σχεδίου αντιμετώπισης της κυκλοφοριακής συμφόρησης σε συνδυασμό με τον υπερτουρισμό επιφέρει σοβαρές και πολυεπίπεδες επιπτώσεις.

Τροχαία ατυχήματα

Όπως αναφέραμε και νωρίτερα επικαλούμενοι την έρευνα SIMP (Sustainable Island Mobility Plan), τα τροχαία ατυχήματα κατά τη θερινή περίοδο παρουσιάζουν αύξηση. “Κατά μέσο όρο, το 45% των ετήσιων ατυχημάτων συμβαίνουν μέσα στους 3 μήνες του καλοκαιριού, ενώ υπάρχουν περιπτώσεις, όπως η Πάρος και η Κεφαλονιά, όπου το ποσοστό ανέρχεται στο 60%” επισημαίνεται χαρακτηριστικά ενώ σύμφωνα με επίσημες αναφορές, στη Μύκονο η αύξηση των ατυχημάτων το καλοκαίρι του 2023 έφτασε στο 28%.

Η αύξηση των τροχαίων ατυχημάτων επιβαρύνει σημαντικά τα τοπικά κέντρα υγείας, τα οποία συχνά δεν διαθέτουν επαρκές προσωπικό και υποδομές για να αντιμετωπίσουν τον αυξημένο αριθμό περιστατικών κατά την τουριστική περίοδο. Παράλληλα, υποβαθμίζει την ποιότητα ζωής των κατοίκων, δημιουργώντας ένα αίσθημα ανασφάλειας και περιορίζοντας την ελευθερία μετακίνησης ενώ πλήττεται και η εμπειρία των επισκεπτών, οι οποίοι αντιμετωπίζουν καθυστερήσεις και κινδύνους κατά τις μετακινήσεις τους.

Περιβαλλοντικές επιπτώσεις

Σύμφωνα με μελέτες, η ατμοσφαιρική ρύπανση στα ελληνικά νησιά παραμένει γενικά σε χαμηλά επίπεδα, με τις μέσες ετήσιες συγκεντρώσεις λεπτόκοκκων αιωρούμενων σωματιδίων (PM2.5) να κυμαίνονται κάτω από τα όρια της ΕΕ. Ωστόσο, η έντονη κινητικότητα κατά την τουριστική περίοδο ενδέχεται να προκαλεί τοπικά αυξημένα επίπεδα ατμοσφαιρικής ρύπανσης, τα οποία δεν αποτυπώνονται στα ετήσια μέσα επίπεδα.

Κοινωνικές επιπτώσεις

Η μαζική εποχιακή προσέλευση επισκεπτών επιβαρύνει τη λειτουργία βασικών υπηρεσιών, προκαλώντας συχνά δυσκολίες στους κατοίκους στην κάλυψη των καθημερινών τους αναγκών. Σχετικά φαινόμενα έχουν καταγραφεί σε νησιά όπως η Πάρος και η Νάξος, όπου η πρόσβαση σε υπηρεσίες υγείας, τραπεζικά καταστήματα ή φαρμακεία καθίσταται προβληματική, ιδιαίτερα για ηλικιωμένους ή άτομα χωρίς ιδιωτικό μέσο μεταφοράς.

Υπάρχει λύση;

Η απάντηση στο κυκλοφοριακό χάος των νησιών δεν είναι τα περισσότερα πάρκινγκ ή οι φαρδύτεροι δρόμοι. Αντιθέτως, είναι ένας συνολικός επανασχεδιασμός της κινητικότητας, προσαρμοσμένος στις ανάγκες και τις δυνατότητες του κάθε νησιού.

Το Sustainable Island Mobility Plan (SIMP), που παρουσιάστηκε από το CIVINET Greece-Cyprus σε συνεργασία με το Πανεπιστήμιο Αιγαίου, κατέγραψε συγκεκριμένες δράσεις που έχουν ήδη εφαρμοστεί επιτυχώς, αλλά και καινοτόμες προτάσεις που μένει να δοκιμαστούν πιο συστηματικά και οργανωμένα.

Περιορισμοί στη χρήση ΙΧ και πεζοδρομήσεις:

Πολλά νησιά, όπως η Ύδρα και οι Σπέτσες, εφαρμόζουν ήδη αυστηρούς περιορισμούς στην κυκλοφορία αυτοκινήτων, ενώ άλλοι οικισμοί επιβάλλουν μονοδρομήσεις ή προσωρινές πεζοδρομήσεις σε τουριστικές ζώνες, μειώνοντας την κίνηση και βελτιώνοντας την ποιότητα ζωής.

Ανάδειξη πεζοπορικών διαδρομών:

Η αποκατάσταση και σήμανση παραδοσιακών μονοπατιών στα νησιά ενισχύει τον πεζοπορικό τουρισμό και προσφέρει βιώσιμες εναλλακτικές μετακινήσεις, που βοηθούν στην αποσυμφόρηση των δρόμων και επεκτείνουν την τουριστική περίοδο.

Ποδηλατικές υποδομές και ηλεκτρικά μέσα:

Νησιά όπως η Κως έχουν αναπτύξει δίκτυα ποδηλατοδρόμων και υπηρεσίες κοινόχρηστων ποδηλάτων, ενώ τα ηλεκτρικά scooters και οχήματα αυξάνουν τις δυνατότητες μετακίνησης χωρίς αυτοκίνητο, ειδικά για κοντινές αποστάσεις.

Δημόσια συγκοινωνία κατ’ απαίτηση (on demand):

Σε αραιοκατοικημένες περιοχές ή όπου η ζήτηση είναι εποχική, λειτουργούν ευέλικτες υπηρεσίες μεταφοράς κατόπιν κράτησης, που εξυπηρετούν καλύτερα τους κατοίκους και τους επισκέπτες, μειώνοντας την ανάγκη για ιδιωτικά οχήματα.

Ηλεκτροκίνηση:

Πρωτοπόρα νησιά όπως η Αστυπάλαια, η Χάλκη και η Τήλος προωθούν την αντικατάσταση των οχημάτων με ηλεκτρικά, ενισχύοντας τη βιωσιμότητα και μειώνοντας την περιβαλλοντική επιβάρυνση.

“Car-free” τουρισμός με συνδυασμό πλωτών μέσων και ηλεκτρικών ποδηλάτων:

Παραδείγματα όπως η Κέα δείχνουν πώς η χρήση ιστιοπλοϊκών που μεταφέρουν ηλεκτρικά ποδήλατα συνδυάζει βιώσιμες μετακινήσεις εντός και μεταξύ νησιών, μειώνοντας το αποτύπωμα των ταξιδιωτών.

Συνοδήγηση (carpooling):

Εφαρμογές διευκολύνουν τον συντονισμό μετακινήσεων με ΙΧ, επιτρέποντας την κατανομή του κόστους και προσφέροντας λύσεις σε όσους δεν διαθέτουν δικό τους όχημα, με σημαντικό όφελος στην αποσυμφόρηση των δρόμων.

Τα νησιά δεν μπορούν να αντέξουν για πολύ ακόμη την πίεση της ανεξέλεγκτης κυκλοφορίας και του υπερτουρισμού.

Η αντιμετώπιση αυτού του φαινομένου απαιτεί συντονισμένη δράση, καινοτόμες λύσεις και ευαισθητοποίηση όλων των εμπλεκόμενων – πολιτείας, τοπικών αρχών, κατοίκων και επισκεπτών. Η υιοθέτηση και η επέκταση προγραμμάτων όπως το SIMP, σε συνδυασμό με πρακτικές περιορισμού της χρήσης ΙΧ, την ενίσχυση της δημόσιας συγκοινωνίας, καθώς και την προώθηση εναλλακτικών και φιλικών προς τον επιβάτη και το περιβάλλον μορφών μετακίνησης, μπορούν να μετατρέψουν τις παραπάνω προκλήσεις σε ευκαιρίες βιώσιμης ανάπτυξης, προστατεύοντας παράλληλα τις νησιωτικές κοινωνίες.

Διαβάστε αναλυτικά εδώ.