Φτιάχνεται ζωή από το μηδέν; – Το πρότζεκτ που μπορεί να αλλάξει την ανθρωπότητα

Μία αμφιλεγόμενη προσπάθεια για τη δημιουργία δομικών στοιχείων της ανθρώπινης ζωής βρίσκεται στα σκαριά, σημειώνοντας παγκόσμια πρωτιά αλλά εγείροντας παράλληλα και σοβαρές ανησυχίες. Οι επιστήμονες στοχεύουν να συνθέσουν από το μηδέν μεγάλα τμήματα ανθρώπινου DNA, ώστε να κατανοήσουν καλύτερα τη λειτουργία των γονιδίων και να ανοίξουν νέους δρόμους για την αντιμετώπιση ασθενειών.

Έρευνες αυτού του είδους θεωρούνταν ταμπού μέχρι πρότινος λόγω ανησυχιών ότι θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε απρόβλεπτες αλλαγές για τις μελλοντικές γενιές. Ωστόσο, ο ιατρικός φιλανθρωπικός οργανισμός, το Wellcome Trust, έχει προσφέρει αρχική χρηματοδότηση ύψους £10 εκατομμυρίων για την έναρξη του έργου και δηλώνει ότι έχει τη δυνατότητα να κάνει περισσότερο καλό παρά κακό, επιταχύνοντας τις θεραπείες για πολλές ανίατες ασθένειες.

Ο Δρ Τζούλιαν Σέιλ, από το Εργαστήριο Μοριακής Βιολογίας του MRC στο Κέιμπριτζ, που συμμετέχει στο έργο, δήλωσε στο BBC ότι η έρευνα αποτελεί το επόμενο γιγαντιαίο άλμα στη βιολογία. «Ο ουρανός είναι το όριο. Εξετάζουμε θεραπείες που θα βελτιώσουν τη ζωή των ανθρώπων καθώς γερνούν, που θα οδηγήσουν σε πιο υγιή γήρανση με λιγότερες ασθένειες όσο μεγαλώνουν», επεσήμανε.

«Σκοπός μας είναι να χρησιμοποιήσουμε αυτή την προσέγγιση για να δημιουργήσουμε κύτταρα ανθεκτικά σε ασθένειες, τα οποία θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για την αναγέννηση κατεστραμμένων οργάνων – για παράδειγμα στο ήπαρ, την καρδιά, ακόμα και στο ανοσοποιητικό σύστημα», δήλωσε.

Ωστόσο, οι επικριτές του προγράμματος φοβούνται ότι η έρευνα θα δώσει τη δυνατότητα σε ανεύθυνους ερευνητές να προσπαθήσουν να δημιουργήσουν «ενισχυμένους» ή γενετικά τροποποιημένους ανθρώπους.

Η δρ Πατ Τόμας, διευθύντρια της ακτιβιστικής οργάνωσης Beyond GM, δήλωσε: «Μας αρέσει να πιστεύουμε ότι όλοι οι επιστήμονες εργάζονται για το καλό, αλλά η επιστήμη μπορεί να επαναπροσδιοριστεί για να προκαλέσει κακό ή να χρησιμοποιηθεί για πολεμικούς σκοπούς».

Ένα τεράστιο επιστημονικό άλμα

Οι λεπτομέρειες του έργου παρουσιάστηκαν στο BBC News με αφορμή την 25η επέτειο από την ολοκλήρωση του Προγράμματος Ανθρώπινου Γονιδιώματος (Human Genome Project), του διεθνούς ερευνητικού προγράμματος που ξεκίνησε το 1990 και ολοκληρώθηκε το 2003, με στόχο την πλήρη χαρτογράφηση και αποκωδικοποίηση του ανθρώπινου γονιδιώματος.

Κάθε κύτταρο στο σώμα μας περιέχει το DNA μας, το οποίο φέρει τις γενετικές πληροφορίες που καθορίζουν το κάθε άτομο. Το DNA αποτελείται από τέσσερα πολύ μικρότερα δομικά στοιχεία, γνωστά ως A, G, C και T, τα οποία επαναλαμβάνονται ξανά και ξανά σε διάφορους συνδυασμούς.

Το Πρόγραμμα Ανθρώπινου Γονιδιώματος επέτρεψε στους επιστήμονες να «διαβάσουν» όλα τα ανθρώπινα γονίδια σαν ένα barcode. Το νέο έργο που ξεκινά τώρα, ονομάζεται Συνθετικό Πρόγραμμα Ανθρώπινου Γονιδιώματος (Synthetic Human Genome Project), και επιχειρεί ένα τεράστιο επιστημονικό άλμα το οποίο ενδέχεται να επιτρέψει στους ερευνητές όχι απλώς να διαβάζουν ένα μόριο DNA, αλλά να δημιουργούν μέρη του – και ίσως μια μέρα ολόκληρο – μόριο προς μόριο, από το μηδέν.

Ο πρώτος στόχος των επιστημόνων είναι να αναπτύξουν μεθόδους για τη δημιουργία ολοένα και μεγαλύτερων τμημάτων ανθρώπινου DNA, έως ότου κατασκευάσουν συνθετικά ένα ανθρώπινο χρωμόσωμα.

Αυτά τα συνθετικά χρωμοσώματα μπορούν στη συνέχεια να μελετηθούν και να υποβληθούν σε πειράματα ώστε να μάθουμε περισσότερα για το πώς τα γονίδια και το DNA ρυθμίζουν τη λειτουργία του σώματός μας.

Πολλές ασθένειες εμφανίζονται όταν αυτά τα γονίδια δεν λειτουργούν σωστά, επομένως οι μελέτες θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε αποτελεσματικότερες και πιο στοχευμένες θεραπείες, σύμφωνα με τον καθηγητή Μάθιου Χερλς, διευθυντή του Ινστιτούτου Wellcome Sanger, το οποίο ήταν υπεύθυνο για την αλληλούχιση — δηλαδή την «ανάγνωση» — του μεγαλύτερου μέρους του ανθρώπινου γονιδιώματος.

«Η δημιουργία DNA από το μηδέν μάς επιτρέπει να εξετάσουμε πώς λειτουργεί πραγματικά το DNA και να δοκιμάσουμε νέες θεωρίες, γιατί προς το παρόν μπορούμε να το κάνουμε αυτό μόνο τροποποιώντας DNA που ήδη υπάρχει σε ζωντανά συστήματα», σημείωσε.

Το έργο θα περιοριστεί σε δοκιμαστικούς σωλήνες και πλακάκια καλλιέργειας, και δεν θα υπάρξει καμία προσπάθεια δημιουργίας συνθετικής ζωής. Ωστόσο, η τεχνολογία θα δώσει στους ερευνητές άνευ προηγουμένου έλεγχο πάνω σε ανθρώπινα βιολογικά συστήματα.

Οι ανησυχίες γύρω από την έρευνα

Και ενώ το έργο στοχεύει σε ιατρικά οφέλη, τίποτα δεν εμποδίζει ανεύθυνους επιστήμονες από το να κάνουν κατάχρηση αυτής της τεχνολογίας, αναφέρει το BBC στο σχετικό του δημοσίευμα.

Θα μπορούσαν, για παράδειγμα, να προσπαθήσουν να δημιουργήσουν βιολογικά όπλα, γενετικά τροποποιημένους ανθρώπους ή ακόμη και πλάσματα με ανθρώπινο DNA, σύμφωνα με τον καθηγητή Μπιλ Έρνσο, έναν από τους πιο καταξιωμένους γενετιστές του Πανεπιστημίου του Εδιμβούργου, ο οποίος έχει αναπτύξει μέθοδο δημιουργίας τεχνητών ανθρώπινων χρωμοσωμάτων.

«Το κακό έχει γίνει», δήλωσε στο BBC News. «Θα μπορούσαμε να θέσουμε περιορισμούς τώρα, αλλά αν ένας οργανισμός που διαθέτει τον κατάλληλο εξοπλισμό αποφασίσει να αρχίσει να συνθέτει οτιδήποτε, δεν νομίζω ότι θα μπορούσαμε να τον σταματήσουμε».

Η κυρία Τόμας εκφράζει ανησυχίες για το πώς η τεχνολογία θα εμπορευματοποιηθεί από εταιρείες υγειονομικής περίθαλψης που αναπτύσσουν θεραπείες βασισμένες στα ευρήματα της έρευνας.

«Αν καταφέρουμε να δημιουργήσουμε συνθετικά μέρη του σώματος ή ακόμα και συνθετικούς ανθρώπους, τότε ποιος θα τους κατέχει; Και ποιος θα κατέχει τα δεδομένα που προκύπτουν από αυτές τις δημιουργίες;»

Δεδομένου του ενδεχόμενου κακής χρήσης της τεχνολογίας, το ερώτημα προς το Wellcome Trust είναι γιατί αποφάσισε να τη χρηματοδοτήσει. Η απόφαση δεν ελήφθη επιπόλαια, σύμφωνα με τον Δρ Τομ Κόλινς, ο οποίος ενέκρινε τη χρηματοδότηση.

«Ρωτήσαμε τους εαυτούς μας ποιο θα ήταν το κόστος της αδράνειας», δήλωσε στο BBC.

«Αυτή η τεχνολογία κάποια στιγμή θα αναπτυχθεί, οπότε με το να την αναπτύξουμε τώρα, προσπαθούμε τουλάχιστον να το κάνουμε όσο το δυνατόν πιο υπεύθυνα και να αντιμετωπίσουμε τα ηθικά και ηθικολογικά ερωτήματα με ειλικρίνεια από την αρχή».

Ένα παράλληλο πρόγραμμα κοινωνικών επιστημών θα «τρέχει» μαζί με επιστημονικό πρότζεκτ με επικεφαλής την καθηγήτρια Τζόι Ζανγκ, κοινωνιολόγο στο Πανεπιστήμιο του Κεντ.

«Θέλουμε να ακούσουμε τις απόψεις ειδικών, κοινωνικών επιστημόνων και κυρίως του κοινού για το πώς σχετίζονται με την τεχνολογία, πώς μπορεί να τους ωφελήσει και – το σημαντικότερο – τι ερωτήματα και ανησυχίες έχουν», δήλωσε.