ΟΠΕΚΕΠΕ: ΤΟ ΣΚΑΝΔΑΛΟ ΜΕ ΤΑ ΧΙΛΙΑ ΑΦΜ ΚΑΙ ΤΙΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΕΣ ΡΙΖΕΣ

Χιλιάδες ΑΦΜ στην Κρήτη ελέγχονται για εμπλοκή στο σκάνδαλο με τον ΟΠΕΚΕΠΕ με τις αποκαλύψεις που έρχονται στο φως της δημοσιότητας να προκαλούν πολιτικό σεισμό.

Βλέπετε, το ζήτημα δεν είναι μόνο το μέγεθος του σκανδάλου αλλά και ποιο μέρος βρίσκεται στο επίκεντρό του. Το επίκεντρό του είναι η Κρήτη. Και η μεγαλύτερη αύξηση δηλωθέντων αιγοπροβάτων καταγράφεται στον τόπο καταγωγής του πρωθυπουργού: Στα Χανιά.

Μέσα από τους διαλόγους που έχουν διαρρεύσει αναδύεται μία αφόρητη δυσωδία, πρακτικές βουτηγμένες στη σήψη των πιο παλαιοκομματικών πελατειακών σχέσεων, όμως, όσο κι αν φαντάζει παράξενο, το πρόβλημα δεν είναι αποκλειστικό ελληνικό.

Παρουσιάζεται σε μία σειρά άλλες χώρες. Και οι ρίζες του είναι ευρωπαϊκές.

Είναι η πολιτική. Είναι η Κοινή Αγροτική Πολιτική.

Μ. Σταυριανουδάκης: «Πριν 5 χρόνια ήταν περίπου 1.700 τα ΑΦΜ, τώρα είναι 7.500»

Μίλησα με τον Μανούσο Σταυριανουδάκη, επί χρόνια πρόεδρο της Ενωτικής Ομοσπονδίας Αγροτικών Συλλογών Νομού Χανίων. Γι’ αυτόν, αυτό που αποτυπώνεται σήμερα αποτελεί συνέπεια παθογενειών δεκαετιών λόγω της Κοινής Αγροτικής Πολιτικής (ΚΑΠ), η οποία –όπως τονίζει– όχι μόνο δεν ωφέλησε τον τόπο, αλλά συνέβαλε στην απαξίωση και στη διάλυση του πρωτογενούς τομέα:

«Πριν 5 χρόνια ήταν περίπου 1.700 τα ΑΦΜ, τώρα είναι 7.500… Πριν λίγο καιρό όταν έγιναν εκλογές στον Κτηνοτροφικό Σύλλογο μόνο κτηνοτρόφοι δεν ήρθαν να ψηφίσουν. Ότι έχει γίνει έχει γίνει… δεν αλλάζει τίποτα. Τώρα προσπαθούμε να δούμε τι θα γίνει από εδώ και πέρα. Για μένα το πιο σημαντικό είναι ότι έχουν καταστραφεί οι νέοι αγρότες, όσοι έχουν απομείνει».

Όπως λέει «γινόταν ένα αλισβερίσι με πολλά λεφτά. Αυτό που πρέπει να καταλάβετε είναι ότι η ίδια η Κοινή Αγροτική Πολιτική ήταν σκανδαλώδης χωρίς να ωφεληθεί ο τόπος. Ωφεληθήκαν όμως ορισμένοι που δεν ήταν καν αγρότες! Άλλο οι αγρότες και άλλο να ωφεληθεί ο καθένας. Το θέμα είναι ότι αυτά τα επιπλέον ΑΦΜ ήταν νόμιμα κατ’ ένα τρόπο! Όταν ο άλλος λέει ότι πούλησε 100 αρνιά και τον επόμενο χρόνο γίνονται πρόβατα και τα περνά στη δήλωση, γινόταν νόμιμα όλα αυτά. Όταν έλεγαν ότι ένα πρόβατο έκανε 4 θηλυκά αρνιά και το επιβεβαίωνε ο πρόεδρος του Κτηνοτροφικού Συλλόγου, ότι ναι, μπορεί να γίνει, τι άλλο να πεις;…»

Θεωρεί ότι «όλα γινόταν για την επιδότηση»:

«Κανείς δε με ρωτούσε πώς θα δώσουμε το γάλα κι ήντα θα κάνουμε τα αρνιά, παρά μόνο πότε θα πάρουμε ένα φράγκο επιδότηση!»

Όπως επισημαίνει είχε διαμορφωθεί ένα σύστημα το οποίο μοίραζε κάποια λίγα λεφτά στους πολλούς για να σιωπούν μετά οι πολλοί για τις μεγάλες ατασθαλίες των λίγων μεγάλων:

«Αυτά τα 7.500 ΑΦΜ ήταν από όλους τους πολιτικούς χώρους αλλά πρέπει να το καταλάβετε, η συντριπτική πλειοψηφία όλων αυτών καρπωνόταν 1 με 2 χιλιάρικα ευρώ. Αλλά για να παίρνουν κάποιοι άλλοι πάρα πολλά και να μη διαμαρτύρονται χιλιάδες, έδιναν και κάτι δίφραγκα στους χιλιάδες για να σιωπούν! Υπάρχει ένα ολόκληρο κύκλωμα που έχει φάει από την ιστορία όμως πετροβολούν μόνο τους αγρότες και τους κτηνοτρόφους».

Είπε ότι το ζήτημα είχε συζητηθεί στον Ενωτική Ομοσπονδία εγκαίρως και είχε μπει και σχετικό αίτημα «που δεν άρεσε σε πολλούς συναδέλφους μας»:

«Να περάσει η επιδότηση στην παραγωγή! Παράγεις; Να παίρνεις; Δεν παράγεις; Δεν παίρνεις. Το ίδιο και με το ζωικό κεφάλαιο. Εδώ και 15 χρόνια είχαμε αυτό το αίτημα».

Πρόσθεσε ότι «δεν είναι τωρινό το ζήτημα, τώρα απλά γιγαντώθηκε το πρόβλημα» αφού «σταματήσανε να γίνονται κι έλεγχοι τα τελευταία χρόνια».

Σύμφωνα με τον κ. Σταυριανουδάκη, υπάρχουν ευθύνες πολιτικών, αλλά «στο επίκεντρο του προβλήματος είναι η Κοινή Αγροτική Πολιτική»:

«Μείωσε τον αγροτικό κόσμο, μείωσε το εισόδημα του πραγματικού παραγωγού και τώρα πετροβολούν τον κάθε κτηνοτρόφο και αγρότη ότι είναι και κλέφτες.»

Το πρόβλημα με την Κοινή Αγροτική Πολιτική και γιατί μας αφορά όλους

Τι είναι όμως η Κοινή Αγροτική Πολιτική και ποια η λογική πίσω από την ύπαρξή της;

Στα πρώτα χρόνια της Ευρωπαϊκής Οικονομικής Κοινότητας, που μετεξελίχθηκε στην ΕΕ, η αγροτική πολιτική της Ευρώπης επικεντρωνόταν πρωτίστως στην επισιτιστική ασφάλεια. Όταν σχεδιάστηκε η Κοινή Αγροτική Πολιτική (ΚΑΠ), στις αρχές της δεκαετίας του 1960, οι αγρότες ενθαρρύνθηκαν να αυξήσουν τις αποδόσεις τους υιοθετώντας τη χρήση πιο αποδοτικών μηχανημάτων καθώς και την εφαρμογή νέων λιπασμάτων και φυτοφαρμάκων. Τους δόθηκαν ποσοστώσεις για να προμηθεύουν συγκεκριμένες ποσότητες τροφίμων και τους εγγυήθηκαν τιμές για τα προϊόντα τους. Αυτά θεωρούνταν μέσα για την παροχή σταθερότητας στους αγρότες και επισιτιστικής ασφάλειας στους καταναλωτές.

Στα τέλη της δεκαετίας του 1980 όμως, έγινε σαφές ότι οι ποσοστώσεις στρέβλωναν την αγορά και οδηγούσαν σε υπερπαραγωγή ορισμένων προϊόντων – η αναμόρφωση της ΚΑΠ οδήγησε σε περισσότερες άμεσες επιδοτήσεις προς τους αγρότες. Έπειτα, από το 2003 έως το 2012, οι επιδοτήσεις αποσυνδέθηκαν πλήρως από την παραγωγή και βασίστηκαν πλέον στην έκταση της καλλιεργούμενης γης, με επιπλέον πληρωμές διαθέσιμες για τους αγρότες που επιδείκνυαν καλή περιβαλλοντική διαχείριση. Αν και αυτό απλοποίησε το σύστημα πληρωμών και εξάλειψε πολλές στρεβλώσεις, είχε ως αποτέλεσμα να ευνοούνται περισσότερο οι μεγαλύτερες γεωργικές εκμεταλλεύσεις.

Ο Ariel Brunner, διευθυντής της BirdLife Europe είχε χαρακτηρίσει την ΚΑΠ «κοινωνική πρόνοια για τους πλούσιους». «Με συμβολικά ψίχουλα για τους μικρότερους αγρότες ώστε να θολώνεται η εικόνα. Δεν εξυπηρετεί κανέναν κοινωνικό σκοπό. Και ενισχύει την καταστροφή των πόρων από τους οποίους εξαρτάται η γεωργία», είχε γράψει στο Twitter.

Αυτό που πρέπει να γίνει κατανοητό είναι ότι τα ποσά που διακινούνται για τις επιδοτήσεις είναι τεράστια αφού αποτελούν περίπου το 1/3 των συνολικών εξόδων της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Το αγροτικό πρόγραμμα της Ευρωπαϊκής Ένωσης φτάνει τα 60 δισεκατομμύρια ευρώ ετησίως. Το 80% αυτών των χρημάτων καταλήγουν στο μόλις 20% των αγροτών.

Μία Κοινή Αγροτική Πολιτική (ΚΑΠ) που ευνοεί εδώ και δεκαετίες τους μεγαλοϊδιοκτήτες γης και όσους διαθέτουν μεγάλο αριθμό ζώων, ευνοεί την εξάπλωση των σκανδάλων επιδοτήσεων σε όλη την Ευρώπη.

Για να γίνω πιο συγκεκριμένος, το μεγαλύτερο μέρος των επιδοτήσεων της ΚΑΠ κατανέμεται με βάση αυτό που λέγεται μέγεθος της δηλούμενης ή ιδιόκτητης γης («Βασική Εισοδηματική Στήριξη»).

Αυτό σημαίνει με απλά λόγια ότι όσο περισσότερα εκτάρια δηλώσεις, τόσα περισσότερα χρήματα λαμβάνεις — ανεξαρτήτως παραγωγικότητας ή κοινωνικού αντίκτυπου.

Ως αποτέλεσμα, πλούσιοι ιδιοκτήτες γης, αγροβιομηχανίες και ακόμα και αριστοκράτες σε όλη την Ευρώπη (π.χ. η Βασίλισσα της Αγγλίας, όσο ζούσε… και πριν το Brexit) λαμβάνουν δυσανάλογες ενισχύσεις ενώ μικροκαλλιεργητές με υψηλή απόδοση αλλά μικρές εκτάσεις λαμβάνουν ελάχιστη ή καμία στήριξη.

Αυτό δημιουργεί ένα σύστημα «αντίστροφων κινήτρων» για πλασματικές δηλώσεις γης και μισθώσεις γης αποκλειστικά για να διεκδικηθούν επιδοτήσεις (χωρίς καμία παραγωγή).

Το ίδιο ισχύει και για την επιδότηση της κτηνοτροφίας.

Όταν το κριτήριο είναι ο αριθμός των ζώων και η έκταση της γης, τότε προκύπτει σχεδόν φυσικά ότι κάποιοι θα αναζητήσουν τρόπο να αλλοιώσουν τα στοιχεία, για μικρά ή για τεράστια οφέλη, όπως συνέβη σε ακραίο βαθμό στην Κρήτη που γέμισε με εικονικά πρόβατα.

«Αν ζούσαμε σε δημοκρατική χώρα, θα έπρεπε να έχει παραιτηθεί η κυβέρνηση»

Τα ποσά που διακινούνται μέσω των αγροτικών επιδοτήσεων είναι τεράστια και η εξάρτηση από αυτές πολύ μεγάλη, ιδίως σε χώρες της Νότιας και Ανατολικής Ευρώπης. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, ξεπηδούν εγκληματικά κυκλώματα και δίκτυα διαφθοράς, ενώ η κατάσταση συχνά εργαλειοποιείται από κόμματα και πολιτικούς που επιδιώκουν την ενίσχυση πελατειακών σχέσεων.

Δημιουργούνται μηχανισμοί που εξασφαλίζουν ότι ένα σημαντικό ποσοστό αυτών των χρημάτων θα καταλήξει σε λίγους, ισχυρούς παίκτες: ολιγάρχες, ιδιοκτήτες τεράστιων γεωργικών εκτάσεων ή μεγάλες κτηνοτροφικές μονάδες. Το αποτέλεσμα είναι η στρέβλωση της πραγματικής εικόνας της αγροτικής παραγωγής και η διαιώνιση της ανισότητας στη διανομή των πόρων.

Σε χώρες όπως η Ελλάδα, η Βουλγαρία και η Ρουμανία, το φαινόμενο έχει λάβει ανησυχητικές διαστάσεις. Ενδεικτικά παραδείγματα περιλαμβάνουν:

• Δηλώσεις για εκατοντάδες χιλιάδες ζώα που δεν υπάρχουν στην πραγματικότητα.
  Πολλαπλές αιτήσεις επιδότησης για τα ίδια ζώα από διαφορετικά άτομα.
  «Αγέλες-φαντάσματα» που υπάρχουν μόνο στα χαρτιά.

Στην Ελλάδα, και ειδικότερα στην Κρήτη, το φαινόμενο εμφανίζεται εντονότερο. Σύμφωνα με δηλωμένα στοιχεία, καταγράφηκαν πάνω από 8 εκατομμύρια αιγοπρόβατα, αριθμός που αντιστοιχεί στο 45% του συνολικού ζωικού κεφαλαίου της χώρας — με σαφείς ενδείξεις υπερβολής ή/και πλασματικότητας.

Tο πρόβλημα βεβαίως ήταν ήδη γνωστό πολύ πριν από την πρόσφατη παρέμβαση της Ευρωπαίας Εισαγγελέα, η οποία ανέδειξε εκ νέου τις διαχρονικές παθογένειες του συστήματος και την απουσία ουσιαστικού ελέγχου.

Λ.χ., σοβαρές καταγγελίες για την εκτόξευση των δηλωμένων αιγοπροβάτων την τελευταία πενταετία (2019–2023) και τη διαχείριση των αγροτικών επιδοτήσεων μέσω ΟΠΕΚΕΠΕ είχε κάνει ο βουλευτής Ξάνθης της Νέας Αριστεράς, Χουσεΐν Ζεϊμπέκ, σε παρέμβασή του στη Βουλή στις 24 Σεπτεμβρίου του 2024.

Όπως ανέφερε, κατά την επίμαχη πενταετία καταγράφηκε αύξηση 48,45% στον δηλωθέντα αριθμό των αιγοπροβάτων σε εθνικό επίπεδο, που μεταφράζεται σε 2.361.285 επιπλέον ζώα. Η εικόνα γίνεται ακόμη πιο εντυπωσιακή — και ανησυχητική — όταν εξετάζονται οι αριθμοί για την Κρήτη:

• Ηράκλειο: +55,58%
  Λασίθι: +31,36%
  Ρέθυμνο: +42,76%
  Χανιά: +70,41% (η μεγαλύτερη αύξηση πανελλαδικά)

Η τελευταία περίπτωση αποκτά ιδιαίτερη πολιτική βαρύτητα, καθώς τα Χανιά είναι ο νομός καταγωγής του Πρωθυπουργού Κυριάκου Μητσοτάκη, γεγονός που γεννά ερωτήματα.

Σε συνομιλία μας, ο κ. Ζεϊμπέκ δήλωσε πως τα στοιχεία αυτά ήταν διαθέσιμα για κάθε βουλευτή και δεν υπήρχε καμία δικαιολογία άγνοιας:

«Ήταν φως φανάρι. Τα νούμερα υπήρχαν για όποιον ήθελε να δει. Δεν χρειάζονταν ειδικές έρευνες για να καταλάβεις τι γινόταν».
Παράλληλα, τόνισε ότι το φαινόμενο δεν εμφανίζει την ίδια ένταση στη βόρεια Ελλάδα, ενώ στην Κρήτη παρατηρείται συστηματική και διαχρονική διόγκωση των στοιχείων, με ανύπαρκτα κοπάδια και επιδοτήσεις σε μη παραγωγούς.

«Υπήρχε αύξηση στον αριθμό των ζώων, αλλά δεν υπήρξε αντίστοιχη αύξηση στην παραγωγή γάλακτος. Αυτό και μόνο λέει πολλά», ανέφερε ο βουλευτής, υποστηρίζοντας πως πρόκειται για πλασματικές δηλώσεις με στόχο την απορρόφηση επιδοτήσεων.

Ο Ζεϊμπέκ εξέφρασε την έντονη ανησυχία του για τις συνέπειες στους έντιμους αγρότες:

«Από την πρώτη στιγμή το επισημάναμε και στον κ. Τσιάρα. Οι αγρότες κινδυνεύουν να μην πάρουν τις επιδοτήσεις. Ήδη, κάποιοι που έπρεπε να πληρωθούν στις 30 του μηνός δεν πληρώθηκαν. Τώρα γίνονται έλεγχοι ακόμη και στους βιολογικούς παραγωγούς».

Και συνεχίζει:

«Το πιο ανησυχητικό είναι πως χρήματα πήγαν σε άτομα που δεν είχαν καμία σχέση με την παραγωγή. Αν σταματήσουν οι επιδοτήσεις, υπάρχει πραγματικός κίνδυνος να μην παράγουμε τίποτα ως χώρα».

Ο βουλευτής της Νέας Αριστεράς ασκεί σκληρή κριτική στη διοίκηση του ΟΠΕΚΕΠΕ και στην κυβέρνηση Μητσοτάκη συνολικά:

«Σε 6 χρόνια, άλλαξαν 6 πρόεδροι του ΟΠΕΚΕΠΕ και 5 Υπουργοί. Αυτό από μόνο του δείχνει το μέγεθος της αποτυχίας. Και πάλι καλά που ήρθε η Ευρωπαία Εισαγγελέας. Αν τα στοιχεία που παρουσιάσαμε ήταν ήδη εύκολα προσβάσιμα, φανταστείτε τι είχε στα χέρια του το Υπουργείο και δεν το αξιοποίησε. Γιατί δεν το έκανε;»

Ο κ. Ζεϊμπέκ απορρίπτει τις δηλώσεις του Πρωθυπουργού περί «διαχρονικού προβλήματος»:

«Το πρόστιμο της Ευρωπαϊκής Ένωσης αφορά την περίοδο 2019–2022, δηλαδή αποκλειστικά την περίοδο διακυβέρνησης Μητσοτάκη. Δεν φταίει ο Τσιάρας; Δεν συγκαλύπτει ο κ. Τσιάρας; Οι αγρότες γνώριζαν: Ό,τι δήλωνες, έπαιρνες».

Σύμφωνα με τον κ. Ζεϊμπέκ «έγιναν τεράστια λάθη»:

«Aν ζούσαμε σε δημοκρατική χώρα, θα έπρεπε να έχει παραιτηθεί η κυβέρνηση».

Από την Ελλάδα, στην Ιταλία της Μαφίας ως την Ουγγαρία του Ορμπάν

Το φαινόμενο της καταστρατήγησης της Κοινής Αγροτικής Πολιτικής (ΚΑΠ) δεν αποτελεί ελληνική ιδιαιτερότητα. Αντίθετα, σε αρκετές χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης με αδύναμους θεσμούς και περιορισμένη διαφάνεια — όπως η Ουγγαρία και η Βουλγαρία — έχει διαμορφωθεί ένα συστημικό μοντέλο κατάχρησης που μετατρέπει την ΚΑΠ σε εργαλείο πολιτικής συναλλαγής και εξυπηρέτησης πελατειακών σχέσεων.

Σε αυτά τα πλαίσια, οι βασικοί δικαιούχοι των επιδοτήσεων συνδέονται συχνά άμεσα ή έμμεσα με πολιτικά πρόσωπα, εκμεταλλευόμενοι ένα σύστημα που είναι εύκολα χειραγωγήσιμο λόγω ελλιπών ελέγχων και παραθύρων στη νομοθεσία.

Μεταξύ των συχνότερων μεθόδων καταστρατήγησης εντοπίζονται:

• Μίσθωση γεωργικής γης αποκλειστικά και μόνο για την είσπραξη επιδοτήσεων, χωρίς καμία πρόθεση καλλιέργειας ή παραγωγής. Αφού εξασφαλιστεί η επιδότηση, η γη εγκαταλείπεται.
• Χρήση εταιρειών-κελύφη (shell companies) για την τεχνητή κατανομή της ιδιοκτησίας, με σκοπό τη μεγιστοποίηση των επιλέξιμων εκτάσεων και των επιδοτήσεων.
• Πλασματικές δηλώσεις σε απομονωμένες και δυσπρόσιτες περιοχές, όπου η φυσική επιτόπια επιθεώρηση από τις αρχές είναι σπάνια ή ανύπαρκτη.

Το 2019, οι New York Times αποκάλυψαν σειρά σκανδάλων που αφορούσαν την κατανομή αγροτικών ενισχύσεων σε πολλές χώρες της Ε.Ε. με έμφαση στην Ουγγαρία όπου σύμφωνα με τη δημοσιογραφική έρευνα, στενοί συνεργάτες και συγγενείς του Πρωθυπουργού Βίκτορ Όρμπαν — συμπεριλαμβανομένων μελών της οικογένειάς του — φέρονται να επωφελήθηκαν από ευνοϊκές δημοπρασίες κρατικής γης. Οι διαγωνισμοί ήταν σχεδιασμένοι έτσι ώστε να εξυπηρετούν συγκεκριμένα πρόσωπα, επιτρέποντάς τους να απορροφήσουν τεράστια κονδύλια επιδοτήσεων.

Και στη Τσεχία εταιρείες συμφερόντων του τότε πρωθυπουργού Αντρέι Μπάμπις φέρονται να εισέπραξαν περίπου 42 εκατομμύρια δολάρια σε επιδοτήσεις μέσα σε ένα μόλις έτος, προκαλώντας ευρωπαϊκή έρευνα και δημόσια κατακραυγή.

Η Ιταλία αποτελεί μια ιδιαίτερη περίπτωση, καθώς — σύμφωνα με πολυάριθμες εκθέσεις και έρευνες — το οργανωμένο έγκλημα έχει καταφέρει να διεισδύσει βαθιά στον αγροτικό τομέα, με στόχο την εκμετάλλευση των ευρωπαϊκών επιδοτήσεων.

Οι μαφιόζικες οικογένειες — ιδίως στις νότιες περιοχές όπως η Σικελία, η Καλαβρία και η Πούλια — έχουν καταλάβει εκτεταμένες εκτάσεις γης μέσω βίας, εκφοβισμού ή μέσω εταιρειών-βιτρίνα.

Αυτές οι εκτάσεις χρησιμοποιούνται κατόπιν για να διεκδικήσουν παράνομα ευρωπαϊκές επιδοτήσεις, ακόμα κι αν δεν πραγματοποιείται καμία πραγματική αγροτική δραστηριότητα, η γη είναι άγονη ή προστατευόμενη, η ιδιοκτησία είναι πλασματική ή ανήκει σε εταιρείες-κέλυφος.

Το 2021, η ιταλική αστυνομία εξάρθρωσε ένα μαφιόζικο κύκλωμα στην Έννα (κεντρική Σικελία), το οποίο είχε διεκδικήσει δόλια πάνω από 10 εκατομμύρια ευρώ από επιδοτήσεις της ΚΑΠ για εκτάσεις που ούτε κατείχε νομικά ούτε χρησιμοποιούσε.

Οι ανακριτικές αρχές χρησιμοποιούν τον όρο «Agromafia» για να περιγράψουν τη διακλαδική διείσδυση των εγκληματικών συνδικάτων στον αγροτικό τομέα.

Η μαφία ξεπλένει χρήμα μέσω:

• Πλαστών τιμολογίων για γεωργικά μηχανήματα ή λιπάσματα.
• Αιτήσεων επιδοτήσεων μέσω εταιρειών-βιτρίνα ή ψευδο-συνεταιρισμών.
• Ελέγχου της αγοράς μισθώσεων γης και χρησιμοποίησης συμβολαιογράφων που παραποιούν τίτλους ιδιοκτησίας.

Το 2017, η Cosa Nostra από τη Μεσίνα διεκδίκησε επιδοτήσεις άνω των 5 εκατ. ευρώ για εκτάσεις εντός του πάρκου Nebrodi — προστατευόμενη περιοχή όπου η γεωργική χρήση απαγορεύεται. Ο διευθυντής του πάρκου, Giuseppe Antoci, επέζησε από απόπειρα δολοφονίας μετά την εφαρμογή μέτρων κατά της απάτης.

Το 2020, οι ιταλικές εισαγγελικές αρχές πάγωσαν 94 εταιρείες ελεγχόμενες από τη μαφία, οι οποίες θεωρούνταν ύποπτες για απάτη άνω των 100 εκατ. ευρώ συνολικά.

Η οικογένεια του Francesco Fragapane, με δεσμούς με τη μαφία των Corleonesi, είχε δημιουργήσει ένα ευρύ δίκτυο ψευδών μισθωτών για να αποσπά κονδύλια αγροτικής ανάπτυξης.

Η δολοφονία του Σλοβάκου δημοσιογράφου Ján Kuciak επειδή αποκάλυψε κύκλωμα διαφθοράς στις επιδοτήσεις

Και στη Σλοβακία έχουν καταγραφεί τεράστιες υποθέσεις σκανδάλων με επίκεντρο τις αγροτικές επιδοτήσεις.

Ο Σλοβάκος ερευνητικός δημοσιογράφος Ján Kuciak δολοφονήθηκε τον Φεβρουάριο του 2018 εξαιτίας των ρεπορτάζ του για τη διαφθορά στις αγροτικές επιδοτήσεις της Ε.Ε. και τη διείσδυση της μαφίας στη Σλοβακία.

Ο Kuciak εργαζόταν σε μια μεγάλη έρευνα για το πώς ιταλικά μαφιόζικα δίκτυα, ιδιαίτερα η ‘Ndrangheta, είχαν διεισδύσει στον αγροτικό τομέα της Σλοβακίας. Αποκάλυψε ότι χρησιμοποιούσαν ψευδείς δηλώσεις ιδιοκτησίας γης για να αντλούν επιδοτήσεις της Ε.Ε., συχνά με τη στήριξη πολιτικά διασυνδεδεμένων προσώπων.

Το ρεπορτάζ του τεκμηρίωνε πώς εταιρείες που συνδέονταν με τη μαφία λάμβαναν εκατομμύρια ευρώ σε επιδοτήσεις για γη που είτε δεν κατείχαν νόμιμα είτε δεν καλλιεργούσαν πραγματικά.

Στις 21 Φεβρουαρίου 2018, ο Kuciak και η αρραβωνιαστικιά του δολοφονήθηκαν σε μια επίθεση που, όπως αποδείχθηκε από την αστυνομία, ήταν πληρωμένο συμβόλαιο θανάτου που συνδεόταν άμεσα με τη δημοσιογραφική του δραστηριότητα.

Η δολοφονία του προκάλεσε τεράστιες λαϊκές διαδηλώσεις και πολιτική κρίση, οδηγώντας στην παραίτηση του Πρωθυπουργού και της κυβέρνησης της Σλοβακίας.

Στο επακόλουθο κύμα αγανάκτησης, αγρότες διοργάνωσαν διαδηλώσεις οδηγώντας τρακτέρ στην Μπρατισλάβα για να διαμαρτυρηθούν για τις «παρατυπίες στη διανομή αγροτικών επιδοτήσεων της Ε.Ε.» — μια εκστρατεία που πυροδοτήθηκε από τις αποκαλύψεις του Kuciak.

Η δημόσια πίεση από αυτές τις κινητοποιήσεις οδήγησε σε αιτήματα για περισσότερη διαφάνεια, ανώτατο όριο στις επιδοτήσεις και αυστηρότερα μέτρα κατά της απάτης.

Υποτονικές οι αντιδράσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης

Παρά τις ανά καιρούς αποκαλύψεις, η αντίδραση της Ευρωπαϊκής Ένωσης είναι συνήθως υποτονική.

Οι Times επισημαίνουν ότι η γραφειοκρατική μηχανή της ΕΕ στις Βρυξέλλες επιτρέπει αυτή τη διαφθορά, επειδή η αντιμετώπισή της θα συνεπαγόταν την αλλαγή ενός προγράμματος που συμβάλλει στη διατήρηση της εύθραυστης συνοχής της Ένωσης. «Οι Ευρωπαίοι ηγέτες διαφωνούν σε πολλά, αλλά όλοι βασίζονται σε γενναιόδωρες επιδοτήσεις και ευρεία διακριτική ευχέρεια στη διαχείρισή τους», γράφουν οι Times.

Αξιωματούχοι της Ε.Ε., συμπεριλαμβανομένων εκείνων από την OLAF (Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Καταπολέμησης της Απάτης), υποστήριξαν ότι η διερεύνηση τέτοιων καταχρήσεων εμπίπτει στην αρμοδιότητα των εθνικών κυβερνήσεων και ότι η Ε.Ε. δεν διαθέτει επαρκή μηχανισμό για την επιβολή κυρώσεων ή τη διόρθωση των στρεβλώσεων.

Σε ορισμένες χώρες, οι υπηρεσίες που είναι υπεύθυνες για την παρακολούθηση είναι υποχρηματοδοτούμενες ή δέχονται πολιτικές παρεμβάσεις.

Ακόμη και όταν υπάρχουν υπόνοιες απάτης, οι διώξεις είναι σπάνιες — ή μπλοκάρονται πολιτικά.

Αυτό δε συνέβαινε και στην Ελλάδα; Θα είχε γίνει άραγε κάτι αν δεν υπήρχε η παρέμβαση της Ευρωπαίας Εισαγγελέας;

Και σε χώρες όμως που υπάρχουν πρωτοβουλίες για να αλλάξουν τα πράγματα, οι κυβερνήσεις βρίσκονται αντιμέτωπες με ισχυρές αντιδράσεις.

Σύμφωνα με ρεπορτάζ του EURACTIV Σλοβακίας, η χώρα ανακοίνωσε πρόσφατα σχέδια για την εισαγωγή μιας αναδιανεμητικής πληρωμής, με στόχο τη μεταφορά μέρους των αγροτικών επιδοτήσεων της Ε.Ε. από τις μεγάλες εκμεταλλεύσεις προς τις μικρές. Ωστόσο, η κίνηση αυτή προκάλεσε αντιδράσεις από το Σλοβακικό Επιμελητήριο Γεωργίας και Τροφίμων (SPPK) – τον μεγαλύτερο αγροτικό φορέα της χώρας – και προκάλεσε διαδηλώσεις.

Σχολιάζοντας το θέμα, η ευρωβουλευτής των Πρασίνων Viola von Cramon, μέλος της επιτροπής ελέγχου του προϋπολογισμού, δήλωσε ότι τα στοιχεία αποδεικνύουν πως τα αγροτικά κονδύλια της Ε.Ε. «τροφοδοτούν την απάτη, τη διαφθορά και την άνοδο των πλουσίων επιχειρηματιών».

«Παρά τις πολυάριθμες έρευνες, τα σκάνδαλα και τις διαμαρτυρίες, η Επιτροπή φαίνεται να κλείνει τα μάτια στην ανεξέλεγκτη κατάχρηση των ευρωπαϊκών κονδυλίων».

ΚΑΠ: Μία πολιτική που γεννά διαφθορά, αλλά καταστρέφει και τον μικρό αγρότη – Το παράδειγμα της Γερμανίας

Θα είναι λάθος πάντως αν επικεντρώσουμε την προσοχή μόνο στις περιπτώσεις διαφθοράς αφού το σύστημα είναι προβληματικό ακόμη και σε χώρες όπως η Γερμανία όπου δεν παρουσιάζονται τέτοιου είδους ζητήματα στο βαθμό που καταγράφονται σε χώρες όπως η Ελλάδα. Η ΚΑΠ οδηγεί στην εξαφάνιση του μικρού αγρότη.

Η μισή έκταση της Γερμανίας αποτελείται από γεωργική γη. Υπάρχουν 16,6 εκατομμύρια εκτάρια με χωράφια για σιτάρι, λιβάδια με οπωροφόρα δέντρα και βοσκοτόπια για ζώα. Ωστόσο, ο αριθμός των αγροτών που καλλιεργούν αυτή τη γη μειώνεται συνεχώς.

Περίπου 3.500 αγροκτήματα κλείνουν κάθε χρόνο, κυρίως μικρές και μεσαίες εκμεταλλεύσεις. Τα μεγάλα αγροκτήματα που συνεχίζουν να λειτουργούν επωφελούνται – όχι μόνο λόγω μεγαλύτερης εκτάσεως για καλλιέργεια, αλλά και λόγω μεγαλύτερων επιδοτήσεων.

Η κατανομή των επιδοτήσεων βασίζεται σε δύο πυλώνες. Ο πρώτος πυλώνας αφορά τις άμεσες πληρωμές προς τους αγρότες, ενώ ο δεύτερος περιλαμβάνει επιδοτήσεις για την «αγροτική ανάπτυξη». Ο δεύτερος είναι πολύ ευρύς και στη Γερμανία περιλαμβάνει, για παράδειγμα, και πληρωμές προς τα κρατιδιακά υπουργεία για έργα προστασίας από πλημμύρες.

Οι άμεσες πληρωμές στους αγρότες αποσκοπούν στο να αντισταθμίσουν ζημίες από την πώληση αγροτικών προϊόντων, π.χ. λόγω χαμηλών τιμών αγοράς. Το ύψος της ενίσχυσης υπολογίζεται ανά εκτάριο γεωργικής γης. Έτσι, όποιος έχει περισσότερη γη, λαμβάνει περισσότερα χρήματα. Στην καθημερινή εργασία, όμως, η διαφορά που κάνει το μέγεθος του αγροκτήματος είναι ουσιαστική. Όσοι διαθέτουν περισσότερη γη έχουν συνήθως και τα αντίστοιχα μηχανήματα – και συνεπώς χρειάζονται λιγότερα εργατικά χέρια. Επιπλέον, η οικονομική απόδοση είναι γενικά υψηλότερη σε μεγάλες εκτάσεις όπου καλλιεργείται μία μόνο ποικιλία.

Οι μικροί αγρότες δεν μπορούν να επιβιώσουν μόνο από την πώληση των αγροτικών προϊόντων τους. Εξαρτώνται από τις επιδοτήσεις. Στην μικρής κλίμακας γεωργία, μέχρι και τα δύο τρίτα του εισοδήματος προέρχονται από επιδοτήσεις. Ταυτόχρονα, αυτές οι μικρές εκμεταλλεύσεις είναι καθοριστικής σημασίας για την προώθηση της διαρθρωτικής αλλαγής στον αγροτικό τομέα.
Σε έρευνα που έγινε εξετάστηκε το μέγεθος των αγροκτημάτων που εγκαταλείπουν κάθε χρόνο το σύστημα επιδοτήσεων.

Διαπιστώθηκε ότι κατά μέσο όρο είναι μικρότερα από εκείνα που συνεχίζουν να λαμβάνουν επιδοτήσεις. Όσοι παραμένουν στο σύστημα επωφελούνται από αυτό. Κι αυτό γιατί το συνολικό ποσό χρηματοδότησης παραμένει σταθερό και δεν προσαρμόζεται στον αριθμό των δικαιούχων.

Και έρευνες σε άλλες χώρες καταλήγουν στο ίδιο συμπέρασμα: οι μεγάλοι είναι αυτοί που κερδίζουν. Ωστόσο, είναι επίσης αυτοί οι μεγάλοι αγρότες που φρενάρουν τη μετάβαση στη γεωργία που, σύμφωνα με τους επιστήμονες, είναι επιτακτικά αναγκαία για να περιοριστούν οι συνέπειες της κλιματικής αλλαγής.

«Ξοδεύεται απλώς ένα εξωφρενικό ποσό από χρήματα των φορολογουμένων. Και ωφελούνται κυρίως οι μεγάλοι ιδιοκτήτες γης», λέει ο Καρλ Μπερ, βουλευτής των Πρασίνων στη Bundestag.

Επιδοτώντας τους πλούσιους και τους πιο ρυπογόνους

Οι επιδοτήσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης δεν ωφελούν απλά τις πιο πλούσιους και διεφθαρμένους αλλά και τις πιο ρυπογόνες γεωργικές εκμεταλλεύσεις στην Ευρώπη, σύμφωνα με έρευνα του 2020.

Το μεγαλύτερο μέρος των άμεσων ενισχύσεων από τον γεωργικό προϋπολογισμό της Ε.Ε. κατευθύνεται σε αγρότες πλουσίων περιφερειών της Ένωσης και καταλήγει ουσιαστικά να επιδοτεί τους ρυπαίνοντες, σύμφωνα με μελέτη που δημοσιεύθηκε στο επιστημονικό περιοδικό One Earth από ερευνητές του Πανεπιστημίου Lund στη Σουηδία.

Η μελέτη διαπιστώνει ότι το τρέχον σύστημα ευνοεί τη βιομηχανική εκτροφή ζώων, και ειδικότερα την εκτροφή βοοειδών και χοίρων, τομέας που θεωρείται ο πιο ρυπογόνος της γεωργίας.

Η μελέτη διαπίστωσε επίσης ότι 2,5 δισεκατομμύρια ευρώ ($2,95 δισ.) από επιδοτήσεις που προορίζονταν για αγρότες κατέληξαν σε διευθύνσεις στο Λονδίνο και άλλες αστικές περιοχές. Αυτό συμβαίνει επειδή το σύστημα άμεσων πληρωμών προβλέπει σταθερή επιδότηση ανά εκτάριο για κάθε αγροτική γη – με τους ιδιοκτήτες γης να εισπράττουν τις ενισχύσεις, ακόμη και αν εκμισθώνουν τη γη.

«Οι δαπάνες εντείνουν αντί να μειώνουν την εισοδηματική ανισότητα μεταξύ των αγροτών», δήλωσε ο οικονομολόγος Mark Brady, συν-συγγραφέας της μελέτης.

Ο Nicholas υποστήριξε ότι τα κακώς κατανεμημένα κονδύλια θα μπορούσαν να καλύψουν πλήρως τον προϋπολογισμό των 20 δισ. ευρώ ($24 δισ.) για τη Στρατηγική της Ε.Ε. για τη Βιοποικιλότητα – το μακροπρόθεσμο σχέδιο για την προστασία της φύσης και την αντιστροφή της περιβαλλοντικής υποβάθμισης.

Ο Nicholas πρότεινε ότι η μετάβαση σε ένα σύστημα πληρωμών βάσει εισοδήματος, όπου η στήριξη θα κατευθύνεται στους αγρότες που την έχουν πραγματικά ανάγκη, θα μπορούσε να μετριάσει κάποια από τα προβλήματα. Επιπλέον, οι επιδοτήσεις θα μπορούσαν να κατευθυνθούν για την προώθηση άλλων στόχων της ΚΑΠ, όπως η ανάπτυξη πιο φιλικών προς το περιβάλλον γεωργικών πρακτικών.

Για να παταχθεί η διαφθορά, πρέπει να αλλάξει η πολιτική

Υπάρχει σήμερα σημαντικό περιθώριο για την ανακατεύθυνση των αγροτικών επιδοτήσεων, ώστε να ανταμείβεται η πιο πράσινη, λιγότερο εντατική και φιλική προς το περιβάλλον γεωργία. Είναι καιρός να αναγνωριστούν τα δημόσια αγαθά που προσφέρουν διαχρονικά και χωρίς αποζημίωση οι μικροί αγρότες: διατήρηση της βιοποικιλότητας, οικολογική διαχείριση των εδαφών, βιώσιμες πρακτικές παραγωγής.

Ταυτόχρονα, πρέπει να ισχύει η αρχή «ο ρυπαίνων πληρώνει»: όταν προκαλείται περιβαλλοντική ή κοινωνική βλάβη, αυτή να έχει κόστος.

Η Κοινή Αγροτική Πολιτική (ΚΑΠ) θα μπορούσε να στοχεύσει πιο αποτελεσματικά, κατευθύνοντας τους πόρους της προς εκείνους τους αγρότες που εφαρμόζουν βιολογικές ή λιγότερο εντατικές πρακτικές. Αν και σήμερα υπάρχουν κάποια προγράμματα στο πλαίσιο της ΚΑΠ που ενθαρρύνουν τη βιώσιμη γεωργία, αυτά είναι αποσπασματικά και δεν αρκούν για να ενισχύσουν ουσιαστικά την παραγωγή με χαμηλότερες εισροές και μεγαλύτερο σεβασμό στο περιβάλλον. Το υφιστάμενο πλαίσιο εξακολουθεί να προωθεί την αύξηση της απόδοσης με κάθε κόστος, αντί να ενισχύει τη στροφή προς την ποιότητα και τη φυσική αναγέννηση των πόρων.

Το αποτέλεσμα είναι πως δεν δίνονται ουσιαστικά κίνητρα στους αγρότες να αλλάξουν. Και χωρίς αλλαγή πλαισίου, δεν θα υπάρξει αλλαγή συμπεριφοράς.

Καθοριστικής σημασίας για οποιαδήποτε ουσιαστική και επιτυχημένη μεταρρύθμιση θα είναι ο ξεκάθαρος διαχωρισμός των συμφερόντων ανάμεσα στις μεγάλες και τις μικρές εκμεταλλεύσεις. Οι μεγάλοι αγρότες ευνοούνται από την εντατικοποίηση: περισσότερα λιπάσματα, περισσότερα φυτοφάρμακα, περισσότερες εισαγόμενες ζωοτροφές. Αντίθετα, οι μικροί αγρότες μπορούν να ωφεληθούν από το αντίθετο μοντέλο: με έμφαση στην ποιότητα, τη βιοποικιλότητα και την τοπική, βιολογική παραγωγή.

Μια αλλαγή πολιτικής προς αυτή την κατεύθυνση δεν θα είχε μόνο ως αποτέλεσμα τη μείωση των ανισοτήτων στον αγροτικό τομέα. Θα δημιουργούσε τις συνθήκες για την αναγέννηση της αγροτικής παραγωγής, με επίκεντρο την ποιότητα και με οφέλη για περισσότερους αγρότες. Επιπλέον, θα περιόριζε δραστικά τις συνθήκες που επιτρέπουν τη διαφθορά, τις πελατειακές σχέσεις και την ενεργοποίηση συνδικάτων του εγκλήματος γύρω από τις επιδοτήσεις.

Όμως, πώς θα αλλάξει το πλαίσιο όταν οι πολιτικοί είναι τόσο απρόθυμοι να το αλλάξουν κι ενίοτε, όπως στην περίπτωση της Ελλάδας, είναι άμεσα εμπλεκόμενοι σε σκάνδαλα εγκληματικής διαχείρισης;

Οι μικροί αγρότες δεν πρέπει να εγκαταλείψουν τον αγώνα, αλλά να αναρωτηθούν σοβαρά: ποιος τους εκπροσωπεί και ποιος διαπραγματεύεται εκ μέρους τους. Τα συμφέροντα των μικρών δεν ταυτίζονται με εκείνα των μεγάλων. Υπάρχουν βαθιές και ουσιαστικές διαφορές.

Όταν αυτό γίνει συνείδηση και οι ίδιοι αρχίσουν να διεκδικούν με βάση αυτή την πραγματικότητα, τότε τα πράγματα μπορούν να αλλάξουν. Και να αλλάξουν προς το καλύτερο. Όχι μόνο για αυτούς, αλλά για όλους μας.

Ως τότε, μπορούμε όλοι μας να απαιτήσουμε να υπάρξει λογοδοσία. Πρώτα και κύρια από τους πολιτικούς μας.