Ζέστη και πολωμένα μελτέμια προ των πυλών – Οι προβλέψεις για τον Αύγουστο

Μπορεί αυτές τις μέρες να κάνουμε ένα “διάλειμμα” από τον καύσωνα, με τις αισθητά πιο χαμηλές θερμοκρασίες να δίνουν μία ανάσα δροσιάς, το μόνο σίγουρο ωστόσο είναι πως η ζέστη θα επιστρέψει και ο καυτός ήλιος θα δείξει και πάλι τα δόντια του.

Και αυτό θα ξεκινήσει μάλλον σύντομα, αφού την ερχόμενη εβδομάδα (14-21/07), οι θερμοκρασίες προβλέπεται να κυμανθούν κατά 3 περίπου βαθμούς πάνω από τα κανονικά επίπεδα σύμφωνα με το ECMWF.

Το “κοκτέιλ” ζέστη και μελτέμια είναι μάλλον αυτό που θα κυριαρχήσει τον φετινό Αύγουστο, ο οποίος σύμφωνα με τους μετεωρολόγους αναμένεται να είναι θερμότερος από τα φυσιολογικά για την εποχή επίπεδα.

Σε ανάρτησή στου στο Χ, ο Θοδωρής Κολυδάς αναλύει τις προγνώσεις για τον τελευταίο μήνα του καλοκαιριού, αναφέροντας πως με βάση τα πρόσφατα δεδομένα του Ευρωπαϊκού Κέντρου καθώς και τη σημερινή ανακοίνωση της επιστημονικής ομάδας του ΕΑΑ, ο φετινός Αύγουστος θα είναι θερμότερος, ακολουθώντας τη γενικότερη τάση του καλοκαιριού που χαρακτηρίστηκε ήδη από μέτριο επεισόδιo ζέστης.

Επιπλέον, οι μηνιαίες και 42ήμερες προγνώσεις του ευρωπαϊκού μετεωρολογικού μοντέλου ECMWF εμφανίζουν θετικές αποκλίσεις θερμοκρασίας, ιδίως στην ανατολική και ηπειρωτική Ελλάδα. Παράλληλα όμως προβλέπουν και ενισχυμένα μελτέμια στο Αιγαίο.

Μέσα σε αυτό το προγνωστικό σκηνικό, εγείρεται ένα κρίσιμο ερώτημα: μπορούν τα μελτέμια – και ιδιαίτερα τα “πολωμένα” μελτέμια – να αντισταθμίσουν την ένταση του καλοκαιρινού καύσωνα και να προσφέρουν θερμική ανακούφιση;

Τα μελτέμια, όπως αναφέρει σε άρθρο του ο κ. Κολυδάς, όλοι γνωρίζουμε ότι συνδέονται με την παρουσία αντικυκλώνα στη βόρεια Βαλκανική και χαμηλού στην Ανατολική Μεσόγειο. Ωστόσο, όταν το φαινόμενο λάβει πιο “πολωμένα” χαρακτηριστικά – δηλαδή, όταν οι βόρειες ροές ενισχύονται σε ένταση και επιμονή λόγω ευρύτερης ατμοσφαιρικής κυκλοφορίας – τότε το μελτέμι αποκτά δυναμική ικανή να διαμορφώσει το θερμοκρασιακό καθεστώς ακόμη και σε περιοχές που συνήθως δοκιμάζονται από καύσωνα, όπως η Θεσσαλία, η ανατολική Στερεά ή η ανατολική Πελοπόννησος. Αν και το μοντέλο ECMWF δίνει σαφώς την εμφάνιση μελτεμιών τον Αύγουστο, η σταθερότητα και η έντασή τους παρουσιάζει διαφορές μέσα στον μήνα.

Εδώ είναι που το στοιχείο της “πόλωσης” αποκτά σημασία. Αν το μελτέμι είναι επιφανειακό και διαλείπον, δεν επαρκεί για να ανακόψει την εξάπλωση των θερμών αερίων μαζών. Αν όμως είναι ισχυρό, εκτεταμένο και εμμένει για μέρες, μπορεί να λειτουργήσει ως φυσικός “κλιματισμός” για πολλές περιοχές της χώρας, κρατώντας τις μέγιστες θερμοκρασίες 3 έως και 6 βαθμούς χαμηλότερες.

Τι είναι το πολωμένο μελτέμι

Η έννοια του “πολωμένου μελτεμιού” δεν είναι καινούρια. Ανατρέχει κανείς σε μια από τις πιο χαρακτηριστικές εργασίες για την ελληνική μετεωρολογία, αυτή του Κωνσταντακόπουλου το 1959, ο οποίος ανέλυσε την κυκλοφορία των ετησίων (μελτεμιών) στο Αιγαίο και επισήμανε ότι η ένταση και η γεωγραφική τους κάλυψη εξαρτάται άμεσα από τον βαθμό “πόλωσης” του βαρομετρικού πεδίου.

Σύμφωνα με τον Κωνσταντακόπουλο, το μελτέμι ενισχύεται όταν υπάρχει ένα αντικυκλωνικό σύστημα στην Κεντρική ή Ανατολική Ευρώπη ή Βαλκανική, που επεκτείνει το πεδίο του μέχρι τον ελλαδικό χώρο, και ταυτόχρονα ένα θερμικό χαμηλό στην ανατολική Μεσόγειο ή πάνω από την Μικρά Ασία και τη Μέση Ανατολή. Όσο μεγαλύτερη η πίεση στον αντικυκλώνα και όσο χαμηλότερη στο θερμικό χαμηλό, τόσο εντονότερος και πιο σταθερός είναι ο βόρειος άνεμος που κατέρχεται προς το Αιγαίο – δηλαδή, τόσο περισσότερο “πολωμένο” είναι το μελτέμι.

Το πολωμένο μελτέμι είναι ισχυρό (συχνά 6–8 μποφόρ και άνω στο Αιγαίο), έχει κατακόρυφο βάθος (φτάνοντας και πάνω από τα 850 hPa (1500m)), δεν εξασθενεί εύκολα τη νύχτα, όπως συμβαίνει με τα πιο ασθενή μελτέμια και μπορεί να έχει διάρκεια πολλών ημερών, ακόμη και 10–15 ημερών χωρίς διακοπή.

Η σημασία του πολωμένου μελτεμιού για την θερμική συμπεριφορά της Ελλάδας είναι καθοριστική και διαφέρει από περιοχή σε περιοχή καθώς δημιουργεί θερμική ανακούφιση στις Κυκλάδες, Εύβοια, Χίο, και Σάμο που επωφελούνται άμεσα λόγω γεωγραφικής έκθεσης. Οι θερμοκρασίες δύσκολα ξεπερνούν τους 34°C ακόμη και σε περιόδους γενικευμένης ζέστης. Επηρεάζονται θετικά η Αττική (και ιδιαίτερα τα βόρεια προάστια) όπου οι βορειοανατολικές ροές εισχωρούν σε μεγάλο βαθμό. Σε τέτοιες συνθήκες, η Αθήνα παρουσιάζει αξιοσημείωτα χαμηλότερες μέγιστες θερμοκρασίες (κατά 3–5°C) σε σχέση με συνθήκες άπνοιας ή νοτιάδων. Επίσης σε Βοιωτία – Θήβα, Οινόφυτα, Σχηματάρι τις ιστορικά πολύ θερμές περιοχές, στις οποίες όμως με ισχυρό ΒΑ ρεύμα από τον Ευβοϊκό παρατηρείται θεαματική πτώση των μέγιστων τιμών. Στη Θεσσαλία (Λάρισα, Φάρσαλα) σε περιόδους πολωμένου μελτεμιού, οι βόρειες ροές εισχωρούν στη λεκάνη και κρατούν τις θερμοκρασίες σημαντικά πιο χαμηλά από ό,τι σε συνθήκες μεταφοράς θερμών μαζών.

Αντίθετα, δεν υπάρχει όφελος ή είναι περιορισμένο στη Δυτική Ελλάδα (‘Ηπειρος, Αιτωλοακαρνανία, Ιόνιο) όπου το μελτέμι δεν φτάνει εύκολα. Οι θερμοκρασίες παραμένουν υψηλές, ειδικά όταν συνοδεύονται από ηλιοφάνεια και σχετική άπνοια. Επίσης στη Νοτιοδυτική Πελοπόννησο όπου λόγω της ορογραφίας και της απόστασης από το κύριο ρεύμα, το μελτέμι δεν επηρεάζει τόσο αποτελεσματικά την περιοχή. Τέλος, στα Νησιά της Δωδεκανήσου (Ρόδος, Κως) όταν το μελτέμι δεν συνοδεύεται από ψυχρότερη αέρια μάζα, ενδέχεται να συνυπάρχει με υψηλές θερμοκρασίες.