Η ΕΥΚΟΛΙΑ ΤΟΥ ΑΚΟΥΣΙΟΥ ΕΓΚΛΕΙΣΜΟΥ ΣΕ ΨΥΧΙΑΤΡΙΚΗ ΚΛΙΝΙΚΗ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΣΕ ΑΓΧΩΝΕΙ

Ό,τι έζησε ο Γιώργος Μαζωνάκης από την παραμονή του Δεκαπενταύγουστου μέχρι σήμερα –και το εξιτήριο από το Δρομοκαΐτειο– είναι λάθος.

Κατ’ αρχάς, γιατί το ιατρικό απόρρητο έκανε “φτερά”, όπως και τα προσωπικά δεδομένα και μετά για το πόσο εύκολο φάνηκε πως είναι να μας βάλουν σε μια δημόσια ψυχιατρική δομή, δίχως τη συγκατάθεση μας.

Η περιπέτεια του δημοφιλούς καλλιτέχνη θορυβεί και από την άλλη, δικαιολογεί τα στοιχεία που δείχνουν ότι στη χώρα μας η ακούσια ψυχιατρική νοσηλεία είναι κανόνας.

Όχι εξαίρεση.

Χαρακτηριστικά, έρευνα του Πάντειου Πανεπιστημίου που δημοσιεύτηκε το 2023 δείχνει ότι με καταναγκασμό γίνονται οι ψυχιατρικές εισαγωγές στην ημεδαπή, ως εξής:

• το 57% στην Αθήνα,
• το 53% στη Θεσσαλονίκη,
• το 45% στην Πάτρα,
• το 28% στα Ιωάννινα και
• το 24% στην Αλεξανδρούπολη

Ο μέσος όρος της Ευρωπαϊκής Ένωσης είναι 23%.

Σύμφωνα με στοιχεία πανευρωπαϊκής έρευνας, στην Πορτογαλία το ποσοστό των ακούσιων εισαγωγών σε ψυχιατρείο είναι 3.2%, στην Ιταλία 12% και 11% στην Ιρλανδία.

Ζούμε στη χώρα που οι 6 στις 10 εισαγωγές είναι ακούσιες (ο κανόνας και όχι η εξαίρεση), με τις παραπομπές για περαιτέρω εκτίμηση να είναι πολύ λιγότερες. Χαρακτηριστικά, στην Αθήνα είναι το 29% και στη Θεσσαλονίκη το 23%, ποσοστά που ειδικοί έχουν χαρακτηρίσει “τραγικά χαμηλά”.

Όπως έχουν πει οι άνθρωποι της Εταιρείας Κοινωνικής Ψυχιατρικής “Παναγιώτης Σακελλαρόπουλος”, σε forum που κατέγραψε ο Γιάννης Δεβετζόγλου «η παραπομπή σημαίνει συνέχεια της περίθαλψης, όμως στην περίπτωση της Αττικής και της Θεσσαλονίκης σημαίνει έλλειψη του κοινωνικού συστήματος για την περίθαλψη στην ψυχική υγεία.

Όταν δεν έχουμε κοινωνικό σύστημα, έχουμε επανεισαγωγές. Περίπου στο 20% των ατόμων που πηγαίνουν μία φορά σε μονάδα ψυχικής υγείας στη Θεσσαλονίκη κάνει και πάλι εισαγωγή, δηλαδή μία στις 5 περιπτώσεις. Άρα έχουμε φαινόμενο της περιστρεφόμενης πόρτας, κάτι που δείχνει την καθαρή εικόνα της έλλειψης κοινωνικής υποστήριξης».

Και όλα αυτά συμβαίνουν με ένα μέτρο που, επίσης αποδεδειγμένα, μπορεί να σώσει ανθρώπους και οικογένειες.

Στην Ελλάδα όμως, λειτουργεί ως “τιμωρία”, ενώ στην ΕΕ, όπως αναφέρει και το European Union Agency for Fundamental Rights δίνουν έμφαση στην κοινοτική ψυχική υγεία και στην απολιτικοποίηση/αποστιγματοποίηση της νοσηλείας, με ενισχυμένη έμφαση στην προστασία της αξιοπρέπειας και τη σχετική αποφυγή “καταναγκαστικών” μέτρων.

2071-1992-1

Πώς γίνεται η ακούσια ψυχιατρική νοσηλεία στην Ελλάδα

Στον Κώδικα Ποινικής Δικονομίας, όπου υπάρχουν τα άρθρα ασφαλείας και οι διαταγές που μπορεί να δώσει ένας εισαγγελέας, αναφέρεται ότι επεμβαίνει, στα μέτρα προστασίας των ατόμων με ψυχικά νοσήματα «όταν κρίνεται απαραίτητο για την πρόληψη κινδύνου». Υπάρχουν ωστόσο, και προβλέψεις για ενημέρωση του ατόμου, δικαίωμα προσφυγής κατά της απόφασης και περιορισμό του χρόνου νοσηλείας, χωρίς δικαστικό έλεγχο.

Ο Νόμος 2071/1992 (όπως ισχύει και με μεταγενέστερες τροποποιήσεις) είναι αυτός που ρυθμίζει την ακούσια ψυχιατρική νοσηλεία στην Ελλάδα.

Στο Άρθρο 95 αναφέρονται οι προϋποθέσεις, που είναι οι εξής:

• α) Ο ασθενής να πάσχει από ψυχική διαταραχή.
• β) Να μην είναι ικανός να κρίνει για το συμφέρον της υγείας του».
• γ) Η έλλειψη νοσηλείας να έχει ως συνέπεια, είτε να αποκλεισθεί η θεραπεία του, είτε να επιδεινωθεί η κατάσταση της υγείας του ή
• δ) Η νοσηλεία ασθενή που πάσχει από ψυχική διαταραχή να είναι απαραίτητη, για να αποτραπούν πράξεις βίας κατά του ίδιου ή τρίτου».

«Δηλαδή, η ακούσια εισαγωγή μπορεί να διαταχθεί εφόσον υπάρχει κίνδυνος για τη ζωή του ίδιου ή των άλλων και όταν ο ασθενής πάσχει από σοβαρή ψυχική διαταραχή και αρνείται τη θεραπεία».

Στο Άρθρο 96 υπάρχουν οι λεπτομέρειες για τη διαδικασία εισαγωγής, που προκαλούν έως και τρόμο.

Η διαδικασία αρχίζει με αίτηση των συγγενών (έως και δεύτερου βαθμού), ο σύζυγος, έως και ο γείτονας, προς τον εισαγγελέα πρωτοδικών του τόπου της κατοικίας ή διαμονής του προσώπου.

«Την αίτηση πρέπει να συνοδεύουν αιτιολογημένες γραπτές γνωματεύσεις δυο ψυχιάτρων ή επί αδυναμίας εξευρέσεως δυο ψυχιάτρων, ενός ψυχιάτρου και ενός γιατρού παρεμφερούς ειδικότητας» που δεν πρέπει να ‘χουν συγγενική σχέση με τον αιτούντα ή το φερόμενο, στην αίσθηση, ως ασθενή.

Στην ΕΕ οι περισσότερες χώρες απαιτούν γνωμάτευση ενός ή δυο ανεξάρτητων ψυχιάτρων, πριν τη λήψη απόφασης. Προϋπόθεση είναι ο αυστηρότερος δικαστικός ή διοικητικός έλεγχος, με μεγαλύτερα θεσμικά αντίβαρα. Η απόφαση λαμβάνεται, συνήθως, παρουσία του ενδιαφερομένου, με δυνατότητα υποστήριξης από νομικό εκπρόσωπο).

Στην Ελλάδα, αφού ο εισαγγελέας διαπιστώσει τη συνδρομή των τυπικών προϋποθέσεων, παραπέμπει την υπόθεση στο αρμόδιο δικαστήριο που καλείται να εκδώσει δικαστική απόφαση εντός 48 ωρών.

«Σε επείγουσες περιπτώσεις, όπου το άτομο αποτελεί άμεσο κίνδυνο για τον εαυτό του ή τους άλλους, η νοσηλεία μπορεί να πραγματοποιηθεί χωρίς προηγούμενη δικαστική απόφαση, βάσει δύο ιατρικών γνωματεύσεων».

Αυτή η επείγουσα νοσηλεία πρέπει να αναφερθεί αμέσως στον εισαγγελέα, ο οποίος στη συνέχεια παραπέμπει την υπόθεση στο δικαστήριο εντός 24 ωρών. Το δικαστήριο πρέπει στη συνέχεια να εκδώσει απόφαση εντός 48 ωρών.

Ας πούμε πως οι γνωματεύσεις των ψυχιάτρων διαφωνούν μεταξύ τους

«Ο εισαγγελέας μπορεί να διατάξει τη μεταφορά του φερόμενου ως ασθενή».

Η διαδικασία μπορεί να γίνει και αυτεπάγγελτα «σε επείγουσα περίπτωση».

Σε κάθε περίπτωση, ο εισαγγελέας δεν βλέπει τον φερόμενο ως ασθενή. Αρκείται στα έγγραφα που έχει μπροστά του. Ή όταν η συνθήκη είναι κατεπείγουσα, δεν χρειάζονται καν έγγραφα ψυχιάτρων.

Η παραμονή του ασθενεί στη δημόσια ψυχιατρική δομή, για τις απαραίτητες εξετάσεις «δεν μπορεί να διαρκέσει περισσότερο από 48 ώρες.

Σε τρεις ημέρες από τότε που ο εισαγγελέας διέταξε τη μεταφορά του ασθενή, επιμελούμενος άμα για τη μεταφορά του στο πολυμελές πρωτοδικείο, ο ίδιος με αίτησή του ζητεί να επιληφθεί το πολυμελές πρωτοδικείο στο οποίο υπηρετεί, που συνεδριάζει μέσα σε 10 ημέρες κατά την κρίση του, “κεκλεισμένων των θυρών”, ώστε να προστατεύεται η ιδιωτική ζωή του ασθενή».

Πόσο μπορεί να διαρκέσει η ακούσια ψυχιατρική νοσηλείας

Πάντα σύμφωνα με το νόμο (άρθρα 99-100) , η αρχική διάρκεια της ακούσιας νοσηλείας είναι δέκα (10) ημέρες. Οι παρατάσεις μπορούν να χορηγηθούν με δικαστική απόφαση για περιόδους 10 ημερών, 30 ημερών, 3 μηνών, 6 μηνών και στη συνέχεια ετησίως, εφόσον οι συνθήκες παραμένουν.

Κάθε παράταση απαιτεί δύο νέες ιατρικές γνωματεύσεις και νέα δικαστική απόφαση.

Η συνολική σωρευτική διάρκεια της ακούσιας νοσηλείας δεν μπορεί να υπερβαίνει τα οκτώ (8) έτη.

Ο ασθενής και οι συγγενείς του έχουν το δικαίωμα να ζητήσουν επανεξέταση της νοσηλείας κάθε 48 ώρες.

Το διοικητικό συμβούλιο της ψυχιατρικής κλινικής έχει την εντολή να επανεξετάζει τακτικά τις περιπτώσεις ακούσιας νοσηλείας.

Το δικαστήριο υποχρεούται επίσης, να ελέγχει τακτικά εάν εξακολουθούν να υπάρχουν οι προϋποθέσεις για ακούσια νοσηλεία, τουλάχιστον κάθε έξι (6) μήνες.

Οι δικαστικές αποφάσεις σχετικά με την ακούσια νοσηλεία δεν υπόκεινται σε έφεση, αλλά μπορούν να ανακληθούν.

Τα “παραθυράκια” του νόμου για την ακούσια ψυχιατρική νοσηλεία

Η ψυχολόγος και κοινωνική ερευνήτρια, Δρ Αγνή Μαριακάκη αναφέρθηκε σε “τυφλά σημεία” του νόμου, σε ό,τι αφορά την ακούσια ψυχιατρική νοσηλεία που εν πολλοίς είναι και ο λόγος που στην Ελλάδα αυτές οι περιπτώσεις είναι ο κανόνας και στις άλλες χώρες της ΕΕ, οι εξαιρέσεις.

Εξήγησε πως αρκεί να υπάρχει «ένας συγγενής πρώτου ή δεύτερου βαθμού -μέχρι κι ένα ανίψι-, που να στείλει απλά μια επιστολή στην οποία περιγράφει το πρόβλημα. Αν δεν υπάρχει συγγενής, μπορεί και ο γείτονας.

Και αρκεί ένα γράμμα -τίποτα άλλο. Ούτε ιατρική γνωμάτευση, μηδέ αποδείξεις ή μάρτυρες. Εδώ είναι η σκληρή αλήθεια: κάποιες φορές ο χειρότερος εχθρός δεν είναι ο άγνωστος, αλλά ένας πονηρός δικός σου άνθρωπος που ξέρει τα οικονομικά ή τα οικογενειακά σου».

Εν τω μεταξύ, «ο εισαγγελέας που εκδίδει την παραγγελία της εισαγωγής βασίζεται μόνο στα στοιχεία της αίτησης. Δεν βλέπει και δεν ακούει ποτέ τον άνθρωπο που στέλνει στο ψυχιατρείο. Χάνεις την ελευθερία σου, με βάση τη γνώμη ενός δικαστικού λειτουργού που απλά έχει διαβάσει την επιστολή που έχει γράψει συγγενής σου. Εν τω μεταξύ, ο συγγενής σου δεν χρειάζεται καν να προσκομίσει μάρτυρα ή ένα αποδεικτικό χαρτί».

Τα προειδοποιητικά σημάδια και πώς μπορούμε να προφυλαχθούμε

Η ειδικός λέει ότι θα πρέπει να προσέχουν ιδιαίτερα, όσοι «έχετε δικαστικές διαφορές με συγγενείς -χωρισμοί, επιμέλειες παιδιών, διαθήκες, διαχείριση εξουσιοδοτήσεων και κληροδοτημάτων; Υπάρχουν οικονομικά συμφέροντα στο παιχνίδι;

Υπάρχει απότομη αλλαγή συμπεριφοράς σε οικογενειακά μέλη; Υπάρχουν συμπεριφορές gaslighting του τύπου “δεν σε βλέπω καλά. Είσαι πολύ κουρασμένος τελευταία. Δεν ξέρεις τι κάνεις” ή λένε σε τρίτους πως δεν είσαι καλά και σπέρνουν αμφιβολίες για την σταθερότητα σου και τη ψυχική σου ισορροπία; Και ψάχνουν και γιατρό, για να συμφωνήσει μαζί τους.

Αν συμβαίνουν αυτά, χρειάζεσαι έναν δικηγόρο και 2-3 άτομα, που ξέρεις ότι δεν έχουν οικονομικό ή άλλο συμφέρον εναντίον σου.

Κράτα αρχείο των ψυχολογικών σου εξετάσεων, που βεβαιώνουν την καλή σου υγεία. Και αν ποτέ αισθανθείς απειλή, πήγαινε σε ψυχίατρο και πάρε γραπτή βεβαίωση πως δεν χρίζεις νοσηλείας».