Ένα Lamassu “φυλάει” το Μουσείο Ακρόπολης (μέχρι να γυρίσουν τα Μάρμαρα;)

Τι είναι τα Lamassu; Μυθικά πλάσματα της αρχαίας Μεσοποταμίας, γνωστά για τον προστατευτικό τους ρόλο και την επιβλητική τους εμφάνιση. Αρχικά εμφανίστηκαν ως θεότητες στη Σουμερία με την ονομασία Lama ή Lamma, και αργότερα στην Ασσυρία εξελίχθηκαν σε υβριδικά πλάσματα με ανθρώπινο κεφάλι, σώμα ταύρου ή λιονταριού και φτερά αετού. Η σύνθεση αυτή συμβόλιζε την ένωση της ανθρώπινης σοφίας, της δύναμης του ζώου και της ελευθερίας του πτηνού. Στο Βασίλειο της Μεσοποταμίας, τα Lamassu τοποθετούνταν σε μεγάλες διαστάσεις στις εισόδους των παλατιών και των πόλεων, λειτουργώντας ως φύλακες και σύμβολα βασιλικής εξουσίας.

Συχνά εμφανίζονται με πέντε πόδια, ώστε όταν τα κοιτάς από μπροστά να φαίνονται όρθια και από το πλάι να περπατούν, δημιουργώντας την εντύπωση της κίνησης. Η σημασία των Lamassu ξεπερνούσε τον αισθητικό και διακοσμητικό τους ρόλο. Λειτουργούσαν ως πνευματικοί φύλακες, προστατεύοντας τις εισόδους των σημαντικών κτηρίων από κακόβουλες δυνάμεις και κακότυχες επιρροές. Η παρουσία τους στις πύλες των πόλεων και των παλατιών υποδήλωνε την υπεροχή και την αδιαπραγμάτευτη δύναμη της βασιλικής εξουσίας.

Το “Lamassu της Νινευή” στο Μουσείο της Ακρόπολης

Ένα υπέροχα σύγχρονο Lamassu – και συγκεκριμένα το έργο “Lamassu της Νινευή” (2018) του Ιρακινοαμερικανού καλλιτέχνη Michael Rakowitz – κοσμεί πλέον τον εξωτερικό χώρο του Μουσείου Ακρόπολης, ανασυνθέτοντας στις ίδιες ακριβώς διαστάσεις ένα από τα αρχαία ασσυριακά γλυπτά που καταστράφηκαν από τον ISIS το 2015. Με το βλέμμα στραμμένο στον Ιερό Βράχο!

Πρόκειται για το δεύτερο μέρος της τριλογίας Michael Rakowitz & Ancient Cultures, που το Μουσείο Ακρόπολης και ο οργανισμός ΝΕΟΝ μάς παρουσίασαν το πρωί της Δευτέρας (6/9), σε επιμέλεια του Γενικού Διευθυντή του Μουσείου Ακρόπολης Καθηγητή Νικόλαου Χρ. Σταμπολίδη και της Διευθύντριας του ΝΕΟΝ Ελίνας Κουντούρη.

Πρόκειται για μια εντυπωσιακή γλυπτική εγκατάσταση στον εξωτερικό περιβάλλοντα χώρο του Μουσείου Ακρόπολης, στη δυτική του πλευρά προς την οδό Μητσαίων.

Το έργο αποτελεί μέρος της σειράς του Rakowitz The Invisible Enemy Should not Exist την οποία ξεκίνησε το 2006 και είναι σε εξέλιξη. Περιλαμβάνει “επανεμφανίσεις” αντικειμένων που λεηλατήθηκαν από το Εθνικό Μουσείο του Ιράκ στη Βαγδάτη μετά την εισβολή των ΗΠΑ το 2003, καθώς και αυτά που καταστράφηκαν από άλλους αρχαιολογικούς χώρους μετά τον πόλεμο.

Όπως μας εξηγεί ο ίδιος ο καλλιτέχνης το Lamassu of Nineveh (2018) αποτελεί ανάθεση για το The Fourth Plinth της πλατείας Τραφάλγκαρ του Λονδίνου. Είναι φτιαγμένο από κονσέρβες σιροπιού χουρμά από το Ιράκ και αποτελεί “επανεμφάνιση” του αγάλματος φτερωτού ταύρου μήκους περίπου 4,3 μέτρων, της προστατευτικής ασσυριακής θεότητας που βρισκόταν στην είσοδο της Πύλης Νεργκάλ της Νινευή από το 700 π.Χ. μέχρι τον Φεβρουάριο του 2015, όταν το ISIS το κατέστρεψε μαζί με αντικείμενα στο κοντινό Μουσείο της Μοσούλης.

Ο Rakowitz μας εξηγεί ότι το έργο είναι κάτι περισσότερο από μια αναπαράσταση ενός κατεστραμμένου αρχαίου γλυπτού. Αποκαλύπτει την πολυπλοκότητα και τη συνέχιση των πολιτιστικών νοημάτων διαχρονικά.

“Είναι τιμή μου να συνεργάζομαι με ένα μουσείο του οποίου το DNA είναι χτισμένο πάνω στις προσπάθειες να επανασυνδέσει τους ανθρώπους με την κληρονομιά που τους ανήκει. Για μένα, όπως είπα και την πρώτη φορά που ήρθα εδώ αυτό το μουσείο είναι από τα πιο σημαντικά στον κόσμο, γιατί αποτελεί έναν φάρο για όλες εκείνες τις χώρες που προσπαθούν να επαναφέρουν τους ανθρώπους τους σε επαφή με την κληρονομιά τους” είπε ο καλλιτέχνης.

Η παρουσία του Lamassu δίπλα στην Ακρόπολη δημιουργεί μια αίσθηση εγγύτητας και πολιτιστικής συγγένειας. Αναδεικνύει πως η πολιτιστική κληρονομιά δεν ανήκει σε ένα μόνο έθνος αλλά σε ολόκληρη την ανθρωπότητα, και ο καλλιτέχνης ελπίζει ότι λειτουργεί ως σύμβολο ειρήνης και πολιτιστικής συνύπαρξης. Η ιδέα αυτή υπογραμμίζεται από τη συνεργασία με το Μουσείο Ακρόπολης, ένα ίδρυμα που θέτει στο επίκεντρο τη σύνδεση των ανθρώπων με την κληρονομιά τους.

Η υλική σύσταση του έργου προσθέτει μια ιδιαίτερη διάσταση. Το “Lamassu της Νινευή” είναι κατασκευασμένο από 10.500 κουτιά ιρακινού σιροπιού χουρμά, ένα υλικό που φέρει την προσωπική ιστορία του καλλιτέχνη και της οικογένειάς του. Ο Rakowitz θυμάται μια στιγμή το 2004 σε ένα μπακάλικο στο Μπρούκλιν, όταν ανακάλυψε μια κονσέρβα σιροπιού χουρμά που προοριζόταν για τη μητέρα του. Το σιρόπι αυτό, παρά τις εμφανείς ετικέτες από τον Λίβανο, προερχόταν στην πραγματικότητα από τη Βαγδάτη και αποτελούσε τρόπο των ιρακινών εταιρειών να παρακάμπτουν τις κυρώσεις. Η αναφορά στα εμπορεύματα της οικογένειας, στην παράδοση του παππού του που παρασκεύαζε σιρόπι χουρμά στο σπίτι, μετατρέπει κάθε κουτί σε μάρτυρα της μετανάστευσης, της προσφυγιάς και της μνήμης, ενώ το Lamassu λειτουργεί ως αρχαιολογικό αντικείμενο με νέα ζωή, ανασυγκροτώντας την πολιτιστική κληρονομιά που καταστράφηκε ή ληστεύτηκε από τον ISIS.

Η πίσω όψη του Lamassu διέθετε μια σφηνοειδή επιγραφή που δεν ήταν ορατή στους θεατές καθώς ήταν εντοιχισμένη στον τοίχο της πύλης Nergal. Εδώ, στην αποσπασμένη και μετατοπισμένη κατάστασή του, η σφηνοειδής επιγραφή είναι εκτεθειμένη και μεταφράζεται ως εξής:«Ο Sennacherib, βασιλιάς του κόσμου, βασιλιάς της Ασσυρίας, έβαλε το (εσωτερικό) και το εξωτερικό τείχος της Νινευή να χτιστούν εκ νέου και να υψωθούν τόσο ψηλά όσο το βουνό/τα βουνά».

Αυτή τη σφηνοειδή γραφή κοιτούσε έχοντας μια μεταφυσική εμπειρία ο διευθυντής του Μουσείου της Ακρόπολης και συνεπιμελητής της έκθεσης, Νικόλαος Σταμπολίδης, που μοιράστηκε μαζί μας τη στιγμή που έμεινε ολομόναχος μπροστά στο γλυπτό, λίγη ώρα μετά την εγκατάσταση του: «Ήταν βράδυ, ψιλοέβρεχε και ξαφνικά μέσα από τα σύννεφα βγαίνει το φεγγάρι. Εκείνη την ώρα κοίταζα τη σφηνοειδή επιγραφή για τον βασιλιά Σεναχερίμπ, που περηφανεύεται ότι είναι ο βασιλιάς του κόσμου. Το όνομά του, που αποτελείται από τρεις λέξεις -Σιν, Αχέ, Εριμπά- σημαίνει ότι ο θεός Σιν αντικατέστησε τους αδελφούς. Ο θεός Σιν είναι ο θεός του Φεγγαριού, οπότε εκείνη τη στιγμή ήταν σαν να ερχόταν πραγματικά πάλι ο θεός του Φεγγαριού για τον Σεναχερίμπ“.

Η διευθύντρια του ΝΕΟΝ, Έλενα Κουντούρη, και συν-επιμελήτρια, επισήμανε πως: “Αντί να δείξουμε την ομορφιά και τη σημασία της κλασικής Ελλάδας, προχωράμε ένα βήμα παραπέρα και χρησιμοποιούμε τη δημόσια γλώσσα, τη γλυπτική γλώσσα ενός άλλου πολιτισμού, για να αναδείξουμε έννοιες που είναι εσωτερικές και διαχρονικές” συμπληρώνοντας: “Αυτή η τριλογία είναι η καλύτερη σύνδεση που μπορεί να υπάρξει μεταξύ του κλασικού δικού μας αρχαίου πολιτισμού και της σύγχρονης τέχνης“.

Μια γέφυρα προς τον άνθρωπο που καλωσορίζει τον ξένο

Στην Αθήνα, δίπλα στα μνημεία της Ακρόπολης, το Lamassu καλεί τον θεατή να σκεφτεί όχι μόνο την αρχαία Ασσυρία και τους απογόνους της, αλλά και τους πρόσφυγες και τις κοινότητες που σήμερα αναζητούν τόπους καταφυγίου. Ο καλλιτέχνης ελπίζει ότι η παρουσία του έργου προσφέρει μια «γλυκιά» γέφυρα προς τον άνθρωπο που καλωσορίζει τον ξένο, αναβιώνοντας το μήνυμα της ανθρωπιάς και της πολιτιστικής ενότητας.

Ακόμα και η τοποθέτηση του έργου … φέρει ένα δυνατό μήνυμα συνεργασίας!  Όπως για να μεταφερθεί κάθε μεγάλων διαστάσεων γλυπτική εγκατάσταση, έτσι και εδώ υπήρξαν συντονισμένες κινήσεις από μία ομάδα ανθρώπων ώστε (τελικά) μέσα σε ένα ολόκληρο βράδυ να τοποθετηθεί το Lamassu στη θέση του, χωρίς να εμποδιστεί η λειτουργία του μουσείου. Συνεννοήσεις με τον Δήμο, με τους περίοικους και μια οργανωτική μελέτη ενός έτους προηγήθηκε για να φτάσουμε να θαυμάζουμε σήμερα το έργο αψεγάδιαστο μπροστά μας. 

Τελειώνοντας την ξενάγηση η συζήτηση στράφηκε στο πόσα Lamassu συνολικά υπάρχουν! Ενώ ο ακριβής αριθμός των Lamassu που εκτίθενται σε μουσεία παγκοσμίως δεν είναι γνωστός, είναι σίγουρα περισσότερα από 30. Τα πιο γνωστά δείγματα φιλοξενούνται στο Βρετανικό Μουσείο (Λονδίνο), στο Μουσείο του Λούβρου (Παρίσι), στο Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης (Νέα Υόρκη) και στο Μουσείο της Περγάμου (Βερολίνο), προερχόμενα από αρχαιολογικούς χώρους όπως η Νινευή, το Dur-Sharrukin (Khorsabad) και η Nimrud.

Αυτός ο αριθμός περιλαμβάνει τόσο πλήρη γλυπτά όσο και αποσπασματικά ή αναστηλωμένα έργα, ενώ αρκετά Lamassu έχουν καταστραφεί ή κλαπεί κατά τη διάρκεια πολέμων και αρχαιοκαπηλίας, γεγονός που καθιστά την ακριβή καταμέτρηση δύσκολη.

Βέβαια, τον καλύτερο επίλογο τον έδωσε ο Διευθυντής του Μουσείου κ. Σταμπολίδης: “Tο πιο ωραίο κομμάτι εμείς το ζήσαμε όταν το βράδυ έρχονταν τα μέρη του γλυπτού να εγκατασταθούν εδώ. Ο περισσότερος κόσμος έβλεπε τους γερανούς και νόμιζε ότι επιστρέφουν τα γλυπτά του Παρθενώνα.”

* Το πρώτο μέρος της τριλογίας, η έκθεση Allspice – Michael Rakowitz & Ancient Cultures, παρουσιάζεται στην αίθουσα Περιοδικών Εκθέσεων του Μουσείου Ακρόπολης έως τις 31 Οκτωβρίου 2025. Η τριλογία θα ολοκληρωθεί στο Παλαιό Μουσείο της Ακρόπολης.