Το κράτος της Ωρυγίας είναι ο παραμορφωτικός καθρέφτης που κρέμεται τα βράδια πάνω από το κρεβάτι μας

Ο Γιάννης Αποσκίτης επανέρχεται και με την ανατρεπτική του ματιά παρουσιάζει στην Κεντρική Σκηνή του Νέου Κόσμου την παράσταση “Δημοκράτορες” από τις 18 Νοεμβρίου.

Με την χαρακτηριστική του αιρετικότητα και το σκοτεινό, γεμάτο φαντασία ύφος του, δεν διστάζει να ανακατέψει τη σάτιρα με τη σκληρότητα της εποχής μας, προκαλώντας το κοινό να αναρωτηθεί τι είναι πραγματικά αληθινό και τι φαντασίωση στο θέατρο της σύγχρονης πολιτικής σκηνής.

Από τους Προβοκάτορες στους… Δημοκράτορες

Σε συνέχεια των σκέψεων του πάνω στην άκρως παρανοϊκή πολιτική επικαιρότητα -και μετά τους “Προβοκάτορες” που παρουσιάστηκαν το 2022 στην Πειραματική Σκηνή Νέων Δημιουργών του Εθνικού Θεάτρου- ο Γιάννης Αποσκίτης επιστρέφει στο φανταστικό κράτος της Ωρυγίας με τη νέα του φάρσα, “Δημοκράτορες”. Ο ίδιος αναφέρει στο NEWS 24/7 “Η ιδέα μου για την επόμενη μου σκηνοθεσία ήταν αρχικά η ενασχόληση μου με το διήγημα του Εντγκαρ Αλαν Πόε «Το σύστημα του Δόκτορος Πίσσα και του Καθηγητή Φτερά» : ένα ψυχιατρικό ίδρυμα όπου το σύστημα των ιατρών έχει ανατραπεί από τους ασθενείς που έχουν κάνει ανταρσία στην κλινική και υποδύονται τους γιατρούς.

Αυτό που με κέντρισε ήταν ότι ποτέ δεν κατάλαβα ποιος ήταν ο «τρελός» της υπόθεσης σε αυτή την ιστορία – οι ασθενείς που προσπαθούσαν φιλήσυχα να υποδυθούν τους ψυχιάτρους για να θεραπευθούν, οι ψυχίατροι που όταν απελευθερώθηκαν προχώρησαν στην βίαιη καταστολή της ανταρσίας, ή μήπως ο ίδιος ο αφηγητής του διηγήματος, ο οποίος δεν κατάλαβε ποτέ την διαφορά ανάμεσα τους;

Μέσα από τη σκέψη αυτή κατάλαβα ότι το έργο αυτό έχει ένα πολιτικό υπόβαθρο το οποίο αφορά άμεσα το σήμερα, όπου το φαινόμενο της μετά- αλήθειας, όπου όλα μέσα της φαντάζουν τόσο περίεργα γνωστά, αλλά τρομακτικά ανοικεία: ο «Τραμπισμος» της Αμερικής στηρίχθηκε απόλυτα σε επικοινωνιακές πατέντες που πόνταραν σε αυτό το παράξενο φαινόμενο της σχάσης της εμπειρικής και της εικονικής πραγματικότητας.

Εφόσον λοιπόν ο Τραμπ, μετά τα γεγονότα του Καπιτώλιου το 2020 (όπου γέννησαν τους Προβοκάτορες) εξελέγη ξανά το 2024, θεώρησα οτι ήρθε η ώρα για τους «Δημοκράτορες», όπου η ακροδεξία φαίνεται να κέρδισε σημαντικό έδαφος από την απογοητευμένη / κουρασμένη δημοκρατία της Αμερικής του ύστερου καπιταλισμού, και πλέον δείχνει απροκάλυπτα τα δόντια της.

Η Ωρυγία ξεκίνησε ως σάτιρα της Αμερικής και κατ’ επέκταση της παγκόσμιας πολιτικής της Δύσης, και θεώρησα σωστό να γυρίσω σε αυτή τώρα που ο κίνδυνος για την δημοκρατία φαντάζει πιο μεγάλος από ποτέ: φαίνεται όλες οι χώρες να εκλεγούν δημοκρατικά δικτάτορες, για ακόμα μια φορά. Φαίνεται οι δικτάτορες αυτοί να προχωρούν σε γενοκτονίες, για ακόμη μια φορά. Και αυτό είναι το πιο τρομακτικό, εξού και οι Δημοκράτορες.

Τέλος, ίσως κάτι άλλο με έφερε στη σκεψη της τριλογίας είναι ότι δεν ήθελα να αφήσω αυτό το σύμπαν, ένιωθα ότι είχε κι άλλα να μου δώσει η επιστροφή σε αυτή την φανταστική χώρα που επισκέφθηκα με το πρώτο έργο που έγραψα (στην ζωή μου) – τότε το λέγαμε για πλάκα, ότι θα μπορούσε να έχει κάποια συνέχεια αυτό.

Νιώθω ότι περνάω σε μια επόμενη δημιουργική φάση, δεν ξέρω αν είμαι «νέος δημιουργός», αλλά δεν αισθάνομαι νέος τελευταία, και αυτό ίσως να με οδήγησε πίσω στην Ωρυγία, για να μην χάνω αυτή την νεότητα.

Πάντοτε μέσα μου ήξερα ότι δεν θέλω να αφήσω την Ωρυγία να ξεχαστεί, είναι η σκέψη μου πάνω στην πολιτική και παράλληλα ένας μεγάλος παραμορφωτικός και εφιαλτικός καθρέφτης που κρέμεται τα βράδια πάνω από το κρεβάτι μου. Και έχει κάτι το απολαυστικό να τα αφηγούμαι αυτά στον κόσμο”.

Ένα πολιτικό τσίρκο επί σκηνής και η Ωρυγία

Στο έργο αυτό, ο φοιτητής ψυχιατρικής, Τζον Ντοε, επισκέπτεται την Κλινική Νιούμαν, όπου θα πραγματοποιηθεί για πρώτη φορά στην ιστορία λοβοτομή! Όμως αντί του “βάρβαρου” χειρουργείου διεξάγεται ένα “θεραπευτικό” πείραμα, που αναπαριστά τις αυταρχικές φαντασιώσεις του “Δημοκράτορα”, όπως αυτοαποκαλείται ο σχιζοφρενής ασθενής που θα λοβοτομούσαν. Ο Τζον αναγκάζεται να συμμετάσχει στο πείραμα.

Επί σκηνής στήνεται ένα πολιτικό τσίρκο, του 2028 ή ίσως -ποιος ξέρει- και του 1892. Οι ηθοποιοί μεταμφιέζονται σε σκοτεινούς πολιτικούς κλόουν της Δημοκρατορίας της Ωρυγίας, αλλά και ανήμπορους “ρεαλιστικούς” ψυχιάτρους. Εκεί τα όρια της πνευματικής διαύγειας και της σαδιστικής φαντασίωσης είναι τόσο λεπτά, που σε κάνουν να αναρωτηθείς: ποιος είναι τελικά ο μεγάλος ασθενής αυτής της υπόθεσης;

Ο Γιάννης Αποσκίτης αναφέρει για τον φανταστικό κόσμο της Ωρυγίας… “Η Ωρυγια είναι ένας σκοτεινός καθρέφτης όπως είπα και παραπάνω, είναι μια δυστοπικη και τελείως φανταστική προσέγγιση πάνω στην πολιτική επικαιρότητα: για αυτό και σε κάθε έργο της άτυπης και άτυχης αυτής τριλογίας, η Ωρυγία είναι διαφορετική: στους Προβοκάτορες ήταν ένα φανταστικό κράτος το 2022, στους Δημοκρατορες είναι κυριολεκτικά αποκύημα της φαντασίας ενός σχιζοφρενή το 1892 – ή και όχι; Δεν κάνω spoil. Αλλά αυτό που θέλω να πω είναι ότι η Ωρυγια είναι το τέλος μας , το τέλος της σημερινής κοινωνίας και του πολιτικού συστήματος που γνωρίσαμε αυτά τα 200κάτι χρόνια: αν η γαλλική επανάσταση και η Αμερική ήταν το Α, η Ωρυγία είναι το Ω. Γι’ αυτό και το τρίτο μέρος θα είναι στο μέλλον μάλλον. Ή μάλλον, στο μέλλον;

Η ιστορία της Ωρυγίας δεν τελειώνει εδώ, θα τελειώσει κάπου στην Ανταρκτική νομίζω. Ο πρόλογος στους Προβοκατορες μιλαει για τα παγόβουνα της ανταρκτικής, όπως και ο επίλογος στους Δημοκράτορες, άρα κάτι με τραβάει προς τα εκει. Είναι άλλωστε και terra nullius, το οποίο πάντοτε με συγκινούσε – η γη κανενός. Υπάρχει μέλλον για την τριλογία, στο μέλλον, και ξέρω και τον τίτλο του έργου, αλλά δεν θέλω να πω πολλά.

Θα περιμένω πρώτα να δω τι θα γίνει στον κόσμο μέχρι το 2028 και μετά θα φτιάξω το τρίτο μέρος. Ομολογώ πως φοβάμαι πως τα πράγματα θα είναι πολύ πιο απελπισμένα από τώρα και ίσως να μην υπάρχει καν η δυνατότητα να στηλιτεύσουμε κωμικά τα κακώς κείμενα. Οποτε σε πρώτη φάση ελπίζω να μπορω να το κάνω χωρίς κώλυμα. Η κωμωδία πάντοτε τρομάζει το καθεστώς περισσότερο από την τραγωδία και το δραμα, γιατί δείχνει την ασχήμια με έναν τρόπο αδιαμφισβήτητο: με το γέλιο των από κάτω”.

Παιχνίδα με τις λέξεις και την εξουσία

Η ιστορία έχει έντονα πολιτικά και κοινωνικά σχόλια. Η μορφή του «Δημοκράτορα» και η πολιτική του εξουσία είναι κάτι που αναγνωρίζουμε στη σημερινή πολιτική σκηνή;

“Αν δεν το αναγνωρίζετε, έχω πολύ κακά νέα, για όλους μας” απαντά με χιούμορ.

Την κατάληξη -τάτορα την έχουμε ταυτίσει με αυταρχικά πολιτεύματα. Υπάρχει ένας σαφής παραλληλισμός με σύγχρονα πολιτικά καθεστώτα ή είναι απλώς μια γενική παρατήρηση για τη φύση της εξουσίας;

“Νομίζω ότι είναι μια ενδιαφέρουσα ηχητικά κατάληξη, δεν ταυτίζω τη γλώσσα και την πολιτική με αυτό τον τρόπο. Η λέξη αλιγάτορας ας πούμε δεν έχει κάτι το αυταρχικό, εκτός αν υποθέσουμε ότι κάποια χώρα θα φτάσει σε αυτό το βαθμό πολιτικής σύγχυσης που θα εκλέξει κάποιον αλιγάτορα για δικτάτορα, που φυσικά είναι κάτι τελείως φανταστικό, αλλά εξίσου πιθανό με πολλά αλλά απίθανα πράγματα που αυτή τη στιγμή συμβαίνουν: όπως ας πούμε το ότι μια απροκάλυπτη γενοκτονία που πέρασε στα ψιλά γράμματα για τον μισό πλανήτη – προφανώς αναφέρομαι στην γενοκτονία του Παλαιστινιακού λαού, για να είμαι ξεκάθαρος – και είμαστε πρόθυμοι να το ξεχάσουμε εν όψει οικονομικών συμφερόντων και πολιτικών.

Για να απαντήσω λοιπόν στο ερώτημα σας, οι λέξεις είναι παγίδες, κανένας δικτάτορας δεν θα βγει να πει ότι είναι δικτάτορας – πιο πιθανό είναι να πεις ότι είναι ισόβιος εκλεγμένος πρόεδρος. Απλά μου αρέσει να κάνω παιχνίδια με λέξεις και να κοροϊδεύω τους έχοντες την εξουσία, δεν κάνω κάποια πυρηνική φυσική. Για εμένα όλα τα σύγχρονα πολιτικά καθεστώτα είναι αδιάφορα μπροστά στην παγκοσμιοποιημένη οικονομία, και από εκεί ξεκινάει το θέμα: τα πολιτικά καθεστώτα παίζουν με τους νόμους της παγκόσμιας αγοράς, οι καταναλωτές ψηφίζουν τον ταμία ενός αδηφάγου σούπερ μάρκετ”.

Η παράσταση έχει πολύ έντονη τη χρήση της μαύρης κωμωδίας και της φάρσας. Πώς το χιούμορ βοηθάει να αποδομήσετε τις πολιτικές και κοινωνικές δομές που σχολιάζετε;

“Νομίζω ότι ο τρόπος που το χιούμορ με βοηθάει στη ζωή είναι και ο τρόπος που το χιούμορ με βοηθάει στο θέατρο: κατά βάθος, θα ήθελα μια μέρα να ξυπνήσω και να μου πουν ότι όλο αυτό, το τραύμα, η κόπωση, οι ρυθμοί ζωής, τα ψυχολογικά μου προβλήματα, η κυβέρνηση, η παγκόσμια γεωπολιτική, το βάρος της ύπαρξης, η θνητότητα, όλος αυτός ο πόνος τέλος πάντων, θα ήθελα κάποια στιγμή να ξυπνήσω και να μου πουν ότι ήταν όλα ένα κακόγουστο αστείο. Μέχρι τότε προσπαθώ να φαντάζομαι εγώ κακόγουστα αστεία για να την παλέψω.

Οπότε ναι, κάπως έτσι νομίζω ότι στρεφομαι πολύ φυσικά και οργανικά στη μαύρη κωμωδία και στη φαρσα: θα ήθελα καταβαθος όλα αυτά να είναι ένα μακάβριο αστείο και εγώ το θύμα μιας κακόγουστης φάρσας.
Φυσικά περνάω και καλά σε όλο αυτό, το μάταιο πράγμα, έχω μάθει να φτιάχνω έργα και ιστορίες στο κεφάλι μου!

Ο Τζον Ντοε φαίνεται να είναι μια τραγική φιγούρα που συναντά την πολιτική τρέλα και τη βία. Τι ρόλο παίζει αυτός ο χαρακτήρας στην ιστορία και τι συμβολίζει για την πολιτική μας πραγματικότητα;

Αυτό καλύτερα να το απαντήσει ο καθένας και η καθεμία που θα έρθει να το δει. Αν η Ωρυγία είναι ο καθρέφτης της κοινωνίας, ο Τζον είναι ο δικός μας καθρέφτης, ο καθρέφτης του καθενός.

Παράλληλα παρουσιάζεται για δεύτερη χρονιά το έργο “Ιβάν εναντίον Ιβάν”. Γιατί τσακώνονται αυτοί οι δύο και πόσο σύγχρονος είναι καυγάς τους;

Στο διήγημα του Γκόγκολ τσακώνονται για το ποιος θα έχει στην κατοχή του ένα όπλο, το οποίο σε συμβολικό επίπεδο ισχύει σχεδόν πάντα και (μάλλον) για πάντα.

Μαζί με τον Σωτήρη το φέραμε στο σήμερα και φτιάξαμε ουσιαστικά ένα «metaverse» αιώνιου μίσους, για να αναρωτηθούμε ακριβώς αυτό: γιατί τσακώνονται;