Ο Ντον Πασκουάλε στο Ολύμπια – Mια φάρσα για έναν κόσμο που τελειώνει και δεν το ξέρει

Ο «Ντον Πασκουάλε» του Γκαετάνο Ντονιτσέττι επιστρέφει, περισσότερο από εβδομήντα χρόνια μετά την πρώτη του παρουσίαση στην Ελλάδα, εκεί όπου πρωτοανέβηκε: στο Ολύμπια, Δημοτικό Μουσικό Θέατρο «Μαρία Κάλλας», για τέσσερις ξεχωριστές παραστάσεις στις 11, 13, 15 και 18 Νοεμβρίου. Στη νέα αυτή παραγωγή, τη μουσική διεύθυνση αναλαμβάνει ο Γιώργος Ζιάβρας και τη σκηνοθεσία η Ελένη Ευθυμίου. Μαζί με μια εκλεκτή ομάδα Ελλήνων λυρικών ερμηνευτών, δίνουν ζωή σε μια σύγχρονη και ευφάνταστη προσέγγιση, που αναδεικνύει τη διαχρονική φρεσκάδα, τη ζωντάνια και το λεπτό χιούμορ της αριστουργηματικής όπερας του Ντονιτσέτι.

Ποιος είναι ο Ντον Πασκουάλε; Ο ήρωας του έργου μοιάζει γνώριμος: μπορεί να τον έχεις συναντήσει σε παλιές ιστορίες, σε τραγούδια ή δίπλα σου στο κυριακάτικο τραπέζι. Ο ηλικιωμένος Πασκουάλε σκοπεύει να παντρευτεί για να στερήσει την κληρονομιά από τον ανιψιό του Ερνέστο. Ο γιατρός Μαλατέστα σκαρώνει μια φάρσα: του παρουσιάζει την όμορφη και πολύ νεότερη Νορίνα μεταμφιεσμένη σε ντροπαλή νύφη. Μετά τον γάμο, η εύθραυστη νεαρή σύζυγος γίνεται… τυφώνας, και ο πεπλανημένος Πασκουάλε βλέπει τον κόσμο του να γκρεμίζεται. Στο τέλος, η αλήθεια αποκαλύπτεται και οι νεαροί ερωτευμένοι Ερνέστο-Νορίνα βρίσκουν τον δρόμο τους. Το έργο σατιρίζει τη φιλαργυρία, τις ψευδαισθήσεις της νεότητας και τις κοινωνικές συμβάσεις συνδυάζοντας μοναδικά τη μουσική και την κωμική δράση. Μια όπερα-καθρέφτης των ανθρώπινων αδυναμιών, που με μουσική, σάτιρα και απρόσμενη τρυφερότητα γεφυρώνει αιώνες θεάτρου και ζωής.

Η σκηνοθέτις Ελένη Ευθυμίου, η σοπράνο Δήμητρα Κοτίδου και η αρχιμουσικός Κάτια Μολφέση μάς μιλούν για τα νοήματα που μεταλαμπαδεύει η απολαυστική, κωμική όπερα του Ντονιτσέττι.

Ελένη Ευθυμίου: “Ο Ντον Πασκουάλε γίνεται θύμα της ίδιας του της πλάνης”

Η σκηνοθέτις Ελένη Ευθυμίου χάρηκε ιδιαίτερα με την ευκαιρία να επιστρέψει στη σκηνοθεσία μιας κωμωδίας και να επενδύσει στο στοιχείο της φάρσας, αλλά δεν θα μπορούσε να μείνει μόνο σε αυτό το επίπεδο.

“Με ενδιαφέρει βαθιά η μελέτη του ανθρώπου ως κοινωνικού όντος — και το ίδιο το έργο του Ντονιτσέτι προσφέρει πολλαπλά επίπεδα ανάγνωσης που σε προσκαλούν να τα ανακαλύψεις” μας λέει και συνεχίζει:

“Ο Ντον Πασκουάλε της παράστασής μας είναι ένας άνθρωπος “παγιδευμένος” μέσα στην ακινησία του πλούτου του. Εμμονικός με τον χρόνο, την τάξη και την εικόνα του, φέρει μια έντονα πατριαρχική, συντηρητική ματιά απέναντι στο γυναικείο φύλο και διακατέχεται από αλαζονεία. Ουσιαστικά, γίνεται θύμα της ίδιας του της πλάνης — της ψευδαίσθησης που έχει πλάσει για το πώς λειτουργεί ο κόσμος γύρω του.

Απέναντί του, ο ανιψιός του δεν είναι τόσο “αντίπαλος” όσο καθρέφτης αυτής της ακινησίας: ένα άβουλο, βολεμένο αγόρι, προϊόν του ίδιου περιβάλλοντος. Μόνο ο έρωτας και η Νορίνα — με τη βοήθεια του γιατρού Μαλατέστα — κατορθώνουν να τον ταρακουνήσουν και να του δώσουν τη δύναμη να σταθεί απέναντι στο θείο του.

Η Νορίνα, από την άλλη, είναι μια νεαρή εργάτρια, μια σερβιτόρα σε καφέ, που έρχεται να διαταράξει το “τακτοποιημένο” σύμπαν του Πασκουάλε. Με την παρουσία της γεννιέται ένας τριπλός “πόλεμος”: ταξικός, γενεαλογικός και μεταξύ των φύλων. Ο κόσμος των νέων καταπίνει τον κόσμο του γερασμένου Πασκουάλε, ο οποίος στο τέλος μένει μόνος — αλλά η ερώτηση είναι αν μένει ευτυχισμένος ή περιθωριοποιημένος. Αυτό είναι κάτι που αφήνουμε το κοινό να αποφασίσει.”

– Στον πυρήνα της ιστορίας βλέπουμε έναν κόσμο να υποχωρεί και έναν άλλον να γεννιέται. Πώς αποτυπώνεται αυτή η μετάβαση στη σκηνική σας ματιά; Τι σας ενδιέφερε περισσότερο να αναδείξετε – τη σύγκρουση των εποχών ή τη γυναικεία χειραφέτηση που αναδύεται μέσα από τη φάρσα;

“Στην παράστασή μας, ο κόσμος του Πασκουάλε —ένας κόσμος αντρικός, που του προσφέρει δύναμη, ασφάλεια και κύρος— είναι συμμετρικός, λαμπερός και άκαμπτος όπως ο χρυσός. Όμως αυτή η λάμψη είναι και η παγίδα του: η χειραφετημένη Νορίνα, ακολουθώντας το σχέδιο του γιατρού Μαλατέστα, έρχεται σαν καταιγίδα να τον ανατρέψει. Μετά τον «γάμο» τους, τίποτα δεν παραμένει σταθερό· ο κόσμος του παύει να είναι ασφαλής, χάνει την τάξη, την αισθητική και τους κανόνες που τον όριζαν.

Ακόμη και ο ίδιος ο χρυσός —σύμβολο εξουσίας και ισχύος του Πασκουάλε— εξαφανίζεται από τη σκηνή μέσα από ένα “πλιάτσικο” που πραγματοποιούν οι νέοι υπηρέτες και υπηρέτριες της Νορίνας. Είναι μια σκηνική πράξη που σηματοδοτεί τη μεταβίβαση της εξουσίας και τη διασπορά του πλούτου και της δύναμης — από τον έναν ισχυρό προς τους πολλούς, φαινομενικά ανίσχυρους. Η αισθητική του χώρου, τα χρώματα και οι φωτισμοί ακολουθούν αυτή τη μετάβαση, υπηρετώντας την ιδέα της σταδιακής διάλυσης της παλιάς τάξης και της κατάληψης του αντρικού κόσμου από τον γυναικείο.

Ο Πασκουάλε, αν και γηρεός, αποδεικνύεται στην πραγματικότητα ανώριμος· θύμα της ίδιας του της πλάνης. Μέσα από τη συμφορά που υφίσταται, έρχεται αντιμέτωπος με τον εαυτό του και, με έναν τρόπο, ενηλικιώνεται.

Στο φινάλε, αποσύρεται — μια κίνηση που παραμένει ανοιχτή σε ερμηνείες. Είναι ο γερασμένος κόσμος που, θέλοντας και μη, παραδίδει τη θέση του στο νέο· ένας άνθρωπος που ίσως συμφιλιώνεται, ίσως απλώς περιθωριοποιείται. Αυτή η αμφισημία, ανάμεσα στην αποδοχή και τη μοναξιά, με ενδιέφερε να μείνει ζωντανή μέχρι το τέλος.”

Δήμητρα Κωτίδου: “Η Νορίνα με συγκινεί γιατί ζει ανάμεσα στη φάρσα και στην αλήθεια”

Η κεφάτη κωμική όπερα του Γκαετάνο Ντονιτσέττι, παρά τη ρίζα της στον 19ο αιώνα, ακούγεται σήμερα σαν ένα ξέφρενο πανηγύρι της γυναικείας ελευθερίας. Η Νορίνα, πατώντας έξυπνα στο παιγνιώδες έδαφος της φάρσας και της commedia dell’arte, αναποδογυρίζει τον κόσμο του Ντον Πασκουάλε: έναν κόσμο γεμάτο αυστηρές γραμμές, βεβαιότητες και ακινησία. Εκείνη φέρνει ανατροπή, ζωή, εξέλιξη.  Η σοπράνο Δήμητρα Κοτίδου, που ερμηνεύει τη Νορίνα μάς εξηγεί ποια πλευρά του χαρακτήρα την συγκινεί περισσότερο; Εκείνη που μοιάζει πιο σύγχρονη και απελευθερωμένη ή εκείνη που φλερτάρει με τον κίνδυνο και την αμφισημία;

“Η Νορίνα με συγκινεί γιατί ζει σε μια λεπτή ισορροπία — ανάμεσα στη φάρσα και στην αλήθεια, στο παιχνίδι και τον κίνδυνο. Είναι μια γυναίκα που ξέρει ποια είναι, παίρνει αποφάσεις και χρησιμοποιεί το μυαλό, τη γοητεία και το συναίσθημά της για να κερδίσει τον δικό της χώρο ελευθερίας σε έναν κόσμο που συχνά θέλει να τη περιορίζει. Παράλληλα, αποκαλύπτει την αινιγματική πλευρά της, ρισκάρει, παίζει με τα όρια του ρόλου της και, πίσω από το προσωπείο της, δείχνει την ανάγκη της για αληθινή αγάπη, τρυφερότητα και επικοινωνία.

Η φάρσα της δεν είναι απλώς μηχανισμός πλοκής· είναι μια διαδικασία αυτογνωσίας. Η Νορίνα γνωρίζει τους κανόνες του κόσμου γύρω της και τους λυγίζει με χάρη και στρατηγική, αποδομώντας τα στερεότυπα και διεκδικώντας την αξιοπρέπεια, την τιμή και τον έρωτά της. Είναι η ζωντανή απόδειξη ότι η ελευθερία δεν χαρίζεται — κατακτάται καθημερινά. Σχεδόν δύο αιώνες μετά, η Νορίνα εξακολουθεί να μοιάζει πιο σύγχρονη από ποτέ, και η ικανότητά της να αντιστέκεται μέσα από το πνεύμα, το χιούμορ και την ευαισθησία την καθιστά μια φιγούρα που εμπνέει.”

– Πίσω από τη φάρσα, η Νορίνα μοιάζει να υπερασπίζεται τη θέση της γυναίκας μέσα σε έναν ανδροκρατούμενο κόσμο. Πώς προσεγγίσατε αυτή την πολιτική διάσταση του ρόλου χωρίς να χαθεί η κωμική της ελαφράδα;

Η Νορίνα, για μένα, είναι μια μορφή αντίστασης που δεν κρατά πανό, αλλά κραγιόν· αντιστέκεται μέσα από την ευφυΐα της, τη γοητεία, το χιούμορ και τη σκηνική της φλόγα. Η χειμαρρώδης παρουσία της αρκεί για να ταράξει τα νερά ενός ανδροκρατούμενου κόσμου που πιστεύουν ότι έχουν τον έλεγχο. Στην ερμηνεία μου προσπάθησα να κρατήσω αυτήν ακριβώς την ελαφρότητα που κάνει τη φάρσα τόσο επικίνδυνα αληθινή. Η μουσική ατμόσφαιρα και η κωμωδία σε αυτή την αριστουργηματική κωμική όπερα του Ντονιτσέττι είναι τόσο φίνα! Σαν ένα όμορφο, πορσελάνινο φλιτζάνι· αν τη σφίξεις πολύ, σπάει. Ό

λα τα ερμηνευτικά σημάδια είναι τόσο γενναιόδωρα γραμμένα από τον ίδιο τον συνθέτη μέσα στην παρτιτούρα, αρκεί να ξέρεις να τα εντοπίζεις. Έπρεπε λοιπόν να αφήσω τη Νορίνα να πάρει σάρκα και οστά μέσα από την ίδια την παρτιτούρα, να γελάσει, να παίξει, να φλερτάρει με τα όρια όλων— και μέσα από αυτό το παιχνίδι να φανεί η δύναμή της. Γιατί, τελικά, η ελευθερία της δεν είναι κραυγή· είναι χαμόγελο. Κι αυτό το χαμόγελο είναι ίσως η πιο επαναστατική της πράξη.

Κάτια Μολφέση: “Η μουσική οδηγεί τη διαμάχη προς τη συμφιλίωση”

Η Κάτια Μολφέση διευθύνει τη Συμφωνική Ορχήστρα Δήμου Αθηναίων στην παράσταση στις 18/11 και μας εξηγεί τη δική της ματιά της πάνω στην παράσταση.

– Η μουσική του Ντονιτσέτι ισορροπεί ανάμεσα στη φρεσκάδα και στην εσωτερική μελαγχολία. Πώς μεταφράζεται αυτό στη δική σας διεύθυνση; Τι θέλατε να αναδείξετε περισσότερο;

Ένας από τους λόγους που πιστεύω πως ο «Ντον Πασκουάλε» είναι η καλύτερη όπερα του Ντονιτσέτι είναι επειδή μέσα στο έργο οι μουσικές του προθέσεις γίνονται αμέσως αντιληπτές από τον ακροατή. Ο συνθέτης ζωντανεύει με ιδιοφυή τρόπο βαθιά ανθρώπινες καταστάσεις αναδεικνύοντας μουσικά από την μια μεριά την ακάθεκτη ορμή της νεότητας και από την άλλη τον φόβο του θανάτου που ουσιαστικά βιώνει ο Ντον Πασκουάλε. Αυτή την γραμμή θα ήθελα να ακολουθήσω κι εγώ διευθυντικά.

– Καθώς η παράσταση μιλά για έναν κόσμο που αλλάζει, πώς “συνομιλεί” η ορχήστρα με τη σκηνική δράση; Πώς αποτυπώνεται μέσα από τη μουσική η σύγκρουση ανάμεσα στο παλιό και το νέο;

Με πανέξυπνο, καυστικό και πολλές φορές πικρό χιούμορ μέσω του οποίου ο συνθέτης σατιρίζει εξ’ ίσου τον ήρωα της όπερας που αγνοεί την ρήση «κάθε πράγμα στον καιρό του» αλλά και την πεισματάρα νεότητα που νομίζει πως τα ξέρει όλα. Μέσα από πολλές αποχρώσεις χιούμορ λοιπόν, η μουσική οδηγεί την διαμάχη προς την συμφιλίωση, αφήνοντας τελικά χώρο τόσο για το παλιό όσο και το νέο.

Info

Παραστάσεις στις 11, 13, 15, 18* Νοεμβρίου
Συμφωνική Ορχήστρα & Χορωδία Δήμου Αθηναίων

*Η παράσταση στις 18 Νοεμβρίου διατίθεται με Ακουστική Περιγραφή και σπικάζ των διαλόγων από τα Ιταλικά στα Ελληνικά, Υπερτιτλισμό του ακουστικού καναλιού επικοινωνίας και Διερμηνεία στην Ελληνική Νοηματική Γλώσσα. Για κρατήσεις σε θέσεις χρήσης υπηρεσιών προσβασιμότητας, μπορείτε να επικοινωνείτε με την ATLAS E.P. στο [email protected] ή στο 6993507553 (κείμενο και βιντεοκλήση).

Η δράση υλοποιείται στο πλαίσιο της Πράξης «Δίκτυο Κοινωνικής Προστασίας της Αθήνας – Open Social Net», που εντάσσεται στο Πρόγραμμα «Αττική 2021-2027» (ΟΠΣ 6022265) και συγχρηματοδοτείται από το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο.

Εισιτήρια ticketplus.gr