Nord Stream: Οι εκρήξεις στους αγωγούς ταράζουν ακόμη την Ευρώπη

Ήταν ένα βράδυ αργά, στα τέλη Σεπτεμβρίου 2022, όταν διαδοχικές εκρήξεις τάραξαν την επιφάνεια της Βαλτικής Θάλασσας πλήττοντας τους δύο αγωγούς φυσικού αερίου Nord Stream, τον «διάδρομο» του ρωσικού αερίου προς την Ευρώπη, μήνες μετά τη γενικευμένη εισβολή της Μόσχας στην Ουκρανία.

Η επίθεση του 2022 στους αγωγούς γέννησε ένα μυστήριο, με τις υποψίες να στρέφονται αμέσως στη Ρωσία και ακόμα και τις ΗΠΑ να αναγκάζονται να αρνηθούν κάθε εμπλοκή.

Σήμερα, η ίντριγκα γύρω από τις εκρήξεις συνεχίζεται, καθώς η Γερμανία ετοιμάζει τη δίωξη των ύποπτων Ουκρανών σαμποτέρ. Οι προσπάθειες της Πολωνίας να μπλοκάρει την υπόθεση – προφανώς για να προστατεύσει τη σύμμαχό της, την Ουκρανία – έχουν δημιουργήσει νέες εντάσεις στην Ευρώπη.

Η Γερμανία φαίνεται αποφασισμένη να φτάσει η υπόθεση Nord Stream στο δικαστήριο, εκδίδοντας εντάλματα σύλληψης για δύο Ουκρανούς – τον Βολοντίμιρ Ζουράβλοφ, που συνελήφθη στην Πολωνία, και τον Σέρχιι Κουζνιέτσoφ, που συνελήφθη στην Ιταλία – οι οποίοι θεωρούνται ύποπτοι για συμμετοχή στην έκρηξη. Ηγέτες άλλων χωρών έχουν εκφράσει αμφιβολίες για το αν πρέπει να ασκηθούν ποινικές διώξεις κατά εκείνων που φέρονται να ευθύνονται.

Μια απόφαση πολωνικού δικαστηρίου στα μέσα Οκτωβρίου να απελευθερώσει τον Ζουράβλοφ, αφού καθυστέρησε σημαντικά την έκδοσή του, έχει υπονομεύσει σοβαρά τις ελπίδες του Βερολίνου για απονομή δικαιοσύνης. Στα μάτια του δικαστή, αν οι εκρήξεις στον Nord Stream οφείλονται σε ουκρανικό σαμποτάζ, αυτό θα μπορούσε να είναι η απάντηση σε μια απρόκλητη εισβολή.

«Αν πράγματι η Ουκρανία οργάνωσε αυτή την πράξη επιθετικότητας, τότε μόνο η Ουκρανία μπορεί να θεωρηθεί υπεύθυνη για το γεγονός αυτό», είπε ο δικαστής Ντάριους Λούμποφσκι στην απόφασή του να σταματήσει την έκδοση του Ζουράβλοφ στη Γερμανία, σύμφωνα με το TVN24, συνεργάτη του CNN.

Ο 49χρονος Ουκρανός υποστηρίζει ότι δεν είχε καμία σχέση με την επίθεση και ότι βρισκόταν στην Ουκρανία τη στιγμή που συνέβη, σύμφωνα με το TVN24.

Οι Γερμανοί εισαγγελείς ισχυρίζονται ότι ο Ζουράβλοφ, ένας «εκπαιδευμένος δύτης», ήταν «μέλος μίας ομάδας ατόμων που τοποθέτησαν εκρηκτικά στους αγωγούς Nord Stream 1 και Nord Stream 2 κοντά στο νησί Μπόρνχολμ τον Σεπτέμβριο του 2022». Η ομάδα φέρεται να χρησιμοποίησε ψεύτικες ταυτότητες για να νοικιάσει ένα γιοτ, το οποίο τους μετέφερε μαζί με τον εξοπλισμό τους στο σημείο της έκρηξης.

Ο Σέρχιι Κουζνιέτσoφ, 49 ετών, πρώην Ουκρανός στρατιώτης και φερόμενος ως συντονιστής της επιχείρησης, συνελήφθη βάσει γερμανικού εντάλματος στην Ιταλία στα τέλη Αυγούστου. Ο δικηγόρος υπεράσπισής του, Νίκολα Κανεστρίνι, είπε στο CNN ότι ο Ουκρανός αρνείται οποιαδήποτε παρανομία και ότι αυτή τη στιγμή ασκεί έφεση κατά της απόφασης του ιταλικού Αρείου Πάγου να τον εκδώσει στη Γερμανία.

«Το πρόβλημα της Ευρώπης, της Ουκρανίας, της Λιθουανίας και της Πολωνίας δεν είναι ότι ο Nord Stream 2 ανατινάχθηκε, αλλά ότι κατασκευάστηκε», δήλωσε ο Πολωνός πρωθυπουργός Ντόναλντ Τουσκ σε δημοσιογράφους στις αρχές Οκτωβρίου.

«Δεν είναι σίγουρα προς το συμφέρον της Πολωνίας, ούτε προς το συμφέρον της ευπρέπειας και της δικαιοσύνης, να διώξει ή να εκδώσει αυτόν τον πολίτη σε άλλο κράτος», πρόσθεσε. Η στάση του Τουσκ αντικατοπτρίζει μακροχρόνιες ανησυχίες για τους αγωγούς σε όλη την Ευρώπη και πέραν αυτής.

Ήδη από το 2007, ο τότε υπουργός Άμυνας της Πολωνίας, Ράντεκ Σικόρσκι, κατήγγειλε ότι ο  Nord Stream 1 αποτελούσε «την πιο εξωφρενική προσπάθεια του κ. Πούτιν να διχάσει και να βλάψει την ΕΕ».

Η εξάρτηση της Ευρώπης από τους ρωσικούς υδρογονάνθρακες είχε αντιμετωπιστεί με αντίσταση από αμερικανικές κυβερνήσεις ήδη από την εποχή του Τζορτζ Μπους. Αυτό το αίσθημα έχει εδώ και χρόνια διακομματικό χαρακτήρα: όπως είχε πει ο Ρεπουμπλικανός γερουσιαστής Τεντ Κρουζ το 2019, ο αγωγός Nord Stream 2, «αν ολοκληρωνόταν, θα έκανε την Ευρώπη ακόμα πιο εξαρτημένη από τη ρωσική ενέργεια και άρα ακόμα πιο ευάλωτη σε ρωσικό εκβιασμό».

Στην Ευρώπη, η πολωνική στάση αποκάλυψε βαθιές διαιρέσεις. «Σοκαριστική» χαρακτήρισε τη θέση Τουσκ ο Πέτερ Σιγιάρτο, υπουργός Εξωτερικών της Ουγγαρίας – μιας από τις λίγες συμμάχους της Ρωσίας στην ήπειρο και πρόσφατης αποδέκτριας εξαίρεσης από τις ΗΠΑ που της επιτρέπει να συνεχίσει να αγοράζει ρωσικό πετρέλαιο και φυσικό αέριο.

«Ένα πράγμα είναι σαφές: δεν θέλουμε μια Ευρώπη όπου πρωθυπουργοί υπερασπίζονται τρομοκράτες», έγραψε στο X.

Πολλοί στη στη βόρεια Ευρώπη υποστηρίζουν πως δεν πρέπει να εστιάζουμε στο ποιος ανατίναξε τον Nord Stream αλλά να θυμόμαστε πώς κατασκευάστηκε εξαρχής.

Αναζήτηση “δικαιοσύνης”

Η Δανία και η Σουηδία – στα ύδατα των οποίων βρίσκεται ο αγωγός Nord Stream – αρνήθηκαν να κινηθούν νομικά για τις εκρήξεις, με τη Σουηδία να επικαλείται έλλειψη δικαιοδοσίας.

Ωστόσο, η Γερμανία προχώρησε. «Είναι ένα κράτος δικαίου», δήλωσε στο CNN ο Στέφαν Μάιστερ, ειδικός για την Ανατολική Ευρώπη από το Γερμανικό Συμβούλιο Εξωτερικών Σχέσεων.

«Πιστεύω ότι αυτό γίνεται κυρίως για εσωτερικούς λόγους», πρόσθεσε. Με την ακροδεξιά AfD να προκαλεί την αξιοπιστία των θεσμών, το να αφεθεί η γερμανική δικαιοσύνη να ακολουθήσει την πορεία της αφορά “την αξιοπιστία του συστήματος, του θεσμού και των κυβερνώντων πολιτικών ελίτ», είπε.

Η Γερμανία ήταν η κινητήρια δύναμη στην Ευρώπη πίσω από τους αγωγούς Nord Stream, και επωφελήθηκε από αυτό. Το 2016, σχεδόν το 30% των γερμανικών αναγκών σε φυσικό αέριο καλύπτονταν από Ρώσους προμηθευτές, οι οποίοι διοχέτευαν αέριο μέσω του Nord Stream 1, σύμφωνα με στοιχεία της γερμανικής κυβέρνησης. Ο καγκελάριος της Γερμανίας από το 1998 έως το 2005, Γκέρχαρντ Σρέντερ, επιχείρησε αργότερα να ενταχθεί στο διοικητικό συμβούλιο του ρωσικού ενεργειακού κολοσσού Gazprom και έγινε πρόεδρος της ρωσικής πετρελαϊκής Rosneft μετά την αποχώρησή του από την πολιτική. Αντίστοιχα, οι αγωγοί έγιναν συμβολικό σημείο της εξάρτησης από το φθηνό ρωσικό φυσικό αέριο, την οποία, σύμφωνα με τους επικριτές, η Ευρώπη αντάλλαξε με μια αρχών στάση απέναντι στη ρωσική επιθετικότητα στην Ουκρανία το 2014 και στη Γεωργία το 2008.

Η πρώην καγκελάριος Άνγκελα Μέρκελ δέχθηκε ιδιαίτερη κριτική για την συμφιλιωτική προσέγγισή της προς τη Μόσχα. Στα πρόσφατα δημοσιευμένα απομνημονεύματά της, απέρριψε τους ισχυρισμούς ότι η Γερμανία ήταν εξαρτημένη από το ρωσικό αέριο, γράφοντας: «ιδίως στην περίπτωση του Nord Stream 2, παρόλο που ποτέ δεν είχε μεταφερθεί αέριο μέσω αυτού του αγωγού… ήταν ένα απομεινάρι μιας αποτυχημένης επένδυσης».

Δεδομένου πόσο βαθιά συνδεδεμένη ήταν μεγάλη μερίδα του γερμανικού πολιτικού συστήματος με την προώθηση των αγωγών Nord Stream, σήμερα πολλοί πολιτικοί θα καλωσόριζαν τη δυνατότητα να αποστασιοποιηθούν από την υπόθεση, σημείωσε ο Μάιστερ.

Ανάγκη για σαφήνεια

Το μυστήριο που καλύπτει την υπόθεση πυροδοτεί εντάσεις στην Ευρώπη, σε μια περίοδο όπου η ενότητα απέναντι στη Ρωσία – και ένας απρόβλεπτος σύμμαχος στις ΗΠΑ – είναι ζωτικής σημασίας. Οι προσπάθειες της Ρωσίας να σπείρει διχόνοιες στο εξωτερικό είναι καλά τεκμηριωμένες, αλλά στην προκειμένη περίπτωση το Κρεμλίνο ενδέχεται να πέτυχε έναν από τους στόχους του χωρίς να κουνήσει το δάχτυλο. Ο Nord Stream κινδυνεύει να προκαλέσει «περαιτέρω ερωτήματα και ίσως ρήγματα εντός της συμμαχίας», είπε ο Λαντσμπέργκις. «Ειδικά σε μια εποχή που δεν βρισκόμαστε πλέον σε ειρήνη – αυτό πρέπει να το θυμόμαστε,» τόνισε.

Όποιο κι αν είναι το αποτέλεσμα της προσπάθειας της Γερμανίας να ακολουθηθρί η νομική οδός σχετικά με τον Nord Stream, το ρωσικό αέριο δεν θα ρέει προς τον νότο όπως πριν από το 2022.

Μετά τη γενικευμένη εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, η Ευρώπη αγωνίστηκε να απεξαρτηθεί μετά από δεκαετίες από το ρωσικό φυσικό αέριο. Η απώλεια του Nord Stream απλώς επιτάχυνε αυτή τη διαδικασία.

Το μερίδιο της Ρωσίας στις εισαγωγές αγωγών φυσικού αερίου της ΕΕ έπεσε από πάνω από 40% το 2021 σε περίπου 11% το 2024, σύμφωνα με στοιχεία της ΕΕ.